Ο χώρος πολιτικής και πολιτισμού “Ρήγας Βελεστινλής” διοργάνωσε την Πέμπτη 3 Απριλίου 2025 ομιλία του Ομότιμου Καθηγητή Πολιτισμού και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Βασίλη Καραποστόλη με θέμα: “Το πρόβλημα της δημιουργικότητας στον καιρό μας”. Η ομιλία έγινε με αφορμή την έκδοση του νέου βιβλίου του κου Καραποστόλη, Όταν η γνώση είναι ζωή που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.

Διαβάστε περισσότερα »

Πάει πολύς καιρός από τότε που οι Έλληνες ένιωσαν την ανάγκη να υμνήσουν κάτι.

Διαβάστε περισσότερα »

Τι είναι ο σολιψισμός και γιατί μας χαρακτηρίζει στον 21ο αιώνα

Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε;

Διαβάστε περισσότερα »

Χαίρε ότι εμωράνθησαν οι δεινοί συζητηταί ∙
χαίρε, ότι εμαράνθησαν οι των μύθων ποιηταί.

Σε χαιρετούμε γιατί χάρη σε σένα φαίνονται μωροί οι ικανοί συζητητές φιλόσοφοι και ακόμη επειδή μπροστά στην αλήθεια σου μαράθηκαν και αποξεχάστηκαν οι μυθογράφοι ποιητές της αρχαιότητας.

Λίγο πριν, το χαίρε που της απευθύνεται αφορά στους φιλοσόφους που αποδείχνονται χάρη στην Παναγία άσοφοι και οι τεχνίτες του λόγου άμυαλοι.

Να λοιπόν που εδώ ο ύμνος στην Παναγία τα βάζει με τους ποιητές και τους φιλοσόφους και βέβαια ο πρώτος που μας έρχεται στο νου ως εκείνος που αναφέρεται ρητά σε αυτούς είναι ο Απόστολος και η ρήση του  «εβραίοις μεν σκάνδαλον έλλησι δε μωρίαν». Αναφέρεται στο σταυρό του Χριστού στη σταύρωσή του και λέει ότι για τους εβραίους υπήρξε σκάνδαλο ενώ για τους έλληνες τρέλα. Και συμπληρώνοντας τονίζει ότι εμείς όμως οι απόστολοι προπαντός κηρύττουμε Χριστόν εσταυρωμένον και ας είναι σκάνδαλο και τρέλα.

Αλλά γιατί τονίζεται αυτή η ειδική αναφορά στους φιλοσόφους και στους ποιητές;

Διαβάστε περισσότερα »

Η αφίσα προκάλεσε δύο γενικά διαφορετικές ψυχολογικές αντιδράσεις σε πρόσωπα διαφορετικής τοποθετήσεως στην ζωή, ή ακόμη, και τις δύο ψυχολογικές αντιδράσεις, ανάμεικτα, σε ένα πρόσωπο: (α) θλίψη ή θυμό για την προσβολή του Προσώπου του Χριστού, πάνω στην κορυφαία “στιγμή” του πανανθρώπινου λυτρωτικού έργου Του, που βιώνει ο πιστός, ή / και (β) προβληματισμό για το επιχειρούμενο μήνυμα ή και συμπάθεια – ευσπλαχνία προς ακραίες επιλογές, που μπορεί να οδηγήσει ο ανθρώπινος πόνος (ανεξαρτήτως της ενδεχόμενης προσωπικής ευθύνης για τον πόνο αυτό). Και οι δύο αντιδράσεις εκφράσθηκαν δημοσίως και εκφράσθηκε και δημιουργήθηκε και κάποιος διάλογος.

Διαβάστε περισσότερα »

Η αξίωση του ατομικού λόγου του ανθρώπου να καθορίζει το καλό, το κακό και το… αδιάφορο βάσει αυτόνομων κριτηρίων και να διαμορφώνει ανάλογα την κοινωνική ζωή, δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Ως πράξη χειραφέτησης από τις επιταγές του θείου δικαίου μετράει ήδη αρκετούς αιώνες στη Δύση. Φαίνεται όμως πως έφτασε ο καιρός να περάσουμε σε μια επόμενη ιστορική φάση, με το σύγχρονο κράτος να διαρρηγνύει πλήρως πλέον την ενότητα πολιτικής και κοινωνίας, να προχωρεί στη θεοποίηση του ατομικού λόγου και να αναιρεί ακόμη και την έννοια του φυσικού δικαίου επί της οποίας μέχρι τώρα θεμελιώνονταν τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα αλλά και θεσμοί όπως η οικογένεια. Ουδέποτε στο παρελθόν οι δυνάμεις της αυτονομίας είχαν υποστηρίξει ότι η φυσική ιδιοσυστασία του ανθρώπου είναι προϊόν κατασκευής. Όλοι μιλούσαν, έστω αυθαιρέτως, στο όνομα κάποιου φυσικού δικαίου. Σήμερα αυτό καταρρίπτεται. Θεωρείται πως όχι μόνο το δίκαιο αλλά και η φύση του ανθρώπου, κατασκευάζονται.

Διαβάστε περισσότερα »

Οι άνθρωποι αυτοί δείχνουν πόσο φτωχή είναι η αντίληψή τους για την πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα, ο άνθρωπος δεν είναι ένα ον που στηρίζεται αποκλειστικά, για να ενεργήσει και να λειτουργήσει, στην «ορθολογικότητα». Πρώτα απ’ όλα, ξεκινάμε λέγοντας ότι έχουμε μία διαρκή αίσθηση του εαυτού μας ως της αυτής πάντοτε πραγματικότητας, αισθανόμαστε δηλαδή ότι είμαστε το ίδιο ον που είμαστε πριν από πέντε λεπτά, πέντε μήνες, πενήντα χρόνια. Η αίσθηση αυτή δεν είναι στην πραγματικότητα ορθολογική. Έχουμε την μνήμη, θα πει κάποιος, η οποία μας βοηθά να ταυτίζουμε αυτό που είμαστε τώρα με ό,τι είμαστε πριν πενήντα χρόνια. Τι μας ωθεί όμως να πιστεύουμε στην αξιοπιστία της μνήμης; Θα μπορούσαμε να θυμόμαστε διάφορα πράγματα από το παρελθόν, όπως κάνουν μερικά ζώα, χωρίς να έχουμε αυτή την πολύτιμη αίσθηση διαρκούς ταυτότητας του εγώ, επίγνωσης ότι είμαστε εσαεί το ίδιο ον. Η αίσθηση της ταυτότητας, αν το καλοσκεφτούμε, είναι πάνω από την πραγματικότητα της μνήμης. Φαινομενολογικά, η αίσθηση της ταυτότητας προβάλλει και εισδύει μέσα στην ύπαρξή μας, ως τα πλέον βαθύτερα στρώματα του είναι μας, και δεν αποτελεί ένα συμπέρασμα που εξάγει ο εαυτός μας βάσει εμπειρίας, αλλά το θεμέλιο και την πηγή της αυτοσυνειδησίας. Η μνήμη έρχεται αρωγός της αυτοσυνειδησίας και δεν είναι η πηγή της. Το βασικό αυτό αίσθημα είναι πηγή της ορθολογικότητας και όχι αποτέλεσμά της. Σκεφτείτε κάποιον που θα έψαχνε να τεκμηριώσει με ορθολογικές αποδείξεις ότι είναι το ίδιο ον που ήταν πριν και μερικές δεκαετίες, όταν στο σώμα του και στην ψυχή του έχουν αλλάξει ένα σωρό πράγματα. Από νεογνό έφτασε να αποτελεί έναν ώριμο άνδρα, από κάποιο ον του οποίου ο νους είναι «tabula rasa» έφτασε να είναι ένας άνθρωπος γεμάτος γνώσεις, εμπειρίες και βιώματα, ένα ενσυνείδητο ον. Καθώς ανανεώνονται διαρκώς τα κύτταρα του οργανισμού μας και αλλάζει βαθέως ο ψυχισμός μας, κάποιος θα μπορούσε εύλογα να πει ότι το νεογνό με τον ώριμο άνδρα, μολονότι υφίσταται μια συνέχεια στον χρόνο της συγκεκριμένης ύπαρξης, είναι δύο διαφορετικά όντα.

Διαβάστε περισσότερα »

Η περίοδος που διανύουμε έχει ονομαστεί Μετα-ουμανιστική ή Μετα-ανθρωπιστική, ως διάδοχος της Ανθρωπιστικής περιόδου. Το κύριο χαρακτηριστικό του Μετα-ουμανισμού είναι η αμφισβήτηση του Ανθρωπισμού (ή Ουμανισμού), σύμφωνα με τον οποίο ο άνθρωπος υπερέχει όλων των υπόλοιπων βιολογικών ειδών και η βελτίωσή του προκύπτει κυρίως μέσω της κλασσικής παιδείας και των ανθρωπιστικών αξιών. Ο Μετα-ανθρωπισμός επιθυμεί να τοποθετήσει τον άνθρωπο μέσα σε ένα ευρύτερο σύμπαν και όχι πια στο κέντρο του κόσμου.

Διαβάστε περισσότερα »

Ἀφοσιωμένοι, σ’ ὁλόκληρη τὴ ζωή μας, στὸ νὰ κάνουμε συγκρίσεις ἀνάμεσα στοὺς διάφορους ἀνθρώπους γιὰ νὰ βροῦμε τον, κάθε φορά, καλύτερο, λησμονοῦμε συχνότατα, ν’ ἀναζητήσουμε τὸν καλὸ σὲ ὑπερθετικὸ βαθμό, τὸν ἰδεώδη, τὸν ὑποδειγματικὸ ἀνθρώπινο τύπο τῆς ζωῆς μας.

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Ζούμε στην εποχή του μοντέρνου και του μεταμοντέρνου. Ποια πρέπει να είναι η στάση μας απέναντι σε αυτή την εποχή; Αποδεχόμαστε την νεωτερικότητα, στην σημερινή, προωθημένη της μορφή ή αποφασίζουμε να σταθούμε απέναντι σε αυτήν; Σε αυτό το ερώτημα θα απαντήσουμε, βασιζόμενοι στην θεολογία ενός σύγχρονου φιλοκαλικού -τολμώ να πω- Πατέρα της Εκκλησίας, του π. Συμεών Κραγιόπουλου. Διαβάστε περισσότερα »

Το πρώτο πράγμα που καλούμαστε να ξεκαθαρίσουμε σε μια συζήτηση που συσχετίζει τον μηδενισμό με την νεολαία, προκειμένου να αποφύγουμε τις παρεξηγήσεις είναι το τι εννοούμε με τον όρο «μηδενισμός» και γιατί το συσχετίζουμε ειδικότερα με την νεολαία.
Διαβάστε περισσότερα »

Αν οι άντρες και οι γυναίκες δεν είναι ακόμα παντού και πάντα αντικαταστάσιμοι ο ένας από τον άλλο, σύμφωνα με τους προοδευτικούς που εκπαιδεύει η θεωρία του φύλου, δεν φταίει, δεν μπορεί να φταίει, το ότι η φύση αντιστέκεται, ούτε βέβαια ότι το μοντέλο του πολιτισμού μας εξακολουθεί να ασκεί μια ακαταμάχητη γοητεία, αλλά ότι τα μυαλά των ανθρώπων παραμένουν υποτελή στα στερεότυπα που διακινεί μια πατριαρχικού τύπου κοινωνία που ενδιαφέρεται για την αναπαραγωγή της. Μια που όλα είναι ιστορικά, η παραμικρή αντίσταση των αντρών στο να γίνουν γυναίκες όπως όλες οι άλλες αποδίδεται αμέσως σε κοινωνικές αντιστάσεις, ερμηνεύεται ως σημάδι αγκύλωσης, αρχαϊκής σκέψης και συμπεριφοράς. Κι έτσι υπόσχονται να φτάσουν ως το τέλος. «Είναι μόνο θέμα βούλησης», επαναλαμβάνουν.

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Δεν θα καταλάβουμε τίποτα από τις μεγάλες διαμάχες της εποχής μας, αν δεν εξετάσουμε τα θρησκευτικά τους ερείσματα. Από τις συζητήσεις γύρω από τη σεξουαλική ταυτότητα, τις οποίες συνδέουμε με  τη θεωρία του φύλου, μέχρι εκείνες που αφορούν το τέλος της ζωής, που περιστρέφονται γύρω από την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, περνώντας από αυτές που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τη βιοηθική, όλα μαρτυρούν μια βίαιη ανθρωπολογική αλλαγή, θα μπορούσαμε επίσης μιλάμε για επανάσταση. Μια αντίληψη για τον άνθρωπο εξαφανίζεται, μια άλλη την αντικαθιστά επιθετικά. Μια κοινωνία δύσκολα μπορεί να επιτρέψει στους κόλπους της τη συγκατοίκηση πολλών ανθρωπολογιών, ειδικά αν είναι αντιφατικές. Διαβάστε περισσότερα »

(Συνέντευξη στην Charlotte d’ Ornellas για το περιοδικό Valeurs Actuelles. Δημοσιεύτηκε 17/10/2019 – Μετάφραση: Δημήτρης Παπαμιχαήλ)

Συγγραφέας ποικίλων έργων, ο φιλόσοφος και δοκιμιογράφος Μισέλ Ονφρέ1, υπογράφει μεταξύ άλλων τη «Θεωρία της δικτατορίας», δοκίμιο που στηρίζεται στο έργο του Τζωρτζ Όργουελ για να εξηγήσει τη νέα μορφή δικτατορίας που υφιστάμεθα. Από την εκπτώχευση της γλώσσας έως την
κατάργηση της ιστορίας και την άρνηση της φύσης, περιγράφει μία κοινωνία όπου η ελευθερία, η αλήθεια και η φύση δεν θα αποτελούν παρά μακρινές αναμνήσεις.

Διαβάστε περισσότερα »

Η προοδευτική ρητορική έχει την ιδιότητα να συγκαλύπτει την κοινωνική κρίση και την ηθική κατάρρευση, παρουσιάζοντάς τες σαν να είναι τα υλικά μιας «διαλεκτικής» που κυοφορεί μέσα από τις ωδίνες της έναν νέο κόσμο. Η Αριστερά απορρίπτει κάθε συζήτηση σχετικά με την κρίση της οικογενειακής ζωής και προτιμά να μιλάει για την ανάδυση «εναλλακτικών τρόπων ζωής» και για την αυξανόμενη διαφοροποίηση των οικογενειακών προτύπων. Διαβάστε περισσότερα »

Ομιλία στο τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στην διάλεξη παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά και οι κεντρικές έννοιες του υπερανθρωπισμού και του τεχνικού μετανθρωπισμού, όπως επίσης οι μεταξύ τους ομοιότητες και διαφορές. Εστιάζοντας στην σημασία της αθανασίας σκιαγραφείται μια κριτική σε αμφότερους στο πλαίσιο ενός ψηφιακού ανθρωπισμού.

