Μεγάλη μελέτη στις ΗΠΑ ανέδειξε ένα νέο αφήγημα σχετικά με τον εθισμό των ανηλίκων στις οθόνες, τις πραγματικές ανάγκες και τα θέλω τους. Τι λένε όμως για όλα αυτά τα εφηβάκια στη χώρα μας; Και πώς τα αντιλαμβάνονται γονείς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί;

ΣΧΕΔΟΝ κάθε απόγευμα, η Ειρήνη, η Λυδία και η Ηλιάνα, τρεις δεκατριάχρονες φίλες από διαφορετικά σχολεία, συναντώνται στον ψηφιακό κόσμο του Roblox. Αυτή η δημοφιλής διαδικτυακή πλατφόρμα παιχνιδιών, όπου τα παιδιά μπορούν να δημιουργήσουν τους δικούς τους κόσμους, να χτίσουν σπίτια, να φτιάξουν σενάρια, να παίξουν ρόλους και να έρθουν σε επαφή με γνωστούς και άγνωστους παίκτες, τους προσφέρει, λένε, μια αίσθηση ανεξαρτησίας που συχνά λείπει από τον πραγματικό κόσμο.

«Το πιο ωραίο είναι ότι έχει πολλά διαφορετικά παιχνίδια και μπορώ να διαλέξω κάθε φορά αυτό που μου ταιριάζει. Το καλύτερο όμως είναι ότι παίζω με τις φίλες μου. Νιώθω ότι είμαστε μαζί, ακόμη κι αν δεν βρισκόμαστε από κοντά. Γελάμε και μιλάμε μέσα από το παιχνίδι. Αυτό μου δίνει χαρά και με κάνει να ξεχνάω ότι είμαι μόνη στο δωμάτιό μου», λέει η Ηλιάνα στην «Κ».

Η Λυδία προτιμά τα παιχνίδια δράσης και περιπέτειας, γιατί όπως λέει έχουν συγκεκριμένους στόχους και την κρατούν σε εγρήγορση. «Αν όμως με ρωτήσετε τι επιλέγω πραγματικά, επιλέγω την πραγματική ζωή, να βγαίνω έξω. Το πρόβλημα είναι ότι οι περισσότερες φίλες μου μένουν μακριά κι έτσι δεν μπορώ να τις βλέπω όσο θα ήθελα. Μακάρι να μπορούσαμε να συναντιόμαστε πιο συχνά, γιατί το παιχνίδι στην οθόνη δεν είναι το ίδιο».

Για την Ειρήνη, ο ψηφιακός κόσμος προσφέρει μια ψευδαίσθηση ανεξαρτησίας, καθώς, ακόμη κι αν όσα συμβαίνουν εκεί μέσα μοιάζουν ρεαλιστικά, κατά βάθος συνειδητοποιεί, πως αυτό δεν ισχύει. «Στην πλατφόρμα νιώθω συχνά ελεύθερη επειδή τα παιχνίδια είναι καλά φτιαγμένα και με παρασύρουν. Όμως ξέρω πως όσα κάνω στο Roblox δεν θα μπορούσαν ποτέ να συμβούν στην πραγματική ζωή. Εκεί έξω δεν υπάρχει ένα κουμπί για να δώσει λύσεις. Αν είχα την επιλογή, φυσικά θα προτιμούσα να παίζω έξω, ελεύθερα, χωρίς γονική επιτήρηση».

ΕΝΑ ΝΕΟ ΑΦΗΓΗΜΑ

Οι απαντήσεις των έφηβων κοριτσιών έρχονται να αναδείξουν ένα ουσιαστικό ζήτημα για το τι πραγματικά προτιμούν σήμερα τα παιδιά. Η χρήση της οθόνης είναι αποτέλεσμα εθισμού ή μήπως αναπλήρωση της ελευθερίας που λείπει από τον φυσικό τους χώρο;

Όσα μας είπαν επιβεβαιώνουν πάντως τα ευρήματα μιας έρευνας που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι στην Αμερική από τη Harris Poll, μία από τις πιο γνωστές εταιρείες έρευνας κοινής γνώμης της χώρας. Σε αυτήν 500 παιδιά ηλικίας 8-12 ετών απαντούν πώς αντιλαμβάνονται τη χρήση της οθόνης και την ελευθερία τους στον «πραγματικό κόσμο».

