[Λουκ. Ιθ΄1-10]

ΜΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: Ο Κύριος πορεύεται προς την Ιερουσαλήμ και το επακόλουθο Πάθος και περνάει μέσα από την Ιεριχώ. Ένα ετερόκλητο πλήθος αποτελούμενο από μαθητές, προσκυνητές, περίεργους, εχθρούς και φίλους τον περιβάλλει. Η προσδοκία αυτού του λαού είναι η αναμονή γι΄ Αυτόν που θα ανέβει στο θρόνο της μεσσιανικής δόξας, για να αποκαταστήσει μία … κοσμική βασιλεία και να τους δικαιώσει ως έθνος. Άλλοι, όπως οι Φαρισαίοι, περιμένουν την αφορμή να τον πειράξουν και να Τον μειώσουν, ενώ πολλοί από περιέργεια βρίσκονται δίπλα Του για να δουν τέρατα και σημεία. Άνθρωποι θρησκευόμενοι και μη, οπωσδήποτε όμως Ισραηλίτες, που αυτο-θεωρούνται θρησκευτικώς καθαροί και άψογοι. Μέσα στους καθαρούς ξεπροβάλλει η μορφή ενός «ακαθάρτου». Είναι ο Ζακχαίος που ζει με συκοφαντίες, κλοπές, καταπίεση των άλλων. Αυτός ο δακτυλοδεικτούμενος, ανεβαίνει σε μια συκομουριά να δει τον Κύριο, γιατί ήταν κοντός. Αδιαφορεί για την κοινωνική του θέση, τους ψιθύρους, την αποδοκιμασία των λεγομένων ”δικαίων είναι” και επιζητεί την προσοχή και το έλεος του Σωτήρα. Σηκώνει τα μάτια ο Κύριος σε αυτή την εικόνα σιωπηλής του κραυγής για σωτηρία και τον ανταμείβει λέγοντάς του: “Ζακχαίε, σπεύσε και κατέβα, γιατί σήμερα πρέπει να μείνω στον οίκο σου». Και ο Ζακχαίος, αδιαφορώντας ταπεινά για τους γογγυσμούς των γύρω φωνάζει: ”Ιδού, τα μισά των υπαρχόντων μου, Κύριε, τα δίνω στους φτωχούς, και αν κάποιον φορολόγησα κάτι παράνομα, το αποδίδω τετραπλάσια”. Και ο Κύριος ανταπαντά: “Σήμερα έγινε σωτηρία στον οίκο τούτο, καθότι και αυτός είναι γιος του Αβραάμ, γιατί ο Υιός του ανθρώπου ήρθε να ζητήσει και να σώσει το χαμένο”.

Ο ΖΑΚΧΑΙΟΣ: Ποιος είναι αυτός ο Ζακχαίος; Ένας άνθρωπος της αγοράς, των οικονομικών υποθέσεων, ένας άνθρωπος που ζει στην διαφθορά και ίσως στην πολυτέλεια. Περιφρονεί νόμους του Θεού και ανθρώπων. Φορολογεί τους συμπατριώτες του και αδικεί. Ζει ενδεχομένως με σπατάλες απολαμβάνοντας ”ξένους ιδρώτες”. Παράλληλα, δείχνει ξένος, προσώρας, θρησκευτικών και μεταφυσικών ανησυχιών. Τα κρίνει όλα με το ζύγι και τα σταθμά. Ζει μια πώρωση εξωτερική, όμως φαινομενική όπως αποδεικνύεται. Ποια πάλη άραγε ανάμεσα στο πνεύμα του Θεού και το πνεύμα του μαμωνά βίωνε η ψυχή του; Θα μπορούσαμε να πούμε πως η παρουσία του Χριστού στη ζωή του ήταν καταλυτικά θαυματουργική. Μια ματιά έφτανε να τα ανατρέψει όλα. Ο Ζακχαίος χωμένος, μέχρι τότε, στις υποθέσεις του, κορεσμένος από την αμαρτία, παραδομένος στις απολαύσεις που καμιά ευχαρίστηση δεν του έδιναν, κανένα κενό δεν συμπλήρωναν, είχε μέσα του όπως κάθε άνθρωπος μια ανάμνηση Θεού. Ένα ψήγμα παλιάς πίστης που δεν τον άφηνε ήσυχο. Μία δίψα που έπρεπε να κορεστεί: Η επιστροφή στην αγιότητα, στη γνησιότητα του τέκνου του Θεού, στη χαρά του Πατέρα. Ενώ ήταν «απολωλός» δεν παραδόθηκε χειροπόδαρα στην απώλεια. Έτσι, όταν άκουσε πως ο Χριστός περνούσε από κει τα έπαιξε όλα για όλα. Όλα τα έθεσε στα πόδια του Χριστού και κέρδισε αυτόν τον πολύτιμο μαργαρίτη που μνημονεύουν τα ευαγγέλια.