Διαβάστε περισσότερα »

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ ΠΑΤΕΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΜΕ ΘΕΜΑ “ΜΕΤΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ: ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ”, Πολεμικό Μουσείο, ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2023.

Διαβάστε περισσότερα »

Η σταδιακή κυριαρχία των ψηφιακών τεχνολογιών στον σύγχρονο κόσμο έχουν οδηγήσει στην ανάδυση ενός εικονιστικού υποκειμένου, δηλαδή ενός ανθρώπου που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του μέσα από την ψηφιακή εικόνα του.

Αυτός ο σύγχρονος εικονιστικός άνθρωπος φέρει μια αβεβαιότητα και μια βαθιά ανασφάλεια λόγω της επιτάχυνσης των ρυθμών του βίου, ενώ παράλληλα κατέχει μια αυξημένη ελευθερία επιλογής, η οποία όμως δεν του εγγυάται μεγαλύτερη ελευθερία, αφού παραχωρεί την αυτονομία του σε αλγορίθμους, ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει στην ανεξέλεγκτη πληθωρικότητα πληροφοριών.

Μέσα στο εικονιστικό αυτό περιβάλλον, το υποκείμενο ποθεί να γίνει σκηνοθέτης του βίου του και να διεκδικήσει την προσοχή των υπολοίπων μέσω του συναισθήματος, ενώ λόγω της απουσίας σωματικότητας τείνει να χάσει εντελώς την έννοια του χώρου και του χρόνου.

Όλες αυτές οι νέες απαιτήσεις δημιουργούν το ρεύμα του υπερανθρωπισμού, δηλαδή ένα ρεύμα σκέψης που πιστεύει ότι ο άνθρωπος χρήζει αναβάθμισης, για να μπορέσει να ανταποκριθεί σε όλες αυτές τις νέες απαιτήσεις. Από τη ριζική αναβάθμιση και τον βιοφιλελευθερισμό μέχρι τη φρόνιμη αναβάθμιση και τους βιοσυντηρητικούς, ο Θεοφάνης Τάσης μας εξηγεί γιατί ο ίδιος τάσσεται ενάντια στην αναβάθμιση του ανθρώπου, εφόσον αυτό φέρει τον κίνδυνο της απώλειας της «ανθρωπινότητας».

Η Βίκυ Φλέσσα συνομιλεί με τον Θεοφάνη Τάση.

Διαβάστε περισσότερα »

Φιλοσοφική έννοια του χρόνου.

Εισήλθαμε ήδη με τη χάρη του Τριαδικού Θεού στο νέο έτος. Μαζί με τις ελπίδες και τις προσδοκίες μας για τη νέα χρονιά, γεμίζει αυτές τις ημέρες την ψυχή μας εύλογος προβληματισμός για την έννοια της ροής του χρόνου. Κι’ αυτό διότι ο χρόνος μαζί με τον «δίδυμο αδελφό του τον χώρο», κατά το αείμνηστο νεοφανή άγιο Ιουστίνο Πόποβιτς αποτελούν τους δύο βαρείς ζυγούς του ανθρώπου σε όλη την επί γης ζωή του, οι οποίοι του περιορίζουν τον διακαή του πόθο για την απολυτότητα. Διαβάστε περισσότερα »

Η αίσθηση που επικρατεί και η φήμη που διαχέεται είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη σκοπεί στην κατασκευή ανθρωπόμορφων ρομπότ, δηλ. μηχανών με ανθρώπινες ιδιότητες και δυνατότητες.

Η αλήθεια όμως είναι ότι πρωτίστως σκοπεί στην κατασκευή ρομποτόμορφων ανθρώπων, δηλ. προσώπων με έναν καθαρά μηχανιστικό, ολοκληρωτικά προβλέψιμο, ισοπεδωτικά ομοιογενή και εν πολλοίς ετερόνομα καθορισμένο “τρόπο”: τρόπο του οράν, του σκέπτεσθαι, του πράττειν • συνεπώς, λοιπόν, στην κατασκευή ενός ανθρωπολογικού μοντέλου πόρρω απέχοντος από το ομηρικό “πολύτροπον”.

Διόλου τυχαία, το παγκόσμιο project της τεχνητής νοημοσύνης αντιπαλεύει σε σημαντικό βαθμό, μεταξύ άλλων, και την γλωσσική ανάπτυξη. Η γλώσσα χτυπιέται μεθοδικά και ανελέητα: Διαβάστε περισσότερα »

Φαντάζομαι μία πολιτισμική περίσταση «απ’ το μέλλον». Φαντάζομαι μία οπερική σκηνή, ένα έργο, μέγα και θαυμαστό. Ένα κοινό που όχι μόνο παρεβρίσκεται, αλλά συμμετέχει στο έργο. Ένα κοινό, μέρος ενός έργου που δε θα παιζόταν αν δεν υπήρχε έστω κι ένα πρόσωπο εκτός των λειτουργών-εκτελεστών του έργου. Τί επίπεδο θα είχε μία τέτοια όχι μόνο παράσταση, αλλά παράσταση συμπαράστασης θεατών, σεναριογράφων, σκηνογράφων, συνθετών, ηθοποιών, μουσικών! Ένα έργο που σηκώνει το παν. Που μιλά γι’ αυτό, με τη χάρη και τη δύναμη αυτού.

«Σύνοψη του σύμπαντος» ήταν το παρατσούκλι της Σορβόννης (Εύα Κιουρί, Μαρία Κιουρί). Όταν έπεσα πάνω στην πληροφορία, αυτομάτως μεταφέρθηκα σε μία επαφή που μου είχε τύχει, κάποτε (2018), στο κέντρο της Αθήνας: Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Τὸ κείμενο αὐτὸ ἀπετέλεσε εἰσήγηση τοῦ Παναγιώτη Νέλλα στὴν 8η Γενικὴ Συνέλευση τῆς Παγκόσμιας Ἀδελφότητας Ὀρθοδόξων Νέων: «Σύνδεσμος», στὴν Βοστώνη τῶν ΗΠΑ, στὶς 18-25 Ἰουλίου 1971. Ἀλλὰ καὶ σήμερα, μισὸν αἰώνα μετά, κρατᾶ μιὰ ἐντυπωσιακὴ ἐπικαιρότητα. Στὸ τέλος τοῦ ἰδίου ἔτους δημοσιεύθηκε στὰ ἑλληνικά, στὸ περιοδικό: «Προβλήματα Ἐκκλησιαστικὰ Κοινωνικά / Ἐλεύθερα Ἀγωνιστικὰ Φύλλα» (ἀρ. 26, σσ. 521-524), τὸ ὁποῖο διηύθυνε ὁ ἀγωνιστὴς π. Γεώργιος Πυρουνάκης (+1988). Ἀμέσως, τὸ κείμενο ἐκδόθηκε καὶ σὲ δεκαεξασέλιδο ἀνάτυπο ἀπὸ τὸ περιοδικὸ, μὲ χρονολογία: «Χριστούγεννα 1971». Στὴν Συνέλευση τοῦ «Συνδέσμου» τὸ κείμενο εἶχε τὸν τίτλο: «Catholicity: the basis of Orthodox Unity», ὑπὸ τὸ γενικὸ θέμα: «Syndesmos and Orthodox Unity». Στὸ ἑλληνικὸ περιοδικὸ δημοσιεύθηκε μὲ τὸν τίτλο: «Ἡ Ὀρθόδοξος ἑνότης», στὸ ἀνάτυπο ὅμως τοῦ δόθηκε ὁ τίτλος: «Οἱ νέοι καὶ τὰ προβλήματα τῆς Ὀρθοδοξίας». [Μὲ τὸν τίτλο αὐτὸν τὸ κείμενο δημοσιεύθηκε προσφάτως καὶ στὸ περιοδικὸ «Σύναξη», τ. 161 (2022), σσ. 7-14, ἐνῶ στὸ τέλος του προστέθηκε ἕνα «Ἐπίμετρο στὸ κείμενο τοῦ Π. Νέλλα», τοῦ Θανάση Παπαθανασίου (σσ. 15-18). Ὅλες οἱ ἐπεξηγηματικὲς ὑποσημειώσεις τῆς παρούσης ἀναδημοσιεύσεως προέρχονται ἀπὸ τὸ Ἐπίμετρο αὐτό]. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: “Η ΑΛΛΗ ΟΨΙΣ“

Διαβάστε περισσότερα »

Αν μη τι άλλο βρισκόμαστε στην εποχή της συντονισμένης δι-απόσπασης δια αυτοδιαφήμισης. Είναι αρνητικό και είναι θετικό το ότι το ζούμε, για την ώρα.

Διαβάστε περισσότερα »

[Τὸ παρὸν κείμενο ἀποτελεῖ ἕνα ἀπάνθισμα τῆς ὁμιλίας τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου πρώην Ἐρζεγοβίνης (τῆς Σερβίας) Ἀθανασίου Γέφτιτς, μὲ θέμα: «Παπαδιαμάντης – Ντοστογιέφκσυ», εἰς τὴν Ἀθήνα τὴν 26η Μαΐου τοῦ 2001]

Διαβάστε περισσότερα »

Παθαίνεις σοκ, όταν συναντάς την πληροφορία πως από τα αρχαία ακόμα χρόνια (αρχαιότητα, στον χώρο της αρχαιολογίας, λογίζεται ό,τι βρίσκεται πριν τον 5ο αι. μ.Χ., άρα εδώ αναφερόμαστε στην αρχαιότητα της αρχαιότητας) οι άνθρωποι είχαν άγχος, κατά την προσπάθειά τους να σταθούν επιμελώς απέναντι στις υποχρεώσεις τους. Διαβάστε περισσότερα »

Είναι μία στατιστική αλήθεια: ποτέ πριν την εποχή μας, τα περισσότερα ζευγάρια δεν είχαν πιο πολλά ζώα από παιδιά (το πιο σύνηθες είναι ο ίδιος αριθμός).

Άλλη αλήθεια: ποτέ πριν την εποχή μας δεν σύναπτες και ξεσύναπτες ερωτικό δεσμό τόσες πολλές φορές στη ζωή σου, εφόσον, το πέντε-δέκα «σχέσεις» (υπό πειραματισμό συσχετισμοί ουσιαστικά) θεωρείται φυσιολογικό και μάλιστα απαραίτητο για την απόκτηση ξεκάθαρης γνώσης του «τι χρειάζεσαι». Ο άλλος είναι αυτό που χρειάζεσαι, όχι αυτό που χρειάζεσαι – πέρα από τον έλεγχό σου, τους όρους και τις λογικές αναστολές – να αγαπάς και να προσέχεις. Ζει κανείς χωρίς να έχει έναν έρωτα στον οποίον να ατενίζει η ύπαρξή του; Ζει κανείς χωρίς να βγαίνει απʼ το πετσί του; Μετά ρωτάς: Για τι ζει;

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

«H άνοδος της ασημαντότητας» («La mont’ee de l’ insignifiance», εκδ. Seuil). Το βιβλίο αυτό του Kορνήλιου Kαστοριάδη περιλαμβάνει θεωρητικά κείμενα, διαλέξεις, άρθρα -καλύπτοντας την περίοδο από το 1982 ώς το 1995- και αποτελεί τον τέταρτο τόμο του έργου του «Tα σταυροδρόμια του λαβύρινθου»…

Ο Kορνήλιος Kαστοριάδης παρεμβαίνει εκθέτοντας τη σκέψη και τις απόψεις του για τα μεγάλα προβλήματα του καιρού μας. Όχι, δεν δίνει απαντήσεις-οδηγίες. Όμως δείχνει κάποιους δρόμους· και αυτό είναι το εξαιρετικά σημαντικό. Στην εποχή που ζούμε και στις κοινωνίες που βρισκόμαστε «υπάρχουν πολλά πράγματα που με κάνουν να αγανακτώ» λέει ο ίδιος (στο ραδιόφωνο της France Culture, 30.4.1996). Δηλαδή; Ποια είναι αυτά; «H γενικευμένη ψευδο-συναίνεση», «η απουσία κριτικής σκέψης», «η ενασχόληση των διανοούμενων με σχολιασμούς επί σχολιασμών και ερμηνείες επί ερμηνειών», «η κυριαρχία των μέσων ενημέρωσης, της κατανάλωσης και του κομφορμισμού», «η απάθεια και η συνενοχή του κοινού σε όλα όσα συμβαίνουν».

Aπέναντι σ’ αυτή την κατάσταση δεν υπάρχουν αντιστάσεις; Ο Kορνήλιος Kαστοριάδης επισημαίνει ότι «ασφαλώς υπάρχουν αντιστάσεις, ατομικές και συλλογικές, αλλά είναι λιγότερο σημαντικές σήμερα από ό,τι πριν από είκοσι και πριν από τριάντα χρόνια».

Από το ομότιτλο κεφάλαιο, το απόσπασμα που ακολουθεί. Διαβάστε περισσότερα »

Κάθε σύγχρονη συζήτηση περὶ Τεχνολογίας ἐγγράφεται ἤδη στὴν ἐπικράτεια τῆς ἰσχύος της καὶ ἀπολογεῖται ἤδη ὑπὲρ αὐτῆς· ἀφορᾶ ἡ τεχνολογία πλέον, καὶ αὐτὸ εἶναι συγκλονιστικό, εἰς τὸ ἑξῆς: στὸ ἴδιο τὸ εἶναι τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ κόσμου καὶ ὄχι ἁπλῶς σὲ ἕναν ἀκόμη, ἱστορικὰ πρόσκαιρον, τρόπο του. Καὶ τοῦτο ἐπειδή, ὅπως ἔδειξε ὁ Heidegger, δὲν θὰ καταπέσει καὶ δὲν θὰ ὑπερβαθεῖ ποτέ. Καὶ εἶναι ἀκριβῶς ἀπὸ αὐτὴ τὴ διάλεξη τοῦ Heidegger τοῦ 1955 ποὺ θὰ ξεκινήσουμε τὴ συζήτησή μας. Διαβάστε περισσότερα »

Προλογίζοντας την μετάφραση της ‘Ερημης χώρας’ του Έλιοτ ο Σεφέρης είχε γράψει: «ο δυτικός πολιτισμός κινδυνεύει να μας υπερφαλαγγίσει…με τη βιομηχανική, την αγοραία, τη χειρότερη μορφή επίδρασής του» και σε σημείωση πρόσθετε πως «το υπερφαλάγγισμα αυτό έχει σήμερα ‘1961’ προχωρήσει απελπιστικά και ανεμπόδιστα». Από τότε έχει περάσει μισός αιώνας με επέλαση γεγονότων και καταστάσεων που σημάδεψαν την Ελλάδα, τη Ευρώπη και τον κόσμο ολόκληρο με κορύφωση τη σημερινή κρίση.