Είναι ενδεικτικό των ευρημάτων, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Atlantic, ότι τα περισσότερα παιδιά αυτής της ηλικίας έχουν ήδη smartphone, ενώ το 50% των παιδιών 10-12 ετών κάνουν συστηματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το 75% των παιδιών 9-12 ετών παίζουν Roblox, όσο στην πραγματική ζωή η ελευθερία τους είναι περιορισμένη: λιγότερα από τα μισά παιδιά 8-9 ετών έχουν βρεθεί μόνα τους σε διάδρομο σούπερ μάρκετ, ενώ πάνω από το 25% δεν τους επιτρέπεται να παίξουν μόνα ούτε στην αυλή του σπιτιού τους.

Όταν τα παιδιά ρωτήθηκαν τι προτιμούν, εξέφρασαν ξεκάθαρη επιθυμία για ελεύθερο παιχνίδι με φίλους στον πραγματικό κόσμο, χωρίς οθόνες και επιτήρηση. Ο φόβος των γονιών για παιχνίδι εκτός σπιτιού –όπως αποτυπώνεται στην έρευνα– έχει περιορίσει δραστικά την ανεξάρτητη κίνηση των παιδιών συγκριτικά με τις περασμένες δεκαετίες. Το ερώτημα λοιπόν που προκύπτει είναι αν η υπερβολική χρήση οθονών δεν είναι μόνο θέμα «εθισμού», αλλά και αναπλήρωση της ελευθερίας που τους στερείται στο φυσικό περιβάλλον.

Michael Kirki

Η ΟΘΟΝΗ ΩΣ ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΣ ΧΩΡΟΣ

Τα παιδιά, επιβεβαιώνει ο παιδοψυχολόγος Μάνος Λαγός, έχουν ανάγκη να βρίσκονται σε επαφή με άλλους, να συνδέονται μαζί τους και να ανταλλάσσουν εμπειρίες, γνώσεις και συναισθήματα. «Η οθόνη λειτουργεί ως ένας “ενδιάμεσος χώρος”, σαν τον τόπο εκείνο όπου μπορούν ελεύθερα να σχετιστούν με συνομηλίκους, να πειραματιστούν και να ξεφύγουν για λίγο από τα “πρέπει” και τα “μη”. Στην ουσία, η οθόνη δεν αποτελεί την πρωταρχική αιτία του “εθισμού”, αλλά το σύμπτωμα, το μέσο με το οποίο το παιδί προσπαθεί να παρακάμψει ένα περιβάλλον που δεν του παραχωρεί αρκετό χώρο να παίξει, να ρισκάρει, να αυτονομηθεί, να ανακαλύψει τον εαυτό του και τις δυνατότητές του».

Όσα περιγράφει ο κ. Λαγός αντανακλούν στην καθημερινότητα των γονιών.

«Οι οθόνες γίνονται κάποιες φορές λύση ανάγκης. Έχω πιάσει τον εαυτό μου να πρέπει να λείψω για μία ώρα και να αφήσω τα παιδιά μόνα τους να παίζουν NBA. Ήμουν σίγουρη ότι όταν θα έμπαινα σπίτι θα τα έβλεπα εγκλωβισμένα μπροστά στην οθόνη. Έχει χρειαστεί να καταφύγω κι εγώ κάποιες φορές σε αυτή την παγίδα, όταν έπρεπε να κάνω κάποια επείγουσα δουλειά και δεν είχα τη δυνατότητα να βρω κάποιον ενήλικα να τα επιβλέπει», λέει στην «Κ» η Ζωή Πλαστρά, μητέρα δύο έφηβων αγοριών, ξεκαθαρίζοντας πάντως ότι η ίδια έχει θέσει αυστηρά όρια χρήσης της οθόνης και πως τα ίδια τα παιδιά προτιμούν την ενασχόληση με το μπάσκετ στον εξωτερικό χώρο και όχι μπροστά στην οθόνη.