ΕΜΕΙΣ ΣΗΜΕΡΑ: Συχνά αρεσκόμαστε να βάζουμε «ταμπέλες» στον καθένα αδιαφορώντας για τις δικές μας αδυναμίες και πτώσεις. Πολλές φορές και εμείς χαρακτηρίσουμε κάποιον «πόρνο», «τοκογλύφο», «ανάλγητο», και ό,τι άλλο ”κοσμητικό” μας έρχεται στο νου, χωρίς δικαίωμα Κριτή και χωρίς διάκριση να δούμε τις δικές μας αδυναμίες. Πόσες φορές αφορίζουμε τον αμαρτωλό από το κοινωνικό και το εκκλησιαστικό σώμα, παραθεωρώντας τη δική μας κατάσταση που μπορεί να είναι βαρύτερη. Και όμως υπάρχουν γύρω μας «άνθρωποι της αμαρτίας», δακτυλοδεικτούμενοι, περιθωριοποιημένοι, διψασμένοι παραδείσου, με τη φλόγα της μετάνοιας να τους ματώνει τη συνείδηση, ενώ κάποτε ο στιγματισμός μπορεί να τους αποκλείει τον δρόμο επιστροφής. Γιατί ίσως και εμείς, σαν το πλήθος της περικοπής, έχουμε σχηματίσει έναν ”Χριστό” κομμένο και ραμμένο στις δικές μας προσδοκίες και άρα εχθρικά διακείμενο σε αυτούς που αποκαλούμε εχθρούς και μισητούς, ξεχνώντας ότι ο Κύριος μας προειδοποίησε πως ”τελώναι και πόρναι προάγουσιν υμάς εν τη Βασιλεία του Θεού”!.

ΕΡΓΑ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ: Μακάριοι, λέγει ο Ψαλμός, «ων αφέθησαν αι ανομίαι, και ων επεκαλύφθησαν αι αμαρτίαι». Όποιος λοιπόν μπορεί να αισθανθεί σαν την πόρνην και τον τελώνην, μπορεί να τρέξει στο σωτήρα Χριστό. Αδύνατον, χωρίς μετάνοια να λάβει κανείς την λύση των κακών, ούτε να πετύχει αυτά που λέει ο Ψαλμός που αναφέραμε, έστω και αν είναι Προφήτης, Απόστολος ή Ευαγγελιστής. Μεταξύ των Προφητών ο ίδιος ο Δαυίδ, ο οποίος και μετά την μοιχεία παραμένει Προφήτης, με την Χάρη Εκείνου που τον συγχώρησε. Από τους Αποστόλους, ο Πέτρος και ο Παύλος, από τους οποίους ο ένας έχει «τας κλεις της βασιλείας» μετά την άρνηση, ο άλλος κατέστη Απόστολος εθνών μετά την δίωξη, μετατρέποντας τον ιουδαϊκόν ζήλο σε ευαγγελικόν τρόπο. Μέσα στα Ευαγγέλια γνωρίσαμε σωζόμενους τελώνες. Ο ένας, προσευχόμενος και κτυπώντας το στήθος του, μη τολμώντας να σταθεί στον ναό με τα χέρια και το βλέμμα υψωμένα, όχι μόνον δικαιώθηκε, αλλά και στεφανώθηκε, εν αντιθέσει με τον Φαρισαίο. Και ο σημερινός Ζακχαίος, τώρα πρόσεχε μη του διαφύγει απαρατήρητος, όχι κάποιος πραγματευτής αφορολόγητος, αλλά ο Μέγας έμπορος ουρανού και γης, ο οποίος είχε τον ασύλητο και ασύλληπτο θησαυρό της Βασιλείας των Ουρανών.