Τα πλήθη λαχανιασμένα πορεύονται ανεπίγνωστα. Ο χρόνος τους αγχωτικός, ανελέητος, σβήνει και γράφει εικόνες, συναισθήματα, σκέψεις, επιθυμίες, κομμάτια που τα κόβει στον αέρα η ισοπεδωτική προέλαση μιας ανελέητης οικονομοκρατίας και μιας ιλιγγιωδώς αναπτυσσόμενης τεχνολογίας. Γυρνούν τα κομμάτια μέσα στα μυαλά, μετεωρίζονται, κυκλοφέρνουν τους ανθρώπους, συντηρούν μια ψυχική απραξία, μια παθολογική ανοχή, μια θανατηφόρα απουσία ενεργητικής αντιμετώπισης τη γενικότερης έκπτωσης και αλλοτρίωσης, της απάτης και της πλάνης. Παρ’ όλα αυτά, στα έγκατά τους κλυδωνίζεται η αληθινή τους εικόνα, παραπαίει και ελάχιστα ενθαρρύνεται.

Ποιά είναι αυτή η εικόνα; Διαβάστε περισσότερα »

Στην ταινία Stalker (1979) ένας ιχνηλάτης οδηγεί έναν συγγραφέα και έναν επιστήμονα στη Ζώνη, ένα απαγορευμένο μέρος γεμάτο κινδύνους, με προορισμό ένα δωμάτιο όπου εκπληρώνονται οι μύχιες επιθυμίες τού ανθρώπου. Ο συγγραφέας λαχταρά την έμπνευση, ο επιστήμονας την αλήθεια. Ο ιχνηλάτης απαγορεύεται να εισέλθει στο δωμάτιο – μπορεί μόνο να οδηγήσει άλλους σε αυτό, αρκούμενος στο ότι έτσι συνδράμει στην εκπλήρωση των επιθυμιών τους. Με τη βοήθειά του και παρά τις διαφωνίες τους μαζί του, όπως επίσης μεταξύ τους, ο συγγραφέας και ο επιστήμονας θα ξεπεράσουν τις δοκιμασίες τής Ζώνης. Όταν φθάσουν στην είσοδο του δωματίου, ο ιχνηλάτης τούς προειδοποιεί πως αν εισέλθουν θα εκπληρωθεί η αληθινή επιθυμία τους και όχι αυτή που εκείνοι θεωρούν ως τέτοια. Αν η βαθύτερη επιθυμία τού ανθρώπου είναι η αθανασία, τότε πρέπει να προσπαθεί να την πραγματώσει; Μήπως αν δεν την πετύχει, θα χάσει την περίοπτη θέση του κατά την επιταχυνόμενη ανάπτυξη της τεχνοεπιστήμης, η οποία μοιάζει να έχει αυτονομηθεί; Άραγε, προκειμένου να υπερασπισθεί την πρωτοκαθεδρία του έναντι της τεχνητής νοημοσύνης, θα πρέπει να αναβαθμισθεί σε κυβερνοοργανισμό; Αν ο άνθρωπος γίνει αθάνατος, τότε θα επιλύσει τα πλανητικά προβλήματα και ακολούθως θα εκπληρώσει το πεπρωμένο του αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητές του; Τι θα σημαίνει αυτό για την ανθρώπινη φύση και πώς θα εξελιχθεί η ανθρωπότητα; Απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα επιχειρεί να προσφέρει ο υπερανθρωπισμός, ένα σύνθετο μη ομοιογενές ρεύμα μεταξύ φιλοσοφικής ανθρωπολογίας και φιλοσοφίας τής τεχνικής, που συνενώνει ποικίλες προβληματικές από ετερόκλητα πεδία όπως τη φυσική, τις κοινωνικές επιστήμες, τις πολιτισμικές σπουδές, τη νευροεπιστήμη, την πληροφορική, τη μοριακή βιολογία, τη ρομποτική και την έρευνα για την τεχνητή νοημοσύνη. Ο υπερανθρωπισμός στοχεύει στην τροποποίηση και αναβάθμιση του ανθρώπου μέσω της τεχνικής, πρεσβεύοντας ότι η βιολογική εξέλιξη είναι ατελής και δίχως κατεύθυνση· ως εκ τούτου θα πρέπει να την αναλάβουμε οι ίδιοι. Υιοθετώντας στοιχεία τού ανθρωπισμού όπως τον ορθό λόγο, την αυτογνωσία, την επιμέλεια εαυτού, την αυτονομία και την αυτοδημιουργία, ο υπερανθρωπισμός τα μεθερμηνεύει με αναφορά στο ιδεώδες τής δημιουργίας ενός νέου ανθρωπίνου είδους. Εν ολίγοις, όπως ο άνθρωπος ξεπέρασε τη ζωώδη φύση του, έτσι οφείλει να υπερβεί πλέον την ανθρώπινη στην παρούσα βιολογική μορφή της.
Σε μία ακραία εκδοχή τού υπερανθρωπισμού, τον τεχνικό μετανθρωπισμό, ο στόχος δεν είναι ο ριζικός μετασχηματισμός τού ανθρώπου μέσω της τεχνικής στην κατεύθυνση της δημιουργίας ενός αναβαθμισμένου ανθρώπινου είδους, αλλά η υπέρβαση του ανθρώπου καθ’ αυτόν ακόμη και σε μεταβιολογική μορφή. Ο τεχνικός μετανθρωπισμός αντιλαμβάνεται την τεχνική όχι ως μέσο αλλά ως αυτοσκοπό, αποβλέποντας στη δημιουργία μιας τεχνικής ετερότητας που θα διαδεχθεί το ανθρώπινο είδος. Ως εκ τούτου τον άνθρωπο δεν τον ενδιαφέρει και η αναβάθμισή του, ιδίως με την εισαγωγή σε αυτόν νανορομπότ (nanobots), την οποία διαδέχεται η μεταφόρτωση του νου. Αυτό αποτελεί απλώς μία παράπλευρη συνέπεια καθ’ οδόν προς τη δημιουργία τής τεχνικής ετερότητας. Στο παρόν κείμενο θα εξετάσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά και θέματα του υπερανθρωπισμού και του τεχνικού μετανθρωπισμού, καθώς επίσης και τις μεταξύ τους ομοιότητες και διαφορές, εστιάζοντας στη σημασία τής αθανασίας για να διατυπώσουμε μία κριτική σε αμφοτέρους στο πλαίσιο ενός ψηφιακού ανθρωπισμού. Στόχος αυτής δεν είναι η πλήρης απόρριψη κάθε ανθρώπινης αναβάθμισης υπό τη σκιά μιας τεχνοδυστοπίας, αλλά μία πρώτη διερεύνηση των προϋποθέσεων μιας φρόνιμης στάσεως προς τις νέες τεχνικές δυνατότητες έναντι μιας ενθουσιώδους άκριτης υιοθέτησης των υποσχέσεων τόσο του υπερανθρωπισμού όσο και του τεχνικού υπερανθρωπισμού. Μεθοδολογικά επιλέξαμε να μην συζητήσουμε τις καλλιτεχνικές και αισθητικές θέσεις τού υπερανθρωπισμού, όπως επίσης και τις θρησκευτικές και πνευματικές θεματικές τους. Οι λόγοι γι’ αυτήν την επιλογή είναι ότι αυτές δεν απασχολούν ούτε χαρακτηρίζουν το μεγαλύτερο μέρος των υπερανθρωπιστικών ρευμάτων και επιπλέον η συζήτησή τους θα υπονόμευε την οικονομία τού κειμένου.

Διαβάστε περισσότερα »

(Συνέντευξη στην Τασούλα Επτακοίλη, Εφημερίδα “Καθημερινή”)

Ο τίτλος του βιβλίου του, «Ψηφιακός ανθρωπισμός» (εκδόσεις Αρμός), ακούγεται παράδοξος. Πώς συνδυάζονται αυτά τα δύο; «Υπάρχουν οι τεχνοφοβικοί, που τρομάζουν απέναντι στην επικείμενη έλευση μιας ψηφιακής δυστοπίας, ενός ολοκληρωτισμού των αλγορίθμων, και προκρίνουν την επιστροφή σε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν· και οι τεχνολάτρες, που κηρύσσουν το ευαγγέλιο των αλγορίθμων θεωρώντας ότι η ψηφιακή τεχνική θα λύσει τα προβλήματα της ανθρωπότητας. Προσπαθώ να πλοηγηθώ μεταξύ αυτών των δύο άκρων», εξηγεί ο Θεοφάνης Τάσης, ο οποίος διδάσκει Σύγχρονη Πρακτική Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Alpen-Adria στο Κλάγκενφουρτ της Αυστρίας.

Διαβάστε περισσότερα »

Η ομιλία του κ. Θεoφάνη Τάση, συγχρονισμένη με τα μεγάλα ερωτήματα της σημερινής εποχής, φέρει τον τίτλο: “Διορθώνοντας τη φύση, θεραπεύοντας τον άνθρωπο: Η ανθρώπινη αναβάθμιση ως ίαση και ηθικό καθήκον” και πρόκειται, όπως τονίζει ο ίδιος στην ομιλία του, για μια κριτική παρουσίαση του Υπερναθρωπισμού (transhumanism). Η ομιλία αυτή είναι ουσιαστικά μια εισαγωγή στο θέμα που πραγματεύεται αναλυτικά ο κ. Θ. Τάσης στο νέο βιβλίο του «Φιλοσοφία της ανθρώπινης αναβάθμισης» που κυκλοφορεί (Δεκ. 2021) από τις εκδόσεις Αρμός. Διαβάστε περισσότερα »

Θα ήταν κοινοτοπία να επαναλάβουμε ότι η εποχή μας χαρακτηρί­ζεται ιστορικά ως η αρχή τής τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης. Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση ταυτίζεται με τη χρήση τού ατμού για τη λειτουργία των μηχανών και το ξεκίνημά της τοποθετείται κάπου στο τέλος το 18ου αιώνα. Η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση δρομολογήθηκε με τη χρήση τού ηλεκτρισμού από τη μία και την επιστημονικά οργανωμένη μαζική παραγωγή από την άλλη. Η τρίτη βιομηχανική επανάσταση οικοδομείται πάνω στην αυτοματοποίηση των μηχανών, τη χρήση τής ηλεκτρονικής και του τρανζίστορ και την επεξεργασία τής πληροφορίας που ενέχουν τα δεδομένα. Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση είναι μετεξέλιξη της τρίτης και αποκύημα της σύγκλισης των τεχνολογιών των υπολογιστών και των επικοινωνιών (internet). Η ειδοποιός διαφορά από τις προηγούμενες τρεις είναι ότι στο πλαίσιο της τέταρτης επανάστασης, πέρα από τη χειρωνακτική εργασία, έχουμε και την αντικατάσταση της πνευματικής εργασίας, που μέχρι τώρα επιτελούσε ο άνθρωπος, από «μηχανές». Αυτή είναι μία ποιοτικά σημαντική διαφορά που δεν περιορίζει τη χρήση «μηχανών» στον χώρο τής βιομηχανικής παραγωγής (εργοστάσια) μόνον, αλλά διαχέει τη χρήση των «μηχανών» σε όλο το φάσμα τής οικονομικής μας ζωής (εμπόριο, υπηρεσίες) και ταυτόχρονα ενσωματώνει τις «μη­χανές» στον τρόπο με τον οποίο διασκεδάζουμε (μουσική, ταινίες), στον τρόπο με τον οποίο πραγματώνουμε την κοινωνική μας υπόσταση ως κοινωνικά όντα (κοινωνικά δίκτυα), στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούμε και ενημερωνόμαστε ως πολίτες (ΜΜΕ), στον τρόπο που ενσωματώνουμε τις νέες γενιές στην κοινωνία (Παιδεία) αλλά και δημιουργούμε το μέλλον μας (έρευνα, ιδεολογίες, πολιτισμός). Με άλλα λόγια, η δυναμική που αναβλύζει από την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση δημιουργεί και πλάθει, άμεσα και όχι έμμεσα, ένα νέο περιβάλλον μέσα στο οποίο ο Άνθρωπος, ως κοινωνικό ον, καλείται να ζήσει και να δημιουργήσει. Και το νέο αυτό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από τη σύγκλιση και ενοποίηση της σφαίρας τού πραγματικού, του ψηφιακού και του βιολογικού «κόσμου». Έχουν συγγραφεί δεκάδες βιβλίων, εκατοντάδες άρθρων στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, και έχουν γίνει πολλές συζητήσεις στην τηλεόραση, σε σχετικές συνεδρίες και υπάρχει πληθώρα videos στο διαδίκτυο. Η συντριπτική όμως πλειονότητα των σχετικών τοποθετήσεων αφορά τις επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών στην αγορά εργασίας και τις εργασιακές σχέσεις, τους φόβους που σχετίζονται με την ανεργία από τη μία, αλλά και τις δυνατότητες για νέες θέσεις εργασίας από την άλλη. Γίνονται συζητήσεις σχετικά με τους κινδύνους που ενέχει το νέο αυτό περιβάλλον στη λειτουργία τής δημοκρατίας και των θεσμών, την ιδιωτικότητα, την ασφάλεια, τις δυνατότητες χαλιναγώγησης της κοινής γνώμης από τη μία, αλλά και τις νέες δυνατότητες για περισσότερη άμεση Δημοκρατία και πιο ενημερωμένους πολίτες μέσα από μία πιο ελεύθερη διακίνηση ιδεών αλλά και με τον ταυτόχρονο κίνδυνο πλαστογράφησης των γεγονότων μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα. Συζητήσεις διεξάγονται σχετικά με τα (τεχνο)φοβικά αισθήματα που δημιουργούνται στην αυγή τής νέας αυτής εποχής και γίνονται αφορμή εκμετάλλευσης από «ιδεολογικούς» γυρολόγους, που ευαγγελίζονται τη θαλπωρή μέσα από ακραία ιδεολογικο/θρησκευτικά συστήματα από τη μία, αλλά και ταυτόχρονα την απελευθερωτική ορμή και τις δυνατότητες που αναφαίνονται από τις νέες τεχνολογίες, όπως για παράδειγμα τη μείωση των ωρών εργασίας, το εγγυημένο ελάχιστο εισόδημα και τις δυνατότητες επιμήκυνσης του προσδόκιμου της ζωής, μέσα από τις εξελίξεις τής ιατρικής και τις δυνατότητες αυτού που ονομάζεται «προσωποποιημένη» ιατρική. Πολύ λιγότερα όμως έχουν γραφεί και έχουν συζητηθεί σχετικά με την ίδια την Τεχνολογία που ωθεί τις παραπάνω εξελίξεις, την τεχνολογία δηλαδή της τεχνητής νοημοσύνης και των νευρωνικών δικτύων αρχιτεκτονικών βάθους (deep neural networks). Στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε σε αυτήν την πτυχή και σε ορισμένες «φιλοσοφικές» προεκτάσεις που απορρέουν από αυτή, με απλά, πολύ απλά λόγια. Στόχος μας είναι η «απομυθοποίηση» των τεχνολογιών αυτών. Μία τέτοια απομυθοποίηση είναι προϋπόθεση για να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις που τίθενται στη νέα αναδυόμενη εποχή. Ας μη ξεχνούμε ότι οι πολιτικές θεωρίες, οι ιδεολογίες και κατά συνέπεια ο ίδιος ο ανθρώπινος πολιτισμός και τα ρεύματα που τον διαμορφώνουν στον ρου τού χρόνου αποτελούν «αφηγήματα». Είναι το σύνολο των αξιών, των αντιλήψεων και των συμπεριφορών, μέσω των οποίων αντιλαμβανόμαστε τον υπάρχοντα κόσμο και συνδεόμαστε μαζί του. Και οι «μύθοι» παίζουν κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωσή τους. Διαβάστε περισσότερα »