ΑΝΑΓΚΑΙΟ ΚΑΚΟ;

Για τη Βάσω Καπονικολού, μητέρα δύο κοριτσιών 11 και 13,5 ετών, παιχνίδια όπως το Roblox αποτελούν μια «ανάσα» από το βαρύ πρόγραμμα του σχολείου, αλλά και τη μοναδική –ίσως– λύση εκτόνωσης. «Μέσα στην εβδομάδα, δεν βγαίνουν πολύ από το σπίτι, εκτός αν κανονίσουν κάποια συνάντηση στο σπίτι φίλων τους. Το να παίξουν σε χώρο εκτός σπιτιού, όπως κάναμε εμείς παλιά, δεν τους το επιτρέπουμε, γιατί φοβόμαστε τα αυτοκίνητα που περνούν, το ενδεχόμενο κάποιος να τους επιτεθεί, αλλά και τα συχνά περιστατικά βίας ανηλίκων. Έχουμε συμφωνήσει λοιπόν να παίζουν στην οθόνη μόνο με παιδιά που γνωρίζουν, συγκεκριμένες ώρες και με την προϋπόθεση ότι έχουν ολοκληρώσει τη μελέτη για το σχολείο».

«Αναγκαίο κακό» σε μια καθημερινότητα που η δουλειά απορροφά σχεδόν όλη μέρα τους περισσότερους γονείς, θεωρεί τη χρήση της οθόνης για τα παιδιά η Μαρία Βλαχοδημήτρη, μητέρα ενός αγοριού 5 και ενός κοριτσιού 9 ετών.

«Όταν έχω λίγο χρόνο προτιμώ να πάμε στην παιδική χαρά ή να δούμε όλοι μαζί μια ταινία, ωστόσο επειδή δουλεύω πολύ, δεν μπορώ να τους απαγορεύσω την οθόνη», λέει η νεαρή μητέρα και προσθέτει: «Είναι και η εποχή όμως που δεν μας επιτρέπει να αφήσουμε τα παιδιά πίσω. Ακούω πολλούς να λένε “αμάν πια, όλα τα παιδιά είναι με ένα κινητό στο χέρι”. Ναι, αλλά είναι κάτι από το οποίο δεν μπορείς να αποκλείσεις το παιδί, γιατί τότε θα το αφήσεις “εκτός”, και αυτό είναι λάθος».

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Η επίδραση της οθόνης έχει αντίκτυπο στο σχολείο. «Τα παιδιά σήμερα δυσκολεύονται πάρα πολύ να παρακολουθήσουν το μάθημα. Δεν θέλουν τον αργό ρυθμό, έχουν μάθει στην ταχύτητα. Προσπαθώ κι εγώ να τον ακολουθήσω όσο μπορώ κάνοντας το μάθημα πιο ενδιαφέρον με θεατρικό τρόπο, χρησιμοποιώντας συχνά ακόμη και οθόνες. Μόνο έτσι μπορώ να τραβήξω για λίγο την προσοχή τους στην τάξη», εξηγεί στην «Κ» η Σόφη Γιαλού, εκπαιδευτικός σε δημοτικό σχολείο της Νέας Σμύρνης εδώ και 35 χρόνια. Μέσα σε αυτές τις δεκαετίες, η ίδια, όπως είναι φυσικό, έχει δει τεράστιες αλλαγές τόσο στη συμπεριφορά όσο και στην κοινωνικοποίηση των παιδιών, μέσα και έξω από την τάξη. Η επίδραση της οθόνης έχει δυσκολέψει τα πράγματα και στα δύο αυτά πεδία.

«Παρατηρώ την αδυναμία των παιδιών κυρίως στις μικρές τάξεις να παίξουν στο προαύλιο. Παιχνίδια όπως “Περνά περνά η μέλισσα” ή “Αμπάριζα” ανήκουν πια σε άλλη εποχή. Τα παιδιά αδυνατούν να μπουν σε κανόνες, κουράζονται πολύ εύκολα και αυτό σχετίζεται οπωσδήποτε με τις οθόνες», εξηγεί.