Ο Ζακχαίος, νόμιζε ότι θα διαφύγει της προσοχής του Παντογνώστη, όπως και η αιμορροούσα, πιστεύοντας ότι θα ”κλέψει” τον Ιησούν, ο οποίος αρέσκεται σε παρόμοιες περιπτώσεις να κλέπτεται. Ανεβαίνει λοιπόν σε δένδρο, θεραπεύοντας τα κακά που προήλθαν από τον Αδάμ. Ο ένας πλανάται από το δένδρο και απομακρύνεται από τον Θεόν κι ο άλλος σώζεται από το δένδρο, επιθυμώντας να δει τον Θεόν. Έχοντας ακούσει ότι κάνει πολλά και παράδοξα θαύματα, και ότι εκτός από τα σώματα θεραπεύει και τις ψυχές, πεθύμησε να τον δει, αυτόν ο οποίος συγχωρεί τα πάντα στους πάντες, κάνοντας τις σκέψεις: “Ποίος να είναι άραγε αυτός ο Ιησούς που καθαρίζει λεπρούς, θεραπεύει τυφλούς και συγχωρεί τις αμαρτίες; Πώς να είναι η μορφή του; Άραγε τα γνωρίζει όλα; Άραγε ανιχνεύει ως Θεός τα νοήματα της καρδίας καθενός; Πώς λοιπόν θα τα μάθω όλα αυτά; Ποίος θα μου τα διδάξει; Ποιος άλλος; Η προσωπική πείρα. Γι΄αυτό θα ανέβω στο δένδρο και ίσως μάθω αν μπορώ να σωθώ. Εάν με προσέξει μέσα σ’ αυτόν τον συνωστισμό, και ανακαλύψει και τους πόθους της ψυχής μου. Εάν προσκαλεί και τελώνες, έχω κι εγώ ελπίδα!”. Καθώς συλλογίζονταν αυτά, «ήλθεν επί τον τόπον ο Ιησούς, και αναβλέψας είδεν αυτόν και είπε προς αυτόν: Ζακχαίε, σπεύσας κατάβηθι». Έχεις ανεβεί στο δένδρον ως τελώνης, κατέβα από το δένδρον σαν φίλος Θεού. Κατέβα από το ξύλον αυτό στην γη, για να ανεβείς δια του σταυρού προς τον ουρανόν. «Σπεύσας», του λέει, «κατάβηθι’ σήμερον γαρ εν οίκω σου δει με μείναι». Τι απερίγραπτη φιλανθρωπία! Δεν θα είναι πλέον ακάθαρτος ο οίκος του τελώνου. Κάθε κακό θα φύγει από αυτόν, διότι όπου φιλοξενείται ο Ιησούς, τα πάντα αλλάζουν. Παράδεισος έγινε η οικία του τελώνου. Ό,τι στην περίπτωση του ληστού στο Σταυρό, το ίδιο και τώρα στον Ζακχαίον. «Σήμερον εν τω οίκω σου δει με μείναι», του είπε και συγχρόνως τον κατέβασε από το δέντρο και εισήλθε, κάνοντας τον οίκο του Παράδεισο πριν από τον Παράδεισο…