Όπως και αν την ορίσουμε, η έννοια τής ελευθερίας έχει πάντοτε στο κέντρο της τη δυνατότητα της επιλογής. Όταν είναι εφικτό να επιλέγει κάποιος εκείνο που επιθυμεί, ανεξάρτητα από το τι είναι, μπορούμε να πούμε ότι ενεργεί ελεύθερα, υπό τον όρο ότι δεν παραβιάζει ορισμένους κανόνες σχετικούς με την ωφέλεια τής κοινότητας στην οποία ανήκει. Ωστόσο, το ότι τον ελκύει ένα πράγμα, ένα πρόσωπο ή μία κατάσταση δεν σημαίνει και ότι η κίνησή του προς αυτά είναι οπωσδήποτε απόρροια μιας συνειδητής εκτίμησης. Είναι πιθανόν η προτίμησή του να εκδηλώνεται παρορμητικά ή με ανακλαστικό τρόπο ή να έχει τον χαρακτήρα μιας βεβιασμένης αντίδρασης απέναντι σε εσωτερικές αμφιβολίες: «Για να πάψω να μετεωρίζομαι ας διαλέξω κάτι, ό,τι και αν είναι. Καλύτερα να σταματώ απότομα μία αμφιταλάντευση από το να προσπαθώ να την επεξεργασθώ λογικά». Έτσι, ίσως φανεί πως με μία πράξη του κάποιος ρίχνει άγκυρα σε ένα λιμάνι, ενώ στην πραγματικότητα δεν ρίχνεται παρά σε μία ακόμη θαλασσοταραχή. Με δύο λόγια, οι πραγματικές επιλογές προϋποθέτουν τον πλοηγό που τον λέμε σκέψη. Και όταν λείπει η σκέψη, αρχίζει μία περιπλάνηση νοητική και πρακτική που, όσο κι αν μοιάζει κάποιες στιγμές με ελεύθερη κίνηση, δεν αξίζει ένα τέτοιο όνομα.

Στον καιρό μας η αποδυνάμωση γενικώτερα της σκέψης ως οδηγού τής πράξης συνιστά ένα από τα βαθύτερα προβλήματα και ένα από αυτά που πιο δύσκολα ομολογείται. Διαβάστε περισσότερα »

Η φροντίδα της γλώσσας, εκ μέρους της πολιτείας αλλά και των πολιτών, συνιστά επιτακτικό πολιτικό πρόταγμα, αποτελώντας άμυνα έναντι της βίας και συνεισφέροντας σε μια πλουσιότερη πραγματικότητα.

Διαβάστε περισσότερα »

Συνέντευξη με τον Θεοφάνη Τάση με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο του «Φιλοσοφία της ανθρώπινης αναβάθμισης», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Του Κ.Β. Κατσουλάρη

Μιλώντας με τον Θεοφάνη Τάση αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι σε αγεωγράφητα νερά. Τα ζητήματα που πραγματεύεται στα βιβλία του έρχονται τρόπον τινά από το μέλλον, μόνο που το μέλλον αυτό βρίσκεται ήδη προ των πυλών. Οι τίτλοι ορισμένων από τα βιβλία του είναι ενδεικτικοί: «Πολιτικές του Βίου ΙΙ: Η Επιμέλεια Εαυτού στην Εικονιστική Κοινωνία» (Εκδόσεις Αρμός, 2017), «Ψηφιακός Ανθρωπισμός: Εικονιστικό Υποκείμενο και Τεχνητή Νοημοσύνη» (Εκδόσεις Αρμός, 2019), «Φιλοσοφία της ανθρώπινης αναβάθμισης», το τελευταίο, που υπήρξε και η αφορμή αυτής της κουβέντας. Ο πυρήνας της έρευνάς του έχει να κάνει με τα μεγάλα ηθικά και φιλοσοφικά ζητήματα που προκύπτουν από τις ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία και γενικότερα στις θετικές επιστήμες, κατά τρόπο που επιτρέπουν στον άνθρωπο να επέμβει στην ίδια του τη φύση, σε βάθος και σε έκταση πρωτόγνωρες μέχρι σήμερα. Διαβάστε περισσότερα »

Πᾶν μέτρον ἄριστον. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι τὸ μέτρο, ὁ ἅγιος ἄνθρωπος. Κι ὁ Ἀββᾶς Ἰσαὰκ εἶναι ἕνα μέτρο γιὰ τὸν ἄνθρωπο, τὴ ζωὴ καὶ τὴν τέχνη καὶ τὴ δρᾶσι. Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει, αν δεν γεννηθεί μέσα στον κόσμο. Με το σώμα του το ίδιο και με τις αισθήσεις του βεβαιώνεται πως ζει. Και αργότερα, με την συνείδησή του, πως υπάρχει. Και με την ψυχή του, πως είναι. Σπάνια, μέσα στην ιστορία τού κόσμου, ο άνθρω­πος κατορθώνει, εγείροντας και συγκρατώντας σε αγρυπνία όλες του τις δυνά­μεις, σώματος, νου, καρδιάς και ψυχής, να βιώσει το υπάρχειν στην πληρότητά του. Για τούτο και σπάνια, συνειδητο­ποιεί την τραγική οδύνη τής καταστα­τικής ως όντος μοναξιάς του. Μιας μο­ναξιάς που εκκινά από το φλογώδες μυ­στήριο της σύλληψής του για να καταλήξει, απαρέγκλιτα, στο βουβό μυστήριο της αποχώρησής του, του θανάτου. Διαβάστε περισσότερα »

Το βασικό θέμα που ταλανίζει την ανθρώπινη ύπαρξη είναι η τρεπτότητά του, η ροπή προς το μη ον. Μετά την πτώση του, ο άνθρωπος στέκεται μετέωρος μπροστά στο «αυτεξούσιό» του και την δυνατότητα επιλογής, ή επι­λέγει την οντολογική του αναφορά και μέθεξη στη ζωή του Ακτίστου ή αφήνε­ται στην πορεία του προς το «μη ον».

Η πτώση, το αυτεξούσιο, η επιλογή συγκροτούν τον πυρήνα της «βασικής ψυχικής συγκρούσεως» του ανθρώπου.

Η επιλογή ως ελκυστή του Λόγου-Χριστού ως αρχέτυπο του ανθρώπου τον οδηγεί στην πορεία του «καθ’ ομοίωση», η επιλογή του «εγώ» τον οδηγεί στην πορεία της φθοράς. Έτσι η «εντροπία» της ζωής μας μετουσιώνεται σε πιθανό­τητες ή υπερβάσεως του παρόντος κόσμου και «ζωής» στον μη αισθητό, αλλά συνάμα πραγματικό κόσμο, η εγκλωβισμού στον κόσμο των αισθήσεων και της φθοράς.

Καμία εντελέχεια και καμία ψυχολογική υποστήριξη δεν έχουν θέση στην ζωή του ανθρώπου. Οι ψυχολογικές ερμηνείες συνολικά είναι αναντίστοιχες και αδύναμες για την πορεία προς το «καθ’ ομοίωση».

Στόχος της εργασίας μας ως Κέντρο Πρόληψης Κατά των Ναρκωτικών «Ιπποκράτης» είναι να δουλέψουμε με τους ανθρώπους για τη νοημοδότηση της ζωής και τον λόγο της υπάρξεως στην ζωή. Η κατανόηση επομένως του οντολογικού υποβάθρου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μας.

Με αυτόν τον σκοπό, το τμήμα Κοινωνικών Μελετών της Αστικής Εταιρείας «Ιπποκράτης» εκδίδει την παρούσα μονογραφία.

Δρ. Δημήτριος Κ. Γερούκαλης

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Α΄. ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ: Ἡ Ἀνθρωπική ἀρχή

Ἡ θεολογία τῶν Πατέρων περιγράφει τόν ἄνθρωπον ὡς μικρόκοσμον, ὁ ὁποῖος ἐμπεριέχει τόν μακρόκοσμον καί συνδέει διά τοῦ σώματός του τά ὑλικά μέ τά νοητά, καταδεικνύοντας οὕτως τήν ὀργανικήν σύνδεσιν τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς κτίσεως. Ἡ ἀλήθεια τοῦ ἀνθρώπου συνδέεται ἀρρήκτως μέ τήν ὑλικήν κτίσιν. Ἡ ἀλήθεια αὐτή θεμελιώνεται ἐπί τοῦ γεγονότος τῆς δημιουργίας τοῦ ἀνθρώπου ὑπό τοῦ Θεοῦ εἰς τό τέλος τῆς Δημιουργίας, ἀφοῦ εἶχε προηγηθεί ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου. Εἶναι ἐνδιαφέρον ὅτι εἰς τά γνωστικά συστήματα ὁ ἄνθρωπος ἐμφανίζεται πρό τῆς δημιουργίας τῆς κτίσεως, ἐν ἀντιθέσει δηλαδή πρός τό βιβλίον τῆς Γενέσεως, ὅπου, ὅπως ἔχει ἤδη ἀναφερθεῖ, ὁ Θεός δημιουργεῖ τον ἄνθρωπον μετά τήν ὁλοκλήρωσιν τῆς κτίσεως. Διά τῆς περιγραφῆς τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ὑποδηλώνεται ἡ σχέσις ἀνθρώπου καί κτίσεως, οὐχί μόνον αὐτή τῆς ἐξαρτήσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν κτίσιν, ἀλλά καί αὐτή τῆς ἀνάγκης τῆς παρουσίας τοῦ ἀνθρώπου διά τήν ὕπαρξιν τῆς κτίσεως. Διαβάστε περισσότερα »

Κάποια κοσμική συνωμοσία υφίσταται κατά του πλανήτη μας, επειδή πουθενά στο σύμπαν δεν πεθαίνει τίποτα εκτός από τη γη. Το νησί του θανάτου, το μοναδικό νησί του θανάτου στο οποίο κανείς πεθαίνει, να το, λοιπόν, το μουντό αστέρι μας! Και πάνω απ’ αυτό, γύρω του και κάτω απ’ αυτό, περιφέρονται αναρίθμητα δισεκατομμύρια αστέρια στα οποία δεν υπάρχει θάνατος, στα οποία τίποτα δεν πεθαίνει. Πανταχόθεν η άβυσσος του θανάτου πολιορκεί τον πλανήτη μας. Ποιός δρόμος είναι εκείνος που ξεκινά από τη γη και δεν αποπέφτει στην άβυσσο του θανάτου; Ποιο ον είναι εκείνο που δύναται να αποφύγει το θάνατο στη γη; Όλοι πεθαίνουν, τα πάντα πεθαίνουν σ’ αυτό το ανατριχιαστικό νησί του θανάτου. Δεν υφίσταται πιο λυπηρή μοίρα από αυτήν της γης, δεν υπάρχει πιο απελπιστική τραγωδία από αυτήν του ανθρώπου.

Γιατί δίνεται η ζωή στον άνθρωπο, όταν αυτός είναι πανταχόθεν εγκλωβισμένος από το θάνατο; Οι παγίδες του θανάτου έχουν απλώσει το δίκτυ τους παντού- στα μονοπάτια του ανθρώπου έχει επιβληθεί το σκότος. Ως πελώρια, πελώρια γλοιώδης αράχνη ο θάνατος έπλεξε πυκνά δίκτυα γύρω από το άσβεστο αστέρι μας και σ’ αυτά πιάνει τους ανθρώπους σαν αβοήθητες μύγες. Πανταχόθεν ανθρωποφάγες φρίκες κυνηγούν τον άνθρωπο, ενώ βρίσκεται αυτός σε αδιέξοδο, επειδή ο θάνατος τον εγκλώβισε από παντού.

