Όταν η φυσική επιλογή του Δαρβίνου παράγει ηθική (Βασίλειος Νοϊτσάκης, Καθηγητής Οικοφυσιολογίας Α.Π.Θ.)

Προκαλεί ενοχλητική εντύπωση η άκριτη προσπάθεια Ελλήνων, κυρίως δημοσιογράφων, να επαναφέρουν περιοδικώς στη δημοσιότητα και να αναπέμπουν ύμνους και ωδές στο Δαρβίνο, ως φέροντα επανάσταση στην επιστήμη της βιολογίας με την ιδιοφυή και υπερφυή θεωρία του περί φυσικής επιλογής και εξελίξεως των ειδών.

Το γεγονός αναδεικνύει πλήθος αποριών. Κατ’ αρχήν, αβίαστα και εύλογα γεννάται το ερώτημα· δεν αναδείχθηκε άλλος τέτοιας περιωπής επιστήμων με «επαναστατικές» ιδέες στο παγκόσμιο ερευνητικό στερέωμα που ν’ αξίζει όχι τόσης αξόδευτης προβολής, αλλά απλής μνείας; Κατά δεύτερον, γιατί ο Δαρβίνος ασχολήθηκε με το θέμα της εξελίξεως των ειδών στο ζωικό βασίλειο; Τον ενόχλησε η βιβλική διήγηση των πρώτων κεφαλαίων της Γενέσεως που αναφέρονται στο ίδιο θέμα; Θα ‘πρεπε να γνώριζε, όπως και όλοι μας, ότι η Βίβλος δεν είναι επιστημονικό σύγγραμμα και ότι ο Θεός ούτε αναδεικνύεται, ούτε απαλείφεται μέσα από επιστημονικές θεωρίες, έρευνες και αναλύσεις, αλλά βιώνεται. Κατά τρίτον, τι είδους επαναστατικότητα και πρωτοτυπία έχει η θεωρία της εξελίξεως, όταν πολύ πριν τον Δαρβίνο μίλησε γι’ αυτήν ο Λαμάρκ, αλλά και ο σύγχρονος και συμπατριώτης του Γουάλας, για τον οποίο είναι κοινό μυστικό ότι προηγήθηκε του Δαρβίνου στη θεωρία της εξελίξεως, αλλά η δημοσιοποίησή της καθυστέρησε με την παρέμβαση του ίδιου του Δαρβίνου στον εκδότη του περιοδικού για ευνόητους λόγους. Αν πάντως όλος αυτός ο δημοσιογραφικός βιβλιογραφικός θόρυβος, που ξεκίνησε με την έναρξη της χρονιάς, έχει ως στόχο την αντικατάσταση του Θεού από τη φυσική επιλογή, όπως φαίνεται να θέλει η δαρβινική θεωρία της εξελίξεως και οι θιασώτες της, είναι βέβαιο ότι εις μάτην εγείρεται, διότι ο Θεός δεν αποκαλύπτεται στο laboratoire αλλά στο oratoire, ούτε και διάφορα επιστημονικά ευρήματα μπορούν να αγγίξουν τον Θεό, διότι Αυτός δεν περιορίζεται ούτε εξαρτάται από οτιδήποτε.
Ας υποθέσουμε τώρα, ότι η συνθετική εξελικτική θεωρία (η θεωρία του Δαρβίνου όπως συμπληρώθηκε και αναθεωρήθηκε από Σίμσον, Ντομπζάνσκι και άλλους) ισχύει κατά πάντα και διά πάντα και η εξέλιξη των ειδών, αφού πέρασε από τους προκαρυωτικούς στους μονοκύτταρους ευκαρυωτικούς οργανισμούς, και εν συνεχεία από τους πολυκύτταρους στα φυτά και ζώα, από τα ψάρια στα πουλιά και τα τετράποδα, έφτασε τελικά στον άνθρωπο, για τον οποίο η εξέλιξη, χωρίς να φαίνεται να ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα, τον πέρασε αθόρυβα από τους ανθρωπίδες στο ανθρώπινο είδος με λογική, ηθική και κυρίως ελευθερία, ανθρώπινες ιδιότητες για τις οποίες ουδείς εγείρει ενστάσεις.