ΟΙ ΑΝΤΙΡΡΗΣΙΕΣ: Καθώς όμως παρακολουθούσαν τα γενόμενα οι ντόπιοι οι άγευστοι της θείας δυνάμεως και αγαθότητος, σαν να λυπούνταν για την σωτηρία του αρχιτελώνου, εγόγγυζαν μέσα τους λέγοντες ότι «παρά αμαρτωλώ ανδρί εισήλθεν καταλύσαι». Εκείνοι οι νομίζοντες εαυτούς δικαίους! Αυτοί που άλλοτε λένε τον Χριστόν αμαρτωλόν, και άλλοτε δίκαιον. Όταν εθεράπευσε τον εκ γενετής τυφλό, τον απεκαλέσαν αμαρτωλό, λέγοντας «δος δόξαν τω Θεώ. Ημείς γαρ οίδαμεν ότι αμαρτωλός εστίν», επειδη λύει το Σάββατο. Τώρα που ήλθε κάτω από την στέγη του τελώνου, τον νομίζουν άδικο, διότι συντρώγει με αμαρτωλούς! Μεγάλη υποκρισία! Λησμονούν πού έπρεπε να έλθη ο ιατρός; Να μη προστρέξει σ’ αυτούς που υποφέρουν; «Ου χρείαν έχουσιν οι ισχύοντες ιατρού, αλλά οι κακώς έχοντες». Πού έπρεπε να παρουσιαστεί ο αμνός του Θεού; Όχι προς τους τελώνες και αμαρτωλούς, ώστε να λαβει το φορτίο τους πάνω του, να τους ελαφρύνη, και έτσι να τους καταστήσει ικανούς για τα υψηλότερα;

ΛΥΤΡΩΣΗ: «Σταθείς δε Ζακχαίος είπε προς τον Κυριον. Ιδού τα ημίση των υπαρχόντων μου, Κύριε, δίδωμι τοις πτωχοίς και ει τινος εσυκοφάντησα αποδίδωμι τετραπλούν». Τώρα που έχω δεχθή στον οίκο μου εσέ τον προστάτη των πτωχών, δεν ανέχομαι πλέον να αδικώ τους πτωχούς, δεν με κατέχει πλέον ο φόβος μήπως δεν συλλέξω χρήματα, αφού εφιλοξένησα αυτόν που χαρίζει τον πλούτον τον ακένωτον. Αφού συνάντησα στον δρόμο της ζωής μου τον Ύψιστο Θεό, που κατέβη στην γη με μορφήν ανθρώπου, για να χαρίση αμνηστεία και να σχίση το χειρόγραφον των αμαρτιών μας…

Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΚΟΠΗ: Ας κλείσουμε όμως το σημείωμά μας αυτό με τα λόγια του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά: ”Ἐπειδὴ ὁ Ζακχαῖος κατὰ τὴ διήγηση προηγουμένως ἦταν φιλάργυρος, ὕστερα ὅμως παρουσιάσθηκε φιλόπτωχος, μᾶλλον δὲ πτωχὸς καὶ ἀκτήμων ἑκουσίως, ἀφοῦ ἄλλα τὰ ἔδωσε καὶ ἄλλα τὰ ἀνταπέδωσε, τώρα ἐμεῖς θὰ ἐπαινέσωμε τὴν ἀρετὴ ἢ θὰ γίνωμε κατήγοροι τῆς κακίας; Ἡ φιλαργυρία εἶναι αἰτία ὅλων τῶν κακῶν αἰσχροκέρδειας, σφικτοχεριᾶς, γλισχρότητος, ἀστοργίας, ἀπιστίας, μισανθρωπίας, ἁρπαγῆς, ἀδικίας, πλεονεξίας, τόκου, δόλου, ψεύδους, καὶ ὅλων τῶν ὁμοίων μὲ αὐτά. Ἐξ αἰτίας τῆς φιλαργυρίας γίνονται ἱεροσυλίες, λωποδυσίες καὶ κάθε εἶδος κλοπῆς• ἐξ αἰτίας τῆς φιλαργυρίας δὲν ὑπάρχουν μόνο στοὺς δρόμους καὶ στὴν ξηρὰ καὶ στὰ πελάγη ἅρπαγες καὶ λησταὶ καὶ πειραταί, ἀλλὰ καὶ μέσα στὴν πόλι ἄδικα σταθμὰ καὶ ζύγια καὶ διπλὰ μέτρα καὶ περίεργη κουρὰ καὶ παραχάραξις νομισμάτων, ὑπέρβασις ὁρίων, πονηροὶ ἀνταγωνισμοὶ γειτόνων. Αὐτὴ φέρει ἔθνη ἐναντίον ἐθνῶν καὶ διαλύει δυνατὲς φιλίες καὶ μερικὲς φορὲς διασπᾶ τὴ συγγένεια• ἐξ αἰτίας αὐτῆς προδίδει κανεὶς καὶ τὴν πατρίδα, ἄλλος στρατόπεδο ὁμόφυλο, ἄδικος δικαστὴς τὸ νόμο καὶ μάρτυς τὴν ἀλήθεια, καὶ πρὶν ἀπὸ ὅλα ὁ καθένας τὴν ψυχή του. Ἔτσι κατὰ τὸν θεῖο ἀπόστολο, «ἡ φιλαργυρία εἶναι μητέρα καὶ ρίζα ὅλων τῶν κακῶν» … Ἀλλὰ προσέξετε μὲ σύνεσι τὴ φωνὴ τοῦ ἀποστόλου• διότι δὲν εἶπε ὅσοι πλουτοῦν ἀποπλανήθηκαν ἀπὸ τὴν πίστι, ἀλλὰ ὅσοι ὀρέγονται τὸν πλοῦτο, ὅπως καὶ ἀλλοῦ λέγει ὅτι «ὅσοι ἐπιθυμοῦν νὰ πλουτήσουν πέφτουν σὲ πειρασμοὺς καὶ παγίδες τοῦ Διαβόλου». Νὰ μὴ εἰπῆτε λοιπόν, πτωχοὶ εἴμαστε οἱ περισσότεροι ἐδῶ• τί ὁμιλεῖς κατὰ τῆς φιλαργυρίας πρὸς ἀνθρώπους πού δὲν ἔχομε σχεδὸν χρήματα; Τὸ πράττω διότι ἔχομε τὴ νόσο διὰ τῆς ἐπιθυμίας στὴν ψυχὴ καὶ χρειαζόμαστε γι’ αὐτὴν θεραπεία…. Ἂν δὲ εἶναι κανεὶς πλούσιος, ἂς ἀκούη μὲν ὅτι δύσκολα θὰ εἰσέλθη πλούσιος στὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, ἀλλὰ ἂς γνωρίζη ἐπίσης ὅτι καὶ ὁ Ἀβραὰμ ἦταν πλούσιος, καὶ ὅμως ἐσώθηκε (διότι ἦταν φιλόξενος καὶ φιλόπτωχος, ἀλλ’ ὄχι φιλάργυρος) καὶ ὁ Ἰὼβ πού ἐδοκιμάσθηκε διὰ πλούτου καὶ πτωχείας, ὅταν ἦταν πλούσιος λέγει γιὰ τὸν ἑαυτό του, «δὲν ἐθεώρησα τὸ χρυσάφι δύναμί μου καὶ δὲν εὐφράνθηκα γιὰ τὸν πολὺ πλοῦτο πού ἀπέκτησα»…. Ἑπομένως ὁ ἔρως πρὸς τὸν πλοῦτο εἶναι κακό, πού ἂν δὲν προσέχη, καὶ ὁ πτωχὸς καὶ ὁ πλούσιος τὸν παθαίνει ματαίως. … Ἀλλὰ ἐμεῖς, ἀδελφοί, ἂς πλουτήσωμε σὲ ἀγαθὰ ἔργα• ἂς γεμίσωμε μὲ ὅσα ἔχομε τὰ στομάχια τῶν πτωχῶν, ὥστε ν’ ἀξιωθοῦμε τὴν ἐπηγγελμένη φωνὴ καὶ εὐλογία καὶ νὰ κληρονομήσουμε τὴν οὐράνια βασιλεία. Καὶ εἴθε ὅλοι μας νὰ τὴν ἀποκτήσωμε μὲ τὴν χάρι καὶ φιλανθρωπία τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ … Γένοιτο”.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Γρηγορίου Παλαμά έργα, τόμος 11, Πατερικαί εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς», Θεσ/νίκη 1986) [10-13]

2. Αγίου Αμφιλοχίου, Ικονίου, εις τον Ζακχαίον ΒΕΠΕΣ τόμ. 71