Γιατί δίνεται η συνείδηση στον άνθρωπο, όταν αυτή παντού και στα πάντα βρίσκει το θάνατο; Γιατί δίνεται η αίσθηση στον άνθρωπο; Δεν είναι για να αισθανθεί ότι ο τάφος του είναι ο πατέρας του και τα σκουλήκια τα αδέρφια; «Θάνατον επεκαλεσάμην πατέρα μου είναι, μητέρα δε μου και αδελφήν σαπρίαν» (Ιωβ. 17, 14). Η συνείδηση είναι λυπηρό και φοβερό δώρο στον άνθρωπο, ωστόσο, πολύ περισσότερο λυπηρό και φοβερό δώρο είναι η μνήμη. Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Η ντροπή δεν υπάρχει πλέον. Αυτό το συναίσθημα που μας υπαγορεύει να νιώθουμε μια ταραχή ή ένα αίσθημα αναξιοπρέπειας μπροστά στις συνέπειες μιας φράσης μας ή μιας ενέργειάς μας, που μας οδηγεί να σκύβουμε το κεφάλι, να χαμηλώνουμε τα μάτια, να αποφεύγουμε το βλέμμα του άλλου, να είμαστε ταπεινωμένοι και φοβισμένοι, φαίνεται ότι έχει χαθεί. Σήμερα η ντροπή, αλλά και η δίδυμη αδελφή της η σεμνότητα, δεν αποτελεί πλέον ένα φρένο στο θρίαμβο της επιδειξιομανίας, στην ηδονοβλεψία, τόσο μεταξύ των απλών ανθρώπων όσο και μεταξύ των ηγετικών τάξεων. Η απώλεια αξίας της ντροπής σχετίζεται και με ένα άλλο μοναδικό φαινόμενο: την εξιδανίκευση του κοινότοπου και του ασήμαντου. Διαβάστε περισσότερα »

Η έννοια ενός εντελώς βέβηλου κόσμου -ενός κόσμου ολοκληρωτικά αποϊεροποιημένου- είναι μια αρκετά σύγχρονη εφεύρεση του ανθρώπινου μυαλού, ενώ η προσπάθεια για την πρακτική της εφαρμογή, για την ανάδειξή της σε πρότυπο σύμφωνα με το οποίο πρέπει να προσδιορίσουμε τις κύριες μορφές της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής και προσωπικής μας ζωής, είναι ακόμη πιο πρόσφατη. Στην πραγματικότητα τώρα μόνο συνειδητοποιούμε την αυτοκαταστροφή που περικλείει. Διαβάστε περισσότερα »

Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία αποφαίνεται ο θυμόσοφος λαός. Μάλιστα κατά κάποιες περιόδους καταβάλλεται προσπάθεια αυτή να αναπτερωθεί. Με την εκπνοή του έτους δίνεται η ευκαιρία αυτή και δεν αφήνεται αναξιοποίητη. Ευχές ανταλλάσσονται και όνειρα αναθερμαίνονται με την προσδοκία της εκπλήρωσής τους. Και αυτό επαναλαμβάνεται κατ’ έτος χωρίς η πείρα να μας έχει διδάξει κάτι. Διαβάστε περισσότερα »

Ο ιερός χρόνος

Αντίθετα με την κοινή αντίληψη, ο χώρος κι ο χρόνος δεν είναι καθαρές μορφές. Ο χώρος δεν είναι απλά ένα είδος σάκου, όπου είναι ριγμένα τα άτομα. Δεν είναι ούτε και το a priori του υπερβατισμού, ένα υποκειμενικό δίκτυ που θα έριχνε το πνεύμα μας πάνω στα πράγματα για να τα γνωρίσει. Ο χώρος και ο χρόνος υπάρχουν αντικειμενικά, είναι το μέτρο της υπάρξεως, μία απ’ τις διαστάσεις της. Ο ρόλος των είναι να κατατάσσουν, αλλά και να χαρακτηρίζουν ποιοτικά τα πράγματα, που δεν υπάρχουν παρά μες στις μορφές αυτές, τις αναπόσπαστες από κάθε δημιούργημα.
Διαβάστε περισσότερα »

«…Είδα ένα θεϊκό Ον. Φοβάμαι πωs θα πρέπει να αναθεωρήσω όλα όσα έχω γράψει κι έχω πει σχετικά με το θέμα…» (A. J. Ayer, Βρετανός Φιλόσοφος [λογικός θετικιστής], 1910-1989).

Όταν διάβασα αυτά τα λόγια του καθηγητή Άγερ, το 1988, σε ένα απόκομμα εφημερίδας που μου έστειλε ένας φίλος, που ζούσε στο Λονδίνο, δεν μπορούσα να πιστέψω στα μάτια μου — σοβαρό πρόβλημα για έναν εμπειριστή σαν κι εμένα. Ο Άγερ ήταν γνωστός ως ένας από τους πλέον σκεπτικιστές επιστημολόγους στην ιστορία της φιλοσοφίας. Για όνομα του Θεού, τι είχε συμβεί; Διαβάστε περισσότερα »

Ανοίγετε ένα διαφημιστικό φυλλάδιο ή βλέπετε στην τηλεόραση ένα ανάλογο σποτ. Μέσα από το κείμενο ή την εικόνα κάποιοι σας προτρέπουν να κάνετε κάτι και πριν το κάνετε βεβαίως να το σκεφθείτε. Όμως δεν σας λένε «σκεφθείτε το», σας λένε «σκέψου το». Χωρίς τον ενικό δεν προωθείται πλέον τί­ποτα. Άμεσα, αιφνιδιαστι­κά μερικές φορές ο πωλη­τής απευθύνεται στον υποψήφιο πελάτη μ’ έναν τρόπο που θέλει να είναι κολακευτικός και ταυτό­χρονα αποκλειστικός. Διαβάστε περισσότερα »

Χαρακτηριστικό της σημερινής εποχής είναι η προσκόλληση στις θετικές ή φυσικές επιστήμες και η ανάδειξη αυτών σε αποδείξεις της ανθρώπινης θεότητας. Πολλοί είναι οι σύγχρονοι άθεοι επιστήμονες, οι οποίοι κραυγάζουν για την ανυπαρξία του Θεού, την οποία μάλιστα προσπαθούν να αποδείξουν με ιδεολογικές, ωστόσο, κατασκευές και όχι τόσο καθαρά επιστημονικές. Στρεβλώνουν δηλαδή την επιστημονική μεθοδολογία και προχωρούν σε προσωπικά αυθαίρετα συμπεράσματα. Άλλοι, βλέποντας την τεράστια πρόοδο και τα ασύλληπτα επιτεύγματα της επιστήμης, θεωρούν πως στο εγγύς ή μακρινό μέλλον η επιστήμη θα εξηγήσει τα πάντα καταρρίπτοντας μια για πάντα την ιδέα περί Θεού. Υπάρχουν επίσης και αυτοί που αντιτίθενται στους προηγούμενους και υποστηρίζουν πως η επιστήμη θα αποδείξει την ύπαρξη του Θεού. Διαβάστε περισσότερα »

«Ο καταναλωτισμός είναι αυτό που θεωρώ καινούργιο φασισμό. Τώρα που μπορώ να κάνω μια σύγκριση, καταλαβαίνω κάτι που θα σοκάρει τους πολλούς  και που θα σόκαρε και μένα, μόλις πριν από δέκα χρόνια: ότι η φτώχεια δεν είναι το χειρότερο κακό, ούτε η εκμετάλλευση. Δηλαδή, το μεγάλο κακό του ανθρώπου δεν είναι ούτε η φτώχεια ούτε η εκμετάλλευση, αλλά ή απώλεια της ανθρώπινης ατομικότητας κάτω από το κράτος του καταναλωτισμού» 

Πιέρ Πάολο Παζολίνι.

Αν και φοβάμαι πώς ένα τέτοιο κείμενο θα πέσει στο κενό, θεώρησα χρέος μου να το γράψω: γιατί ως τώρα οι περισσότεροι από όσους ασχολήθηκαν με το θέμα είναι κατά κάποιο τρόπο εμπλεκόμενοι: πολιτικοί, δημοσιογράφοι, οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι, τεχνοκράτες κ. α. Δεν είδα να το πλησιάζει κανείς πιο συνολικά, αντλώντας από την περιοχή της Ποίησης, της Φιλοσοφίας, της Θεολογίας ή ευρύτερα της Κριτικής Σκέψης (σε συνάντηση με την Πίστη). Ας βουτήξουμε, λοιπόν, στα βαθιά νερά αρχίζοντας μ’ έναν ποιητή που στα Δοκίμιά του έγραφε, εδώ και πολλά χρόνια: Διαβάστε περισσότερα »

Μέσα από έναν απίστευτο συνδυασμό της αριστεράς ιδεολογίας του επιστημονικού σοσιαλισμού και του αστικού φιλελεύθερου ατομικισμού ο Νεοέλληνας διάγει το τελικό στάδιο ενός απολύτου σοσιαλατομικισμού, όσο αστείο ή και αντιφατικό αυτό αν ακούγεται. Εξηγείται όμως, όπως εξηγείται η ατομική υπόσταση των υβριδίων. Αποκομμένος από τις ρίζες του –ιστορικές, εθνικές, πολιτιστικές, θρησκευτικές, πολιτικές- ο νεοέλληνας δείχνει ένα νέο υπαρξιακό κατασκεύασμα το οποίο υπακούει στις διαταγές και μόνο των κατασκευαστών του. Δεν επικοινωνεί πλέον με τους προγόνους του, με τις αρίφνητες φωνές των φωτισμένων ανδρών οι οποίοι του ετοίμασαν έναν ωραίο κόσμο να ζήσει και να μεγαλουργήσει. Ο νεοέλληνας θεωρεί ότι η ιστορία του μετρά μόνο μερικές δεκαετίες, από εκεί και πέρα χάνεται σε βάθος χρόνου. Και δεν τον ενδιαφέρει. Η έννοια του Έθνους η οποία απελευθερώνει όλες εκείνες τις θείες δυνάμεις των Ελλήνων στα βάθη του χρόνου, φαντάζει στα μάτια του και στο μυαλό του ως κάτι το αμαρτωλό, διότι αυτό του δίδαξαν. Η θρησκευτική φύσις των νεοελλήνων τροποποιήθηκε. Νέος Θεός και νέα δογματική άποψη για τις θρησκευτικές παραμέτρους δημιουργήθηκαν και γεννήθηκαν. Διαβάστε περισσότερα »

Τις τελευταίες δεκαετίες κατέκλυσε την Ελλάδα δυσαρίθμητο και πολυποίκιλο πλήθος κοινωνικοπολιτικών, θρησκευτικών και διαφόρων άλλων ιδεολογιών. Τις ακούγαμε καθημερινά και παντού. Ακούγαμε θεωρίες, τις οποίες χαρακτηρίζαμε κατασκευάσματα, που δεν θα μπορούσαν ουδέποτε να έχουν καμιά σχέση, τουλάχιστον με την δική μας, την ελληνική πραγματικότητα. Δεν θα μπορούσαν να έχουν καμιά εφαρμογή στην κοινωνική, πολιτική και θρησκευτική ζωή της πατρίδας μας. Ήμασταν απολύτως βέβαιοι, πως δεν θα επέτρεπε η κοινή λογική να μπουν στη ζωή μας και να ζητήσουν θέση στην καθημερινότητά μας, στη ρύθμιση του τρόπου του σκέπτεσθαι και του ζην. Μας φαίνονταν σαν παραμύθια, σαν ονείρων μυθεύματα. Νομίζαμε πως αυτοί που τα έλεγαν, ήθελαν μάλλον, να δημιουργήσουν εντυπώσεις, να γίνουν αντικείμενα προσοχής και ενδιαφέροντος από τους άλλους, να δείξουν την αντίδρασή τους στα διάφορα κατεστημένα, που όντως υπήρχαν και συνεχίζουν να υπάρχουν, παρά ότι πίστευαν οι ίδιοι τους πως μπορούν να επιβληθούν και να εφαρμοστούν σε κάποια κοινωνία λογικών πλασμάτων! Τους ακούγαμε και τους θεωρούσαμε επιπόλαιους ψευδοφιλοσόφους, που θέλανε να κάνουν επίδειξη γνώσεων και τάχα μπροστάρηδες στην ιδεολογία ή όπως αυτοαποκαλούνταν να φανούν «προοδευτικοί». Διαβάστε περισσότερα »

Είναι κακομοιριά να τρομάζει κανείς υπερβολικά με το άγνωστο. Και όμως αυτό συμβαίνει σήμερα. Η άφιξη του νέου χρόνου βρίσκει την ανθρωπότητα ζαρωμένη σε μια γωνιά να παρακολουθεί με δέος τα κύματα του χρόνου που έρχονται καταπάνω της. Διαβάστε περισσότερα »

Είναι πολλά αυτά που μαρτυρούν ότι, στον σύγχρονο δυτικό κό­σμο, η θεμελιακή ικανότητα του ανθρώπου να προβαίνει σ’ ενέργειες σε συμφωνία με τους σκοπούς που ο ίδιος θέ­τει υφίσταται συνεχείς κλονισμούς. Οι εν­δοιασμοί πληθαίνουν, οι αποφάσεις πελαγοδρομούν. Μια αρρώστια βαθιά, κυττα­ρική, φαίνεται πως πλήττει τα κίνητρα για δράση. Το σαράκι που κατατρώει, έτσι κι αλλιώς, τη συνείδηση και τη ρωτάει κατά διαστήματα: «ποιος ο λόγος να θέλου­με αυτό ή εκείνο;», «προς τι οι προσπά­θειες μας;», αυτό το βασανιστικό μικρό­βιο που μολύνει με αναστολές τις επιθυμί­ες και τις πράξεις, έχει γίνει πιο διαβρωτι­κό παρά ποτέ. Διαβάστε περισσότερα »

Ο Νίτσε με τον Υπεράνθρωπο σφράγισε ανεξίτηλα τη μοίρα και την ιστορία του αιώνα μας. Η θεωρία του Υπεράνθρωπου είναι μια θεωρία σκληρότητας. Πρέπει να λυτρωθούμε, διακηρύσσει ο Νίτσε, από την ηθική των δούλων και των αδυνάτων. Η αγάπη κατεβάζει τον άνθρωπο. Μόνο η σκληρότητα είναι δημιουργική. Και η σκληρότητα επιβάλλεται για την υπέρβαση του ανθρώπου και τη δημιουργία του Υπεράνθρωπου. «Ο Υπεράνθρωπος είναι πάνω από ηθικές δεσμεύσεις, δυνατός, σκληρός, γεμάτος δημιουργικότητα- περιφρονεί τα χλιαρά αισθήματα της αγάπης και της συμπόνιας και ποδοπατεί αδίστακτα τους ασθενείς».

