Ὁ Θεὸς ἔπλασε τὸν ἄνθρωπο «κατ᾽εἰκόνα» Του, λογικὴ ὕπαρξη, γιὰ νὰ ὑπάρχῃ ὡς ἀθάνατη ἀνθρώπινη ὀντότητα στὸν χῶρο τοῦ παραδείσου.

Ὁ ἄνθρωπος, ὅμως, μὲ τὴν παρακοὴ στὸ θέλημα τοῦ Δημιουργοῦ Του ἐξῆλθε τοῦ  παραδείσου καὶ εἰσῆλθε στὸν χῶρο τῆς φθορᾶς καὶ τοῦ θανάτου. Προηγήθηκε ὁ πνευματικὸς θάνατος καὶ ἀκολούθησε ὁ σωματικός.  Ἡ ψυχή μας ἔχασε τὴν ἄκτιστη Χάρη τοῦ Δημιουργοῦ της Θεοῦ. Ὁ νοῦς ἐσκοτίσθη καὶ αὐτὴν τὴν σκότωση τὴν μετέδωσε καὶ στὸ σῶμα. Κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπο ὑπέστησαν φθορὰ καὶ τὰ δύο. Ἡ ψυχὴ γέμισε ἀπὸ πάθη, τὸ δὲ σῶμα «παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσιν τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς» (Ψαλμ. 48, 21).

Οἱ Ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας ὁμιλοῦν διεξοδικῶς γι᾽ αὐτὴν τὴν ἀσθένεια, στὴν ὁποία περιῆλθε ὁ πεπτωκὼς ἄνθρωπος. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἐπισημαίνει σχετικῶς ὅτι ἡ ἀνθρωπότητα «ἀντὶ τῆς ἀγγελικῆς μεγαλοφυΐας τὸν κτηνώδη τε καὶ ἄλογον τῆς ἐξ ἀλλήλων διαδοχῆς τρόπον» προσέλαβε (PG 44, 189C). Kαὶ ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος διαπιστώνει: «Ὁ λόγῳ  τετιμημένος, καὶ τοσαύτης σοφίας ἀξιωθεὶς, τῶν ἀλόγων γέγονεν ὅμοιος, τάχα δὲ καὶ χείρων» (PG 53, 68).

Ὡστόσο, γιὰ νὰ γνωρίσῃ ὁ ἄνθρωπος τὴν ἀσθένειά του αὐτή, πρέπει νὰ προσβλέψῃ στὸ βάθος τῆς καρδίας του, στὰ ἐνδότερα τοῦ «εἶναι» του. Ἐκεῖ θὰ εὕρη τὸ «εἰδεχθὲς» τῆς ψυχῆς του, ἀλλὰ καὶ τὴν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, καθὼς –ὅπως μᾶς δίδαξε ὁ Κύριος– «ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστίν» (Λουκ. 17, 21). Ἐμεῖς, ὅμως, ἀντὶ νὰ ἐμβαθύνουμε στὰ ἐσώτερα τῆς ψυχῆς μας, ζοῦμε ἐπιφανειακά, ἀγωνιζόμαστε ἐπιπόλαια, μετανοοῦμε πρόσκαιρα.

Χαρακτηριστικὴ εἶναι ἡ παρατήρηση τοῦ Θεανθρώπου Κυρίου πρὸς τὸν ἀπόστολο Πέτρο: «ἐπανάγαγε εἰς τὸ βάθος» (Λουκ. 5, 4) Ρίξτε, δηλαδή, τὰ δίχτυα σας βαθύτερα, διότι ἐκεῖ ὑπάρχουν τὰ ψάρια. Οἱ Μαθητὲς ὑπήκουσαν καὶ πέτυχαν τοῦ σκοποῦ τους.

Τὸ βάθος εἶναι πάντοτε ὁ χῶρος ὅπου βρίσκονται οἱ θησαυροί. Ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος κρύβει στὸ βάθος τοῦ «εἶναι» του τοὺς πολύτιμους θησαυρούς του. Στὸ βάθος τῆς ψυχῆς μας καλλιεργοῦνται οἱ μεγάλες ἰδέες, οἱ ριψοκίνδυνες ἀποφάσεις, οἱ ἠρωικὲς τάσεις. Στὸ βάθος ὑπάρχουν ὅλα τὰ μυστικά μας. Στὴν ἐπιφάνεια ὑπάρχουν πρόχειρα καὶ ἐφήμερα πράγματα.

Εἶναι γεγονὸς ὅτι τὴν ἐποχή μας τὴν χαρακτηρίζει ἡ ἐπιφανειακὴ προσέγγιση καὶ ἡ ἐξωστρέφεια. Δὲν ἐνδιαφέρεται ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος γιὰ τὰ «ἔνδον», γιὰ τὸ τί ὑπάρχει ἐντός του. Εἶναι ἀθεράπευτα ἐξωστρεφής. Αὐτή, ὅμως, ἡ ἐξωστρέφεια τοῦ προκαλεῖ ἀγωνία καὶ ἄγχος. Τρέχει συνεχῶς, χωρὶς οὔτε ὁ ἴδιος νὰ γνωρίζῃ τὴν αἰτία.