Αυτό, όμως, που της κάνει περισσότερο εντύπωση είναι ότι πολλά παιδιά έχουν χάσει σταδιακά την επαφή με τη φύση. «Εάν δεν παρατηρήσεις πώς κινείται το μυρμήγκι, ποια είναι η συμπεριφορά του, πώς θα μπορέσεις μετά να βρεις το ενδιαφέρον για να το διαβάσεις στο βιβλίο;»

Η κοινωνικοποίηση τα τελευταία χρόνια αποτελεί δύσκολη εξίσωση. «Η επιθετικότητα είναι ένα φαινόμενο που το ζούμε και μέσα στις τάξεις. Αυτό που με στενοχωρεί είναι να βλέπω παιδιά που δεν ξέρουν να τσακώνονται. Κάποτε βλέπαμε τσακωμούς και μετά από λίγο τα παιδιά έσμιγαν ξανά σαν να μην είχε συμβεί τίποτα. Σήμερα, ο τσακωμός είναι πιο άγριος και δεν ξεθυμαίνει. Δεν μιλώ για όλα τα παιδιά, αλλά για ένα σημαντικό ποσοστό».

ΝΑ ΠΕΣΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΞΑΝΑΣΗΚΩΘΟΥΝ

Όσα παρατηρεί στο σχολείο η Σόφη Γιαλού –η δυσκολία συγκέντρωσης, η κόπωση στο παιχνίδι, η έλλειψη επαφής με τη φύση– βρίσκουν την ερμηνεία τους στα λόγια του παιδοψυχολόγου. Όπως εξηγεί ο κ. Λαγός στην «Κ», η απουσία ελεύθερου παιχνιδιού και αυτονομίας οδηγεί συχνά σε τέτοιες συμπεριφορές.

«Η καθημερινότητα στη χώρα μας είναι με τέτοιον τρόπο δομημένη ώστε να μη δίνεται στο παιδί αρκετός χώρος για παιχνίδι και έκφραση. Η υπερπροστασία αλλά και η πίεση για αποδοτικότητα από την πλευρά των γονιών περιορίζουν την ανάγκη των παιδιών να πειραματιστούν, να παίξουν, να “πέσουν και να σηκωθούν”. Ως αποτέλεσμα, ο ελεύθερος χρόνος συρρικνώνεται και σχεδόν εξαλείφεται, όσο αυξάνονται οι απαιτήσεις και οι απαγορεύσεις. Έτσι στερείται από το παιδί η –ζωτικής σημασίας– δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης, οι ευκαιρίες κοινωνικοποίησης. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, η οθόνη λειτουργεί ως ένα “καταφύγιο ανεξαρτησίας”, στο οποίο το παιδί μπορεί για λίγο να αποκτήσει μία αίσθηση αυτονομίας και ελευθερίας».

Πώς μπορεί, όμως, η οθόνη να πάψει να αποτελεί μοναδικό καταφύγιο ανεξαρτησίας; Η πρόκληση για τις οικογένειες, εξηγεί ο παιδοψυχολόγος, δεν είναι να εξαφανίσουν τις οθόνες από την καθημερινότητα, αλλά να ξαναπροσφέρουν στα παιδιά τον χαμένο χώρο του ελεύθερου παιχνιδιού. «Είναι σημαντικό να καλλιεργήσουν από νωρίς ένα περιβάλλον ασφάλειας και εμπιστοσύνης όπου θα υπάρχει χώρος για συζήτηση, μοίρασμα και φροντίδα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι γονείς καλούνται να βρουν τη “χρυσή τομή” μεταξύ των ορίων που πρέπει να θέσουν και των ελευθεριών που πρέπει να παραχωρήσουν. Για να το πετύχουν θα πρέπει να ζυγίσουν τις δικές τους αγωνίες και άγχη και να προσπαθήσουν σιγά σιγά να δώσουν “μικρές δόσεις” ανεξαρτησίας, με σταδιακή εμπιστοσύνη και ρεαλιστική εκτίμηση των κινδύνων», τονίζει, σημειώνοντας πως και το σχολείο θα πρέπει, με τη σειρά του, να παρέχει στους μαθητές προαύλια που να ενθαρρύνουν τον αυθορμητισμό, την ελεύθερη έκφραση και την επικοινωνία.

(Πηγή: kathimerini.gr)