Στο θεατρικό έργο του Jules Romains «Dr knock» ή «Ο θρίαμβος της Ιατρικής» (1923) -τη σάτιρα που έκανε ευρέως γνωστό το Γάλλο συγγρα­φέα- ο γιατρός Knock διαδέχεται ένα παλιό για­τρό που είχε επί πολλά χρόνια ασκήσει την Ιατρι­κή σε μια μικρή επαρχιακή πόλη και είχε έρθει η ώρα να πά­ρει τη σύνταξη του. Παραδίδοντας το ιατρείο του στον Knock, ο ηλικιωμένος γιατρός σπεύδει να τον προειδοποι­ήσει: «Κύριε συνάδελφε, θέλω να είμαι ειλικρινής μαζί σας. Σ’ αυτήν την πόλη δεν πρόκειται να βγάλετε χρήματα. Οι άν­θρωποι εδώ είναι υγιέστατοι· πολύ σπανίως αρρωσταί­νουν». Χαμογελώντας ο νέος γιατρός ευχαριστεί ευγενικά τον προκάτοχο του κι οι δυο γιατροί αποχαιρετιούνται.
Έπειτα από χρόνια, ο συνταξιούχος γιατρός βρίσκεται τυχαία κοντά στην περιοχή και σκέπτεται να επι­σκεφθεί τον διάδοχο του. Πλησιάζοντας στο παλιό του ιατρείο διαπιστώνει με έκπληξη ότι υπάρχει μια ουρά αρρώστων που περιμένουν υπομονετικά έξω από την πόρτα. Όταν συναντάει το συνάδελφο του, του ζητάει με περιέργεια να του εξη­γήσει το φαινόμενο. «Α, είναι απλό», απα­ντά ο νέος γιατρός, «όλοι αυτοί οι άνθρω­ποι ήταν άρρωστοι. Απλώς δεν το γνώρι­ζαν. Εγώ το μόνο που έκανα ήταν να τους βοηθήσω να το καταλάβουν».

Η ευτράπελη αυτή ιστορία φέρνει στο προσκήνιο ένα πολύ σοβαρό ερώτημα: Τι διακρίνει την υγεία από τη νόσο; Ο διάσημος Άγγλος για­τρός του 17ου αιώνα Thomas Sydenham, γνωστός και ως Άγγλος Ιπποκράτης, πίστευε ότι οι αρρώστιες έχουν μια αυτοτελή παρουσία, ανεξάρτητη από τον παρατηρητή. Με άλλα λόγια, ότι υπάρχουν στη Φύση έτοιμες να «ανακαλυ­φθούν». Πριν από τριάντα ακριβώς χρόνια από σήμερα, με το βιβλίο του «Ιατρική Νέμεσις», ένας χαρισματικός και παθιασμένος συγγραφέας, ο Ivan Illich τάραξε τη λιμνάζου­σα ακαδημαϊκή ιατρική κοινότητα διακηρύσσοντας ότι «η μεγαλύτερη απειλή κατά της υγείας στον κόσμο είναι η σύγχρονη Ιατρική».
Υγεία, υποστήριζε ο Illich, είναι η ικα­νότητα αντιμετώπισης της ανθρώπινης πραγματικότητας του θανάτου, του πόνου και της αρρώστιας. Η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει, αλλά η σύγχρονη Ιατρική έχει ξεπε­ράσει τα όρια αποδυόμενη σε μια τιτάνια μάχη για την εκρί­ζωση του θανάτου, του πόνου και της αρρώστιας. Με τον τρόπο αυτόν μεταμορφώνει τους ανθρώπους σε κατανα­λωτές ή αντικείμενα, καταστρέφοντας την ικανότητα τους για υγεία.
Ο Illich αναφέρεται στην «ιατρογένεση», της οποίας διακρίνει τρία επίπεδα: την κλινική ιατρογένεση, που είναι η βλάβη που προκαλείται από αναποτελεσματι­κές, τοξικές και επικίνδυνες θεραπείες, την κοινωνική ια­τρογένεση που είναι συνέπεια της «ιατρικοποίησης» της ζωής και την πολιτιστική ιατρογένεση, δηλαδή την εξαφά­νιση των παραδοσιακών τρόπων αντιμετώπισης του θανά­του, του πόνου και της αρρώστιας. Ας σημειωθεί ότι ο όρος ιατρικοποίηση (medicalization) είναι παλαι­ότερος του βιβλίου του Illich. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη δεκαετία του ’60 για να περιγράψει την πράξη του να προσδίδει κανείς ιατρικό χαρακτήρα σε κάτι. Η αντίδραση των γιατρών στο βιβλίο του Ivan Illich υπήρξε έντονη. Κι αυτό ήταν ανα­μενόμενο, αφού ο Illich αμφισβήτησε την ίδια τη φύση του ιατρικού έργου.
Σήμερα, μετά τρεις δεκαετίες, γίνεται πια αποδεκτό ότι μπορεί οι θέσεις του Illich να ήταν ακραίες, αλλά ο συγγραφέας δεν είχε και τόσο άδικο. Η οικογένεια του αρρώστου με γενικευμένο καρκίνο στον οποίο δεν μπο­ρεί να προσφερθεί οποιαδήποτε βοήθεια μέσα στο νοσοκομείο, αρνείται να τον πάρει σπίτι του να πεθάνει ήρεμα και αξιοπρεπώς. Καταστάσεις όπως η φαλάκρα, τα σακου­λάκια κάτω απ’ τα μάτια, τα μεγάλα αφτιά, η αδυναμία τε­κνοποίησης, η στυτική δυσλειτουργία στις μεγάλες ηλι­κίες και τα γκρίζα μαλλιά θεωρούνται απ’ όλο και ευρύτερα στρώματα κοινού μειονεξίες που οφεί­λουν να αντιμετωπιστούν. Και η βιομηχανία φροντίζει να εξασφαλίζει τις λύσεις. Με το αζημίωτο, φυσικά. Είναι προφανές ότι ο κάτοικος της Νέας Υόρκης και ο κάτοικος της Νιγηρίας διαφωνούν ριζικά μεταξύ τους για το τι είναι υγεία και τι είναι νόσος.

(Πηγή: “Popular Medicine”)