Μὲ τὴν πολυπραγμοσύνη μας χάνουμε συνεχῶς καὶ ἀδειάζουμε ἐπικινδύνως. Ὅ,τι κάνει θόρυβο, ὅ,τι διαφημίζεται μᾶς πολιορκεῖ καὶ τὸ πολιορκοῦμε. Θέλουμε νὰ «ἀνεβοῦμε», νὰ ἐπιτύχουμε, νὰ πλουτίσουμε καὶ ὅλα αὐτὰ ὅσο τὸ δυνατὸν γρηγορότερα. Ἐπιθυμοῦμε νὰ διασφαλίσουμε τὸ αὔριο καὶ καταντοῦμε δοῦλοι στὰ πιὸ συχαμερὰ ὑλικὰ πράγματα καὶ στὰ ἀπάνθρωπα πάθη μας.

Ὁ ἄκρατος  ὑλισμὸς καὶ ὁ παραξηγημένος πολιτισμὸς τῆς μηχανῆς, ἔκαμαν τὸν ἄνθρωπο ἕνα ἄψυχο γρανάζι ποὺ ἀγνοεῖ τὸν ἑαυτό του καὶ τὸν συνάνθρωπο.

Τί ἠμπορεῖ νὰ μᾶς λυτρώσῃ; Μόνον ἡ ὑπακοὴ στὴν Κυριακὴ προσταγή «ἐπανάγαγε εἰς τὸ βάθος». Μόνον ὅταν σκύψουμε μέσα μας θὰ ἠμπορέσουμε νὰ βροῦμε τὸν χαμένο θησαυρό μας. Ὁ δρόμος ὅμως πρὸς τὰ «ἔσω» εἶναι δύσκολος, καθὼς ἀντιμετωπίζουμε τὸ παγερὸ ἄγνωστο. Ὁ προφήτης Ἰερεμίας ἐρωτᾶ: «βαθεῖα ἡ καρδία παρὰ πάντα, καὶ ἄνθρωπός ἐστιν· καὶ τίς γνώσεται αὐτόν;» (17, 9). Ἀκόμη καὶ ἡ ψυχολογία τοῦ βάθους παραδέχεται, διὰ τοῦ Καρέλ: «ὁ ἄνθρωπος, αὐτὸς ὁ ἄγνωστος».

Τὰ πράγματα γίνονται λιγώτερο δύσκολα μέσα στὴν Ὀρθόδοξη πνευματικότητα μὲ τὴν βίωση τοῦ Μυστηρίου τῆς μετανοίας. Ἐκεῖ, ὁ ἄνθρωπος, ἐνώπιον ἐμπείρου –βεβαίως– πνευματικοῦ πατρὸς καὶ διὰ τῆς Θείας Χάριτος, μὲ πόνο, ἀλλὰ σταθερά, εἰσέρχεται στὸ βαθύτερο «εἶναι» του καὶ εὑρίσκει τὸν πραγματικὸ ἑαυτό του. Εὑρίσκει ἀφ᾽ ἑνὸς μὲ τὸ «εἰδεχθὲς» τῆς ψυχῆς του, τὴν δυσωδία ποὺ προκάλεσαν τὰ πάθη καὶ οἱ ἐπιθυμίες του καὶ ἀφ᾽ ἑτέρου τοὺς θησαυροὺς ποὺ τοῦ προσέφερε τὸ Ἅγιο Βάπτισμα. «Εἰ καὶ πονοῦμε τῇ καρδίᾳ παραμένοντες, ἀλλ᾽ ἐγγὺς ἡ παράκλησις» μᾶς λέγει ὁ Ἀββᾶς Ἡσύχιος.

Ὁ πνευματικὸς πατήρ, βοηθὸς σὲ αὐτὴν τὴν πορεία πρὸς τὰ «ἔσω», δὲν θεραπεύει ἁπλῶς, ἀλλὰ λυτρώνει. Πεθαίνει κατερχόμενος μὲ τὸν ἐξομολογούμενο στὰ βάθη τοῦ «εἶναι» του, ὅπου ὑπάρχει ἡ ἐνοχὴ καὶ ἀνασταίνεται μαζί του. Κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπο τὸ Μυστήριο τῆς μετανοίας καὶ ἐξομολογήσεως προσφέρει μυστικὲς ἐμπειρίες αὐτογνωσίας καὶ γενικώτερα γνώσεις ποὺ ἀναφέρονται στὸν κρυμμένο βάθος τῆς προσωπικότητος. Συνεπῶς ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὸ βάθος τῆς ἐπιγνώσεως ἀνέρχεται στὸ ὕψος τῆς λυτρώσεως καὶ ἐλευθερίας.

Ἡ περίοδος ποὺ διανύουμε, μία περίοδος προετοιμασίας γιὰ τὰ Χριστούγεννα, ἐνδείκνυται γιὰ μιὰ τέτοια ἐνδοσκόπηση, ὥστε νὰ βιώσουμε ὀντολογικὰ καὶ ὄχι ἐπιφανειακὰ τὴν μεγάλη αὐτὴ ἑορτή. Τὸ δὲ φῶς τῆς γνώσεως, τὸ ὁποῖο ἀνέτειλε μὲ τὴν Ἐνανθρώπηση τοῦ Θεανθρώπου Κυρίου νὰ φωτίσῃ τὴν καρδία μας, ὥστε νὰ γνωρίσουμε ποῖοι πραγματικὰ εἴμαστε καὶ νὰ μᾶς ὁδηγήσῃ στὴν ὀντολογικὴ κοινωνία μετὰ τοῦ Θεοῦ Δημιουργοῦ μας καὶ τοῦ συνανθρώπου μας.