Στο πορτρέτο αυτό εύκολα κανείς μπορεί ν’ αναγνωρίσει την εικόνα του αιώνα μας. Στην προσπάθειά μας να γίνουμε Υπεράνθρωποι καταντήσαμε απάνθρωποι και μισάνθρωποι. Αναζητώντας τον Υπεράνθρωπο παραμερίσαμε τον άνθρωπο, αφαιρέσαμε από αυτόν κάθε στοιχείο ηθικής, προκαλέσαμε άμβλυνση των ηθικών του μέτρων. Τον Υπεράνθρωπο εκφράζουν σήμερα πολιτικοί, κρατικοί και οικονομικοί μηχανισμοί, που λειτουργούν με γνώμονα τη μακιαβελλική λογική, ποδοπατώντας τα τελευταία ράκη της ηθικής, που μόνο σαν πρόσχημα για νέες ανήθικες πράξεις χρησιμοποιείται. Έτσι, στον καιρό μας αρχίζει να θεωρείται υποτιμητικό το να είναι κανείς ηθικός. Την ηθική έχει αντικαταστήσει η εξέλιξη. Εξέλιξη, όμως, εμφανίζει κι ο καρκίνος. Διαβάστε περισσότερα »

Η μαθητεία στην πολιτική και στον πολιτισμό μού ξανάνοιγαν τον δρόμο για το θεμελιακό. Ξανά πάλι η αγωνία. Ξανά πάλι η κατάπληξη. Και τώρα η πορεία για τη συνάντηση των προσώπων.

Μπροστά στον θάνατο, μπροστά σ’ αυτή την αγωνία, σ’ αυτή την απομόνωση, σ’ αυτό τον πνευματικό θάνατο, που το βιολογικό τέρμα δεν είναι παρά ένα σημάδι του, ο άνθρωπος είναι σήμερα γυμνός. Τόσο γυμνός, όσο δεν ήταν ποτέ άλλοτε. Ο πολιτισμός μας είναι ο πρώτος, φαίνεται, σ’ όλη την ιστορία, που πασχίζει ν’ αγνοήσει τον θάνατο και, μ’ αυτό, ίσως, ξεσκεπάζει την ουσία… Διαβάστε περισσότερα »

Αυτό το καλοκαίρι δεν μπορούμε να ‘μαστε απλώς παραθεριστές. Δεν μπορούμε να περάσουμε ξώφαλτσα δίπλα στη φύση. Είναι ανάγκη να πάρουμε κάποια διδάγματα απ’ ό,τι μας ξεπερνάει και μας αγκαλιάζει ταυτόχρονα. Είμαστε μέρος της φύσης. Αυτά δεν λένε στους μαθητές τα βιβλία; Όμως, τι είδους μέρος του όλου είμαστε, αφού δεν ξέρουμε τι να κάνουμε μέσα στο όλον; Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Ο κατά φύσιν άνθρωπος, ο έμφρων και σώφρων, από την εποχή της παρουσίας του επάνω στη γη, έζησε και κατόρθωσε να διαιωνίσει το είδος του μέσα από μια δεδομένη φυσική πραγματικότητα. Πίστευε και πιστεύει, πως γι’ αυτόν υπάρχει και λειτουργεί ένας συγκεκριμένος αριθμός «νόμων» και έπρεπε να ζήσει οπωσδήποτε ισορροπώντας μεταξύ των επιθυμιών και του θελήματός του και της δύναμης αυτών των νόμων. Διαβάστε περισσότερα »

Εισήγηση από τον κύκλο διαλέξεων με τίτλο «πέραν της παρακμής», που διοργάνωσε τον χειμώνα του 2014-2015 η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικού Πολιτισμού, στον χώρο πολιτικής και πολιτισμού «Ρήγας Βελεστινλής».

Νέος Λόγιος Ερμής

Διαβάστε περισσότερα »

Πολύ συχνὰ μὲ ἐρωτοῦν, ἄν εἶμαι μὲ τὴν πρόοδο ἤ μὲ τὴν συντήρηση. Παιδαγωγικὰ ἀπαντῶ: «Ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸν ὁρισμὸ». Καὶ μὲ αὐτὸ ἐννοῶ τὸ πῶς θὰ ὁρίσουμε τὶς δύο ἔννοιες. Γιατὶ, ἄν δοῦμε τὴν πρόοδο σὰν προοδοπληξία, τότε ἀσφαλῶς, μὲ τὴν ἔννοια αὐτὴ, ἡ θέση μας ἔναντι αὐτῆς εἶναι ἀπορρηπτική. Ἄν πάλι ταυτίσουμε τὴ συντήρηση μὲ τὴν ἀντίδραση πρὸς καθετὶ νέο καὶ μὲ τὴν προκατάληψη ἔναντι αὐτοῦ, μὲ ἄλλα λόγια ἄν τὴν ἐκλάβουμε ὡς ὀπισθοδρόμηση, τότε καὶ πάλι ἡ τοποθέτησή μας εἶναι ἀρνητική. Διαβάστε περισσότερα »

Έτοιμοι ν’ αρπαχτούμε.
Να ξεσπάσουμε σε ανύπαρκτους εχθρούς που δημιουργεί το κενό της ζωής μας.
Έτοιμοι να αναθεματίσουμε, να κατακρίνουμε, να μισήσουμε, να απορρίψουμε.
Μόνοι μας γεννούμε λογισμούς, μόνοι μας πωρώνουμε την καρδιά μας με την κακία, τον φανατισμό, την εμπάθεια.
Εχθρός αυτός που έχει πολιτική εξουσία.
Εχθρός αυτός που έχει εκκλησιαστική θέση.
Εχθρός αυτός που έχει χρήματα.
Εχθρός αυτός που έχει δόξα.
Εχθρός αυτός που έχει αυτά που δεν έχουμε.
Εχθρός ο γείτονας, εχθρός ο συμμαθητής, εχθρός ο σύζυγος, εχθρός ο συνάδελφος, εχθρός ο Θεός.
Έτοιμοι ν’αρπαχτούμε. Να ουρλιάξουμε για την αδικία που έχουμε υποστεί.
Έτοιμοι ν’ αρπαχτούμε. Να φωνάξουμε για το μέλλον για το οποίο μόνο εμείς νοιαζόμαστε. Διαβάστε περισσότερα »

«Ουκ εστέ εαυτών, ηγοράσθητε γαρ τιμής· δοξάσατε δη τον Θεόν εν τω σώματι υμών» (Α’ Κορ. 6, 19)

Δοθέντος ότι «ευθανασία» είναι μια στάση του σύγχρονου ανθρώπου απέναντι στο θάνατο και θέλοντας να δείξω τα πράγματα μέσα από τον ορίζοντα (παραδομένο και εσχατολογικό) της χριστιανικής παράδοσης, χρειάζεται να θυμίσω την κορυφαία ρήση του Παύλου «ει δε Χριστός ουκ εγήγερται, ματαία η πίστις υμών» (Α’ Κορ. 15, 17) που σημαίνει ότι χωρίς Ανάσταση ούτε Πίστη υπάρχει ούτε Εκκλησία.
Σε εποχές που οι άνθρωποι ήταν πραγματικά κοντά στο Θεό καταλάβαιναν και ένιωθαν την Ανάσταση ως καινούργια ζωή, ως ένωση με τον Πατέρα (διά του Υιού), ως σχέση με τον πλησίον («κοινωνία προσώπων»), ως νίκη καταπάνω στο θάνατο, αλλά και νίκη καταπάνω στην αμαρτία, ως καρδία πλημμυρισμένη φως. Διαβάστε περισσότερα »

Ἡ Θ. Λειτουργία ἀναπαριστᾶ, δηλαδὴ κάνει ἀληθινὰ καὶ πραγματικά, ἐκ νέου παροῦσα καὶ ἐνεργητικὴ ἀνάμεσά μας, τὴ θυσία, τὸ σταυρό, τὸ θάνατο, τὴν ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Ἀκριβέστερα, μέσα στὴν ἄλλη ἀντίληψη καὶ ὀργάνωση τοῦ χρόνου ποὺ ἔχει ἡ Ἐκκλησία στὸ λειτουργικὸ χρόνο μᾶς ἐξάγει ἀπὸ τὸν καθημερινὸ χρόνο τῆς διαρκοῦς ἀνακύκλησης, τὸν χρόνο τὸν κομματιασμένο σὲ παρελθόν, παρὸν καί μέλλον καὶ μᾶς ὁδηγεῖ στὸν χρόνο ἐκεῖνο,
τὸν σταθερὸ καὶ μόνιμο ὅπου ὅλα τὰ γεγονότα, παρελθόντα καὶ μέλλοντα, εἶναι διαρκῶς παρόντα. Ἔτσι μᾶς κάνει ἐμᾶς σήμερα νὰ γινόμαστε ἀληθινὰ καὶ πραγματικὰ σύγχρονοι τοῦ Χριστοῦ καὶ νὰ μὴν ὑστεροῦμε σὲ τίποτε, ὅταν μετέχουμε στὴ Θ. Εὐχαριστία, ἀπὸ τοὺς μαθητὲς τοῦ Κυρίου, οἱ ὁποῖοι ἔλαβαν μέρος στὸ Μυστικὸ Δεῖπνο.
Διαβάστε περισσότερα »

Στο παρακάτω έξοχο κείμενο, που χρονολογείται από το 1983, ο βραβευμένος
με Νόμπελ λογοτεχνίας Ρώσος λογοτέχνης, Αλεξάντερ Σολζενίτσιν (1918 –
2008) εντοπίζει την αιτία για τη Ρωσική Επανάσταση. Σημειώνει ότι ο
ίδιος λόγος είναι πίσω από την ερήμωση, τη σκληρότητα και τον εγωισμό σε
ολόκληρο τον εικοστό αιώνα. Εδώ είναι μερικά αποσπάσματα:

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Ενοχλεί γενικά τον άνθρωπο η σκέψη ότι αυτό που είναι, αυτό που έχει, το οφείλει στους “πατέρες” στις γενεές που πέρασαν. Θέλει να αισθάνεται την ανάγκη να βεβαιώνη την δική του ύπαρξη, να αυτοβεβαιώνεται, να χαίρεται την δική του συμβολή. Μικροχαρής η στάση αυτή…
Διαβάστε περισσότερα »

Ο θάνατος του Θεού είναι ένα από τα κεντρικά θέματα όχι μόνο της σύγχρονης δυτικής φιλοσοφίας και λογοτεχνίας, αλλά και της ίδιας της θεολογίας. Τα τελευταία χρόνια γράφτηκαν χιλιάδες σελίδες σχετικές μ᾽ αυτό, ανέβηκαν έργα στο θέατρο, γυρίσθηκαν ταινίες, το θέμα ξέφυγε από τα μελετητήρια των ειδικών και απασχολεί το ευρύτερο κοινό. Το σύντομο αυτό δοκίμιο έχει σκοπό να δώσει, στην αρχή μια γενική ενημέρωση και μια ερμηνεία για το φαινόμενο, και να προσπαθήσει στη συνέχεια, αφού το τοποθετήσει με βάση τα ορθόδοξα κριτήρια, να σκιαγραφήσει τη συμβολή, που θα μπορούσε να προσφέρει η Ορθοδοξία συμμετέχοντας στη σχετική συζήτηση.
Διαβάστε περισσότερα »

Η κρίση που σε διεθνή κλίμακα περνούν οι ανθρώπινες σχέσεις είναι σύμφυτη με την κρίση που περνά ο ίδιος ο πολιτισμός. Η αποσύνθεση του πολιτιστικού σώματος που ζωογονεί μια κοινωνία ανθρώπων, κατασταίνει αδύνατο σχεδόν αυτό που λέμε «κοινωνία», επαφή, επικοινωνία, κατανόηση, σύνδεσμο προσωπικό των ανθρώπων.
Διαβάστε περισσότερα »

Υπάρχει μια λέξη που αγκυλώνει, που τρυπά τις συνειδήσεις σήμερα, μια λέξη που ενοχλεί, που προκαλεί έξαψη, λοιδορία, εχθρότητα, μίσος τυφλό, μια λέξη που καίει, που εξαγριώνει τους πολλούς των καιρών μας, λέξη-καρφί, λέξη-μαχαίρι, λέξη-πυρακτωμένη βουκέντρα που εξεγείρει, που ερεθίζει, που γεννά μανία σατανική και λύσσα.

Δεν πρόκειται για τις τρέχουσες ή τις νεόκοπες λέξεις της πολιτικής προπαγάνδας και της δημοσιογραφικής αοριστολογίας. Αντίθετα, είναι λέξη παλιά κι όμως αιώνια επίκαιρη, λέξη που πιάνει πολύ χώρο στη ζωή μιας κοινωνίας, όποιας κοινωνίας, όποιου πολιτικού συστήματος γέννημα κι αν είναι αυτή, λέξη που πάνω της στηρίζεται η ζωή κι ο θάνατος, δυναμική, εκρηκτική, τελεσφόρα, ερεθιστική. Είναι η λέξη: Θεός.

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Πώς στέκεται ο σημερινός άνθρωπος μπροστά σ’ αυτό πού λέμε «Παράδοση», δηλαδή, στην πείρα και την αστάθμητη δύναμη που αναβρύζει αδιάκοπα από τα σπλάγχνα της ιστορίας για να διαμορφώνει, ως ήθος και ως έθος, την ατομική και κοινωνική ζωή σε κάθε εποχή; Αυτό είναι το πρόβλημα που μας απασχολεί σήμερα.
Διαβάστε περισσότερα »

Είναι θαυμαστό και ουσιαστικά ανέκφραστο το πώς αναβρύζει και αρμόζεται ο λόγος μέσα στον άνθρωπο, για να εκφραστεί κατόπιν προφορικά ή γραπτά. Γευόμαστε τη χαρά και την ηδονή του λόγου χωρίς να συνειδητοποιούμε πως χωρίς αυτόν δεν θα είμαστε ελεύθεροι. Η ελευθερία μας ξεκινά από τότε που τα χείλη μας θ’ αρπάξουν από τα εσώτατά μας για να φέρουν σε κάποια στιγμή του χρόνου της ζωής μας, την πρώτη λέξη. Μετά την πρώτη λέξη που θα πει, αρχίζει να ελευθερώνεται το μικρό παιδί. Δηλαδή, αρχίζει στ’ αλήθεια τη ζωή του. Νωρίτερα είναι σαν χαμένο για τον κόσμο. Κανείς δεν το καταλαβαίνει κι οι άνθρωποι που το φροντίζουν, μονάχα μαντεύουν τι ζητάει και τι το ενοχλεί.

Διαβάστε περισσότερα »

Η τηλεόραση καθιερώθηκε να βομβαρδίζει ατέ­λειωτες ώρες και μερόνυχτα τον κοινωνικό μαζικό άνθρωπο με ό,τι χειρότερο συμβαίνει στον κόσμο· και μόνο παρενθετικά, σχεδόν κατ’ εξαίρεση, μπορεί να πα­ρουσιαστεί κάτι διαφορετικό ή ποιοτικό, συζήτηση, ταινία ή ντοκυμαντέρ. Το ποσοστό αυτών των τελευταίων σε σχέση με την καθημερινή σαβούρα είναι ελάχιστο. Η καθημερινή αυτή σαβούρα έχει και συνεργάτη σπουδαίο: τις διαφημίσεις.
Διαβάστε περισσότερα »

Σήμερα από πολλές, και συχνά αντίθετες πλευρές, από ανθρώπους του ανατολικού αλλά και του δυτικού ημισφαιρίου ακούμε πως η θητεία του Χριστιανισμού μέσα στον κόσμο μας τελείωσε. Πως ήταν ένας Μύθος, έδωσε ό,τι ήταν να δώσει σε αληθινά κρίσιμες στιγμές της ανθρωπότητας και πως τώρα είναι καιρός ν’ αναζητήσουμε ένα νέο Μύθο.
Είναι τραγικό που ο σημερινός άνθρωπος δεν μπορεί πια ν’ ανιχνεύσει το αιώνιο, το υπερχρονικό και να το ξεχωρίσει από τη ροή και τη φθορά της ιστορικής ζωής. Αλλ’ ακόμη τραγικότερη είναι η θέση των σημερινών χριστιανών που την ψυχή τους σκιάζει το έντονο αίσθημα μιας δυσαρμονίας της αληθινά χριστιανικής ζωής με τη ζωή που έχει συνεπάρει τους ανθρώπους του αιώνα μας. Γνωρίζουν, βέβαια πως αυτοί δεν είναι «του κόσμου τούτου». Αλλά δεν λησμονούν πως καθημερινά προσεύχονται να έλθει η βασιλεία του Θεού «ως εν ουρανώ και επί της γης».
Διαβάστε περισσότερα »

Μεσσίας είναι η ελληνική έκφραση της εβραϊκής λέξης που στα ελληνικά αποδίδεται ως χριστός. Είναι δηλαδή αυτός που χρίεται με λάδι προκειμένου να αναλάβει, με βάση την εβραϊκή παράδοση, αξίωμα ιερατικό, βασιλικό ή προφητικό. Ο εβραϊκός λαός στην πολυετή σκλαβιά του υπό διαφόρους κατακτητές αντλούσε ελπίδα, και εξ αυτής δύναμη να υπομένει, με την πίστη στην έλευση του μεσσία, ο οποίος όχι απλώς θα λύτρωνε τον εκλεκτό λαό του Θεού από τα δεινά, αλλά και θα τον καθιστούσε κυρίαρχο επί των άλλων λαών.
Ο Μεσσίας ήλθε, όταν ήλθε και το πλήρωμα του χρόνου, πλην όμως δεν τον δέχθηκαν οι δικοί του, οι Ιουδαίοι. Και όχι μόνο δεν τον δέχθηκαν, αλλά και τον σταύρωσαν. Ήταν η τιμωρία Του για την εισαγωγή στον κόσμο των “λογικών” του υπερλόγου. Επέλεξε ως τόπο για τη γέννησή του στάβλο βρωμερό καταφρονώντας τη χλιδή του παλατιού των εγκοσμίων βασιλέων. Φανέρωσε την έλευσή του σε κάποιους απόμακρους μάγους, που δεν γνωρίζουμε τί απόγιναν μετά την προσκύνησή Του, και σε κάποιους αγράμματους βοσκούς ανήμπορους να μεταδώσουν με πειθώ το μήνυμά του στους ανθρώπους των γραμμάτων και της τέχνης.
Διαβάστε περισσότερα »

Η οικονομική κρίση, που ξέσπασε και συνταράζει την οικουμένη ολόκληρη σήμερα, απογυμνώνει τον άνθρωπο της καταναλωτικής κοινωνίας από εκείνες τις πενιχρές – αλλά λυσσαλέα διαφημιζόμενες – βεβαιότητες που καλλιεργούν συστηματικά τα τελευταία χρόνια οι πολύμορφοι πράκτορες του πνευματικού μηδενισμού.
Διαβάστε περισσότερα »

ΑΝΤΙΝΕΑΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Το κύριο γνώρισμα του ατομοκεντρικού τρόπου ζωής είναι ο ευδαιμονισμός, ο πορισμός από­λαυσης του αποθεωμένου Εγώ. Ως υπαρξιακή βέβαια επιλογή ο ευδαιμονισμός υπήρχε σε κάθε εποχή. Η ειδοποιός όμως διαφορά με τους νεώτερους χρόνους είναι ότι αυτοί τον προέβαλαν ως αναφαίρετο δικαίωμα του ανθρώπου, ως συνώνυμο της αυτοπραγ­μάτωσης, ως ατομικό και συλλογικό όραμα ζωής. Στην εποχή της «καθολικής “εξατομίκευσης”» και «ιδιοφροσύνης», ο άνθρωπος «θεωρεί ότι οφείλει να απο­λαμβάνει, ότι είναι μια επιχείρηση ηδονής και ικανοποίησης. Ότι οφείλει να είναι ευτυχισμένος, ερωτευμέ­νος , λατρεύων /λατρευόμενος, γοητεύων/γοητευόμενος, συμμετέχων, ευφορικός και δυναμικός. Είναι η βασική αρχή της μεγιστοποίησης της ύπαρξης με τον πολλαπλασιασμό των επαφών, των σχέσεων, με την εντατική χρήση σημείων, αντικειμένων, με την συστηματική εκ­μετάλλευση όλων των δυνατοτήτων ηδονής».
Διαβάστε περισσότερα »

Μας έχει συνηθίσει ο κόσμος αυτός, που ήλθαμε μη γνωρίζοντας τίποτα, πως ζούμε για να κερδίζουμε και να απολαμβά­νουμε. Να κερδίζουμε σε πείρα, σε γνώ­ση, σε σοφία, να κερδίζουμε υλικά αγαθά, ανέσεις, απολαύσεις, ηδονές, να κερ­δίζουμε οπωσδήποτε, κι ας περνούν τα χρόνια του βίου μας. Και δεν έχουμε νιώσει πως την ίδια στιγμή που πιστεύ­ουμε πως κερδίζουμε, την ίδια ακριβώς στιγμή χάνουμε. Χάνουμε σε χρόνο, χάνουμε σε νιάτα, χάνουμε σε δυνάμεις και χάνουμε συγγενείς, φίλους και γνώρι­μους. Κι ωστόσο, δεν αποτολμούμε να συμπεράνουμε, σε κάποια κρίσιμη στρο­φή του βίου μας, πως ενόσω ζούμε κερ­δίζοντας, περνώντας ο καιρός, όλο και περισσότερα χάνουμε. Για να φτάσουμε σε μια βαθμιαία απογύμνωση που λέγε­ται «ωριμότητα», που είναι «γήρας», που σημαίνει έναν κλιμακωτό αποχαιρε­τισμό του κόσμου.
Διαβάστε περισσότερα »

Έζησε και ξαναέζησε η ανθρωπότητα καιρούς, καιρούς δουλείας που ξεσηκώνον­ταν οι λαοί για να την αποτινάξουν, και καιρούς ελευθερίας που επλήγωνε και τε­λικά δηλητηρίαζε ο ατομικισμός —αφού, κατά την αθάνατη ρήση του Μακρυγιάν­νη, η ελευθερία —και η Δημοκρατία— στη­ρίζεται στο «εμείς» και ποτέ στο «εγώ».
Διαβάστε περισσότερα »

Εκείνο που κυριολεκτικά μαστίζει τον άνθρωπο, ιδιαίτερα της εποχής μας, είναι το αίσθημα της ανασφάλειας και αβεβαιότητας, το οποίο αποτελεί συνέπεια της αμαρτίας, της επαναστατικής προσπάθειας δηλ. του ανθρώπου να γίνει αυτός ο ίδιος κυρίαρχος του εαυτού του ξεθρονιάζοντας το Θεό από τη θέση του δημιουργού και κυρίου του. Έτσι όμως δημιουργείται μέσα στον άνθρωπο ένα τεράστιο και τρομακτικό κενό, το οποίο αισθανόμενος ο άνθρωπος, είτε συνειδητά ή ασυνείδητα, και τρομάζοντας μπροστά στις αβυσσαλέες διαστάσεις του, νομίζει ότι το αντιμετωπίζει σωρεύοντας πολλά υλικά αγαθά, ώστε να εξασφαλίσει σιγουριά μέσα στον κόσμο και να αποφύγει την ενοχλητική σκέψη του θανάτου.
Διαβάστε περισσότερα »

Έχοντας ανατριχιαστικά απομακρυνθεί τα ευρωπαϊκά κράτη από το συστατήριο εκείνο, ευγενές όραμα των «πατέρων» της ενωμένης Ευρώπης, επί δεκαετίες, —πριν τα ξυπνήσει βίαια η σκληρή οικονομική κρίση που ζούμε— είχαν αδίσταχτα ρι­χτεί στην κατανάλωση. Στην κατανάλω­ση —διότι όλα τα άλλα, ξεκινώντας από το στείρο Ευρωκοινοβούλιο και καταλή­γοντας στις άκαρπες, βαθμιαίες διευρύν­σεις, δεν ήταν παρά καρυκεύματα της καταναλωτικής, της υλόφρονης βουλημίας μιας δέσμης κρατών που είχαν λακτίσει την ταυτότητά τους, την Γλώσσα τους, την Θρησκεία τους, τον πνευματι­κό τους πολιτισμό.
Διαβάστε περισσότερα »

Συνέντευξη

ΕΡΩΤΗΣΗ: Πώς παρουσιάζεται το ανθρώ­πινο σώμα στην ορθόδοξη εικόνα;
Διαβάστε περισσότερα »

Καθώς ψηλαφούμε το έργο του Φώτη Κόντογλου, νιώθουμε να μας πλημμυρίζει το άρωμα, και το μύρο ενός άλλου τόπου κι ενός άλλου κόσμου. Η οσμή ευωδιάς πνευματικής της ορθοδόξου παραδόσεως. Αυτή του αγια­σμένου τόπου της καθ’ ημάς Ανατολής. Που μυροβλύζει μέσα στους αιώνες και αναδίδει άρωμα και μύρο ευωδίας πνευματικής αιωνίου. Και δροσιά και χαρά και ευφροσύνη. Γιατί πρόκειται για ένα τόπο αγιασμένο και μυροβλύζοντα. Γιατί ο τόπος της καθ’ ημάς Ανατολής, ο τόπος του Φώτη Κόντογλου, όπως και ο τόπος του αγιασμένου Βυζαντίου, είναι, και συγχρόνως δεν είναι, εκ του κόσμου τούτου. Όπως δεν είναι εκ του κόσμου τούτου, αυτού του κόσμου της φθοράς και του θανάτου και της λήθης και της εξαθλίωσης και του καλπάζοντος αφελληνισμού και ανθελληνισμού, που μας διακρίνει, η λογο­τεχνία, καθώς και τα ψηφιδωτά της ταπεινής τέχνης του Φώτη Κόντογλου. Του Κυδωνιέως.
Διαβάστε περισσότερα »

Ο Ζυλ Λιποτβεσκί στο βιβλίο του «Η εποχή τού κενού. Δοκίμια για τον σύγ­χρονο ατομικισμό» γράφει πως κάθε εποχή έχει έναν κυρίαρχο μυθολογικό τύπο (Οιδίποδα, Αχιλλέα, Αντιγόνη, Προμηθέα, Αμλετ κ.ά.) που εκφράζει το επικρατούν πνεύμα της. Ο μυθολογικός τύπος που εκφράζει και αποτυπώνει το κυρίαρχο πνεύμα τής σύγχρονης εποχής τής μετανεωτερικότητας είναι ο Νάρκισ­σος. Ο μετανεωτερικός ναρκισσισμός αποτελεί την ακραία απόληξη του νεωτερικού ατομικισμού.
Διαβάστε περισσότερα »

Όσοι, με άκαμπτη επιμονή, είχαν τον περασμένο αιώνα ονειρευτεί, —βυθισμένοι σε δυσπερίγραπτα δεινά— μιαν Ευρώπη ειρηνεμένη και σωφρονισμένη, μια «γει­τονιά» κρατών με ακοίμητη την φιλία, την αλληλεγγύη και την φιλοδοξία να υψώσουν έναν πολιτισμό-υπόδειγμα πραγ­ματικό της Οικουμένης όλης, αισθάνονται σήμερα προδομένοι, ταπεινωμένοι, απο­γοητευμένοι, με την καρδιά τους κλει­στή.
Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Όταν ο άνθρωπος ζει εν Θεώ, κάτι τον κράτα στραμμένο προς την λάμψη του θεϊκού φωτός και κάτι τον στρέφει προς τη λάμψη τού ίδιου θεϊκού φωτός που κρατούν τα κτίσματα και αυτός ο ίδιος, μέσα τους, μυστικά. Ο κόσμος που τον περιβάλ­λει έχει ένα φως, μια διαύγεια, μια απλότητα. Οι γραμμές του είναι καθαρές, αδρές, μονοκοντυλιές που ορίζουν το χώρο χωρίς να τον περιορίζουν. Τα στοιχεία διακρίνονται με ευκρίνεια: το χώμα, ο αέρας, το νερό, η φωτιά, η διαφάνεια του ορίζον­τα, οι ώρες της αυγής και του δειλινού, η ανατολή και η δύση τού ήλιου, το φέγγος της σελήνης, οι διακυμάνσεις τών χρωμάτων και του φωτισμού απ’ τη μέρα στη νύχτα, οι σκιές της νύχτας, το μεγαλείο της θάλασσας, η σιωπή της λίμνης, το μουρμούρισμα του ρυακιού, το φουρφούρισμα στις φυλλωσιές, το κελάιδισμα, τα ζώα που τρέχουν γύρω του ή που αναπνέουν ήσυχα και υποταγμένα, η βροχή που ξεπλένει και αναζωογονεί και τόσα άλλα, συνθέτουν τον κόσμο γύρω του κι αυτός φροντίζει να στέκεται εκεί στη μέση κρατώντας την ισορροπία: ισορροπία ανάμεσα στο μυστικό φως του Θεού που φέρει μέσα του από ψηλά και στο φως των κτισμάτων. Δουλειά του είναι να μην αφήσει να χαλάσει αυτή η ισορροπία. Δουλειά του είναι να διατηρήσει την τάξη τού Θεού στον κόσμο. Γιατί υπάρχει ο κίνδυνος η τάξη αυτή να σαλευθεί. Υπάρχει ο κίνδυνος, μέσα στον άνθρω­πο, να γεννηθούν επιθυμίες και πάθη που να ζητή­σουν να επιβάλλουν ή να αναζητήσουν μια άλλη τάξη, μια άλλη ισορροπία.
Διαβάστε περισσότερα »

Το φαινόμενο της εκμετάλλευσης, για διαφημιστικούς ή άλλους σκοπούς, της γυναικείας ομορφιάς
Διαβάστε περισσότερα »

Ο άνθρωπος πλάστηκε ως παρεπίδημος του κόσμου αυτού. Και ακριβώς, η τρα­γική ετούτη πραγματικότητα συνιστά την ριζική του έγνοια, τον ακοίμητο καημό του: όπως και να ζήσει, όσα κι αν δημι­ουργήσει, όλα μια μέρα θα τα αφήσει για να ξαναβυθισθεί στο χώμα από όπου προήλθε. Στην συγκλονιστική του, ωστό­σο, απορία για ποιο σκοπό πλάσθηκε, για ποιο σκοπό ζει και ποιον σκοπό υπη­ρετεί αποχωρώντας από τον κόσμο, μό­νο η θρησκεία δίδει ολοκληρωτική από­κριση. Και μόνο ο Χριστός αποκάλυψε πως το έργο της Δημιουργίας ήταν και παραμένει το έργο Αγάπης του Θεού. Μιας Αγάπης που υπερβαίνει το νου, που συνιστά τον μυστηριώδη ρυθμό της ύπαρξής μας ως Ανθρώπων.
Διαβάστε περισσότερα »

«Όλα είναι ίδια μα δεν μοιάζουν πια με συνήθεια»
Διαβάστε περισσότερα »

Καταγραφή σκέψεων, που προκάλεσε η καταφυγή του συγγραφέα στην Καινή διαθήκη.

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Διαβάστε περισσότερα »

Ζαλίζεται κανένας κι απελπίζεται, βλέποντας σε ποιόν καιρόν ζούμε. Σ’ έναν καιρό ολότελα παλαβόν και σκοτισμένον που η τρέλλα κι η ανοησία έχουνε κυριαρχήσει επάνω σ’ όλον τον κόσμο…
Κάθουμαι και συλλογίζουμαι κι απορώ πώς οι σημερινοί άνθρωποι έχου­νε την ιδέα πως πηγαίνουνε μπροστά, πως προοδεύουνε σε όλα, ενώ στ’ αλή­θεια πηγαίνουνε όλο και πίσω, κατεβαίνουνε όλο και παρακάτω;…
Απ’ όλα λείπει κάποια ουσία, κάποια νοστιμάδα, που είχανε άλλη φορά, λείπει η θέρμη της ζωής και της αγάπης, γιατί άπλωσε η ψύχρα του θανάτου, η απιστία στον Θεό κι η πίστη στη μηχανή.
Διαβάστε περισσότερα »

Μα τι είναι αυτή η κατάστασι που συμβαίνει, τέλος πάντων; Ποιος θα εξηγήση τι γίνεται; Μια ματιά γύρω μας και θα αντιληφθούμε μια περίεργη ατμόσφαιρα, ένα αλλόκοτο αίσθημα να μας κυκλώνη. Αναρωτιέμαι αν είναι εύκολο να εξηγήσουμε τι συμβαίνει, αλλά δεν πρέπει να είναι και δύσκολο, αφού ακούγονται τόσες ερμηνείες. Μερικοί, λένε, ότι φταίνε οι μεταλλαγμένες τροφές, άλλοι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, άλλοι η σειρά των αστέρων, άλλοι το ένα, άλλοι το άλλο. Συναντάς τις πιο περίεργες σκέψεις, τα πιο περίεργα συναισθήματα. Όλα όσα αφορούν τη ζωή μας, καλά και κακά, όμορφα κι άσχημα, αλήθειες και ψέμματα, όλα συμπλέκονται. Όλα ανακατεμένα, όλα αγκαλιασμένα χορεύουν τρελά μέσα μας. Νοιώθουμε συγχρόνως χαρούμενοι, λυπημένοι, ζαλισμένοι, μπερδεμένοι, κάποτε και τελείως χαμένοι. Από τη μία καταλαβαίνουμε ότι μπορούμε να απολαμβάνουμε τα πάντα και δεν αφήνουμε ευκαιρία να πάη χαμένη… αρκεί να γεμίζη o χρόνος μας χαρά. Από την άλλη, μια υπόγεια κατάθλιψη ψιλομασάει το μέσα μας. Εμείς, όμως, ντυνόμαστε πολύ καλά, συνεχίζουμε να τρώμε, να πίνουμε και του πουλιού το γάλα. Έχουμε άφθονη πληροφόρησι, ανέσεις, τα πάντα, μέσω του πάντοτε ενεργοποιημένου κινητού μας. Όλα μας κάνουν να δείχνουμε ικανοποιημένοι. Και δε σταματάμε να διασκεδάζουμε αφάνταστα, κυβερνώντας παντού κι από παντού μέσα από αμέτρητα πληκτρολόγια και καταπληκτικές oθόνες. Αλλά, ρίχνοντας κλεφτές ματιές μέσα μας συναντάμε πάλι αυτό το ενοχλητικό κενό να μας χαλάη. Κι ενώ γελάμε δυνατά, ενώ φαινόμαστε ότι απολαμβάνουμε τη ζωή με την παρέα μας… η ψυχή μας δεν συμμετέχει. Κι αντί να γεμίζη, αδειάζη. Όσο πιο πολλά αγαθά, όσο πιο πολλές ανέσεις, όσο πιο πολύ φορτίζεται το συνεχώς απασχολημένο κινητό μας, τόσο πιο άδεια, πιο αδύναμη, περισσότερο ναρκωμένη γονατίζει η ψυχή. Κι ενώ οι ειδικοί υπόσχονται απόλυτη κάλυψι αναγκών της ζωής σε τρόφιμα, αδυνάτισμα, ευτυχία, εμείς, ακολουθώντας κατά γράμμα τις εντολές, νοιώθουμε όλο και περισσότερη ανασφάλεια. Όντως, κάτι σημαντικό πρέπει να φταίη στο λειτουργικό μας σύστημα…
Διαβάστε περισσότερα »

Όλο μιλάμε και μιλάμε και μιλάμε. Τελευταία μιλάμε πολύ. Μιλάμε πολύ και φωνάζουμε πολύ μέσα από σταθερά, μέσα από κινητά, μέσα από υπολογιστές, μέσα από ραδιόφωνα, μέσα από τηλεοράσεις, μέσα από αυτοκίνητα, στα σπίτια μας, στους δρόμους όλοι συνεχώς μιλάμε. Όλοι με έντασι προσπαθούμε κάτι βαθύτερο να πούμε που δε λέμε. Μιλάμε αδιάκοπα για κάθε τι. Πλέον τα έχουμε ακούσει όλα, τα έχουμε δει όλα!
Διαβάστε περισσότερα »

Εισερχόμαστε στη ζωή, ανοίγοντας τα μάτια μας στον κόσμο. Με τα μάτια πρωτογνωρίζουμε τα πάντα: τους γονείς μας, τους φίλους και τους αγαπημένους μας, όλα τα πράγματα του περιγύρου μας, με αυτά προσλαμβάνουμε τα μυστήρια της Δημιουργίας όλης. Και όσα δεν κατορθώνει να διακρίνει το γυ­μνό μάτι, οπλίζεται με όργανα κι εφευ­ρίσκει ο άνθρωπος τρόπους για να τα ιδεί, έστω και «δι’ εσόπτρου».
Μέσα από το μάτι του σώματος διανοίγεται ένα άλλο μάτι, του πνεύμα­τος το μάτι, με το οποίο ο άνθρωπος προσλαμβάνει τις υπέρτερες πραγματικότητες, της ομορφιάς, της ευγένειας, της ψυχής τις άυλες πραγματικότητες. Κι ενώ η σημερινή κοινωνία τρέφει με τις πολύμορφες πραγματικότητές της — και υπερτρέφει — την υλική μας όραση, αφή­νει ν’ ατροφεί η πνευματική μας όραση, αυτή που μας αποκαλύπτει το ανεκλάλητο μυστήριο του υπάρχειν κάθε ανθρώ­που. Και του εαυτού μας.
Διαβάστε περισσότερα »

Γιατί έρχεται στον κόσμο αυτόν ο άν­θρωπος; Χρειάζεται ο κόσμος τον άνθρωπο; Υπάρχει κάποιος σκοπός στον κόσμο και υπάρχει κάποιος σκοπός για τον άνθρωπο; Απορίες που ανακύπτουν από έναν διαστοχασμό μοναχικό της ύπαρξής μας όλης, απορίες διατρητικές, ανατρεπτικές μιας φαινομενικής τάξης και μιας παράδοξης αλληλουχίας που πληγώνει στα βάθη του τον άνθρωπο, θέ­τοντάς τον υπό πολλαπλή διερώτηση, απογυμνώνοντας την ασίγαστη προβληματικότητά του.
Διαβάστε περισσότερα »

Τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως εἶναι γνωστόν, ἀποτελεῖται ἀπὸ δυὸ ἀχώριστα μέρη: τὸν κλῆρο καὶ τὸν λαό, τὸ πρῶτο ἀπὸ τὰ ὁποῖα κατ’ ἐξοχὴν ἔχει τὸ δικαίωμα καὶ τὴν ὑποχρέωση νὰ κηρύττει καὶ νὰ ὁδηγεῖ τοὺς χριστιανοὺς πρὸς τὸν Θεό. Αὐτὸ ὅμως δὲν ἀποκλείει, ὅταν δὲν ὑπάρχει κοντὰ ἕνας καλὸς ἱερέας ἢ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ παρέμβει κάποιος ἱερωμένος, οἱ θεολογικὰ καὶ πνευματικὰ προχωρημένοι λαϊκοὶ νὰ διδάσκουν καὶ νὰ συμβάλλουν στὴν προσέγγιση τῶν ἄλλων μὲ τὸν Θεό. Καὶ ἀφοῦ ὅλοι μας, καὶ κληρικοί, καὶ λαϊκοί, ἔχουμε ἕνα σκοπό, πρέπει νὰ συνεργαζόμαστε ὅλοι μαζὶ μὲ ἀγάπη, ἡ ὁποία «πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει…» (Α΄ Κορ. ιγ΄, 7).

Θὰ ἤθελα νά σᾶς μεταφέρω ἕνα μικρό, ἀλλὰ πολὺ περιεκτικὸ διήγημα τοῦ Ἀντωνίου Τσέχωφ – ἑνὸς μεγάλου Ρώσσου συγγραφέως, ποὺ ἔζησε τὸ δεύτερο μισὸ τοῦ 19^ου αἰῶνος. Ὀνομάζεται «Ὁ Φοιτητής». Δὲν ξέρω ἐὰν ὑπῆρχε ποτὲ κάποια νεοελληνικὴ μετάφραση αὐτοῦ τοῦ ἔργου, ἀλλὰ τὸ μετέφρασα καὶ ἐγώ. Ὁ Ρῶσσος διανοούμενος καὶ θεολόγος πρωθιερέας Σέργιος Μπουλγάκωφ ἔλεγε, γι’ αὐτὸ τὸ ἀριστούργημα τοῦ Τσέχωφ, ὅτι «εἶναι ἕνα πολυτιμότατο μαργαριτάρι, ποὺ σὲ τρεῖς σελίδες ἐμπεριέχει ἀπέραντα νοήματα». Καὶ ὁ ἴδιος ὁ συγγραφέας ἀγαποῦσε αὐτὸ τὸ διήγημα καὶ τὸ θεωροῦσε καλύτερο ἀπὸ πολλὰ ἄλλα μεγάλα ἔργα του. Ὅπως μνημονεύει ἕνας ἄλλος γνωστὸς Ρῶσσος λόγιος, συγγραφεὺς καὶ ποιητής, ὁ Ἰ. Ἀ. Μπούνιν, ὅταν κατηγοροῦσαν τὸν Τσέχωφ γιὰ πεσσιμισμό, ἐκεῖνος ἔλεγε: «Τί πεσσιμιστὴς εἶμαι ἐγώ; Ἀπὸ ὅλα τὰ ἔργα μου τὸ πιὸ ἀγαπημένο εἶναι τὸ διήγημα “Ὁ Φοιτητής”…». Λοιπόν, θά παρουσιάσω τὴν μετάφραση καὶ μετὰ θὰ κάνω λίγες παρατηρήσεις. Διαβάστε περισσότερα »

Ξεκίνησα να γράφω αυτές τις γραμμές στα τέλη του Γενάρη του 2006. Μετά από μια κουβέντα με την Έλλη στο Μοναστηράκι. Μετά από πολλές κουβέντες σε σπίτια, σε δρόμους, σε σκαλιά, σε παγκάκια, σε εκκλησίες, σε ταβέρνες, σε πορείες, σε τρένα, σε συναυλίες και παραλίες. Με ανθρώπους διαφορετικούς, που υπήρξαν δώρο για μένα… Χαρούμενη και κλαμένη. ήρεμη και θυμωμένη. Ωστόσο πάντα ερωτευμένη και παθιασμένη. έτσι η προσπάθεια αυτή τελικά έγινε:
Διαβάστε περισσότερα »

"…H αφήγησι των τεσσάρων ευαγγελιστών περιλαμβάνει όσα εκ των υστέρων οι μυροφόρες γυναίκες αντελήφθησαν φθάνοντας πρώτες στον τάφο. Κι όμως αυτή ακριβώς η λιπομαρτυρία αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της χριστιανικής πίστεως."

"…H Ανάστασι δεν συμβολίζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως εκτόξευσι του Χριστού προς τα ουράνια, διότι κατανοείται ως νίκη επί του θανάτου, επί της ανθρωπίνης μερικότητος. Ο θάνατος δεν είναι μόνο φυσικός· είναι κάτι που φέρομε επάνω μας ως βίωμα."
Διαβάστε περισσότερα »