Όταν συζητάμε όμως περί εξέλιξης της ιδιότητας της ηθικής από τους ανθρωπίδες στους ανθρώπινους πληθυσμούς, σύμφωνα με τη νεοδαρβινική θεωρία (Μάγιερ, 1998) θα πρέπει να δεχτούμε ότι σε μία περιοχή του γονιδιώματος του πληθυσμού των ανθρωπιδών που ήλεγχε την ηθικότητά τους, η πίεση που ασκείται στην εγκλείουσα προσαρμοστικότητα (*) και οι επισυμβαίνουσες μεταλλάξεις, προκαλούν αλλαγές τόσες και τέτοιες, ώστε να εμφανιστεί τελικά η ηθική των ανθρώπινων πληθυσμών. Δηλαδή τελικά κληρονομείται η ηθική; Ναι, λένε οι νεοδαρβινιστές, όχι, λένε οι συμπεριφοριστές. Πάντως δεν γίνεται λόγος απ’ αυτούς για γονιδιωματική περιοχή (είναι γνωστή;) που κωδικοποιεί τις πολυάριθμες πρωτεΐνες, οι οποίες προφανώς ελέγχουν την ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου. Αν όμως είναι έτσι, όπως θέλουν οι νεοδαρβινιστές, προκύπτει τεράστιο θέμα διακύβευσης και αμφισβήτησης του μεγαλύτερου θεϊκού δώρου στον άνθρωπο, της ελευθερίας του. Αν η ανθρώπινη ηθική συμπεριφορά κληρονομείται, τότε η ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου πρέπει να είναι δέσμια του γονιδιώματός του και κατ’ ακολουθία ο άνθρωπος να είναι ανεύθυνος για τις ηθικές αποφάσεις και επιλογές του.
Το αδιέξοδο στο οποίο οδηγούσε αναπόδραστα η κληρονομούμενη δαρβινική ηθική ανάγκασε τον Σίμσον (1969), από τους πατριάρχες της νεοδαρβινικής θεωρίας, αφού εξυψώσει την ανθρώπινη ηθική ως τη μοναδική, να παραθέσει τρεις προϋποθέσεις για τη λειτουργία της: 1) να υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι δράσης, 2) να είναι δυνατή η αξιολόγηση αυτών των τρόπων με ηθικούς όρους και 3) να υπάρχει ελευθερία επιλογής, ώστε ό,τι κάνει το άτομο να είναι ηθικά καλό. Συνοδοιπόροι του Σίμσον, οι Ayala (1987) και Μάγιερ (1997), παραθέτοντας τις ίδιες περίπου απόψεις περί ανθρώπινης ηθικής, αναφέρουν ότι η ιδιοσυστασία του ανθρώπου (αποφεύγεται κάθε επίθετο κληρονομική, γενετική) καθορίζει τρεις αναγκαίες και ικανές συνθήκες για την εκδήλωση ηθικής συμπεριφοράς: 1) ικανότητα πρόβλεψης του αποτελέσματος της ενέργειας, 2) ικανότητα αξιολογικών κρίσεων και 3) ικανότητα επιλογής μεταξύ εναλλακτικών τρόπων δράσεως.
Παρά τη συνοδεία επιτηδευμένης στρυφνότητας, ηθελημένης ή μη, ενός κειμένου του Μάγιερ περίπου είκοσι σελίδων στο τέλος του βιβλίου του «Αυτή είναι η βιολογία» (1998), περί καταγωγής της ανθρώπινης ηθικής, διαφαίνεται κραυγάζουσα η αντίφαση μεταξύ της κληρονομούμενης από τους ανθρωπίδες στον άνθρωπο ηθικής και της ικανότητάς του να επιλέγει ελεύθερα. Είναι τραγικά γελοίο να γίνεται λόγος για κρίση και αξιολόγηση περί του τι είναι ηθικό, όταν, όπως αφήνει να εννοηθεί η νεοδαρβινική θεωρία, εκατοντάδες πρωτεϊνών ελέγχουν και καθορίζουν την ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου. Προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Μάγιερ (1998) μιλά για ηθική έκλυση αποδιδόμενη κατά μεγάλο μέρος σε επιδείνωση της ηθικής παιδείας της νεολαίας μας. Μια καλή ηθική εκπαίδευση, γράφει, ενισχύει την επίγνωση της υπευθυνότητας του καθενός για τις πράξεις του, μαθαίνοντας το άτομο να αναρωτιέται από την παιδική ηλικία κατά πόσον η συμπεριφορά του προσιδιάζει στα υψηλά ιδεώδη της κοινωνίας του. Η χαίνουσα διαφωνία και η βοώσα συνέπεια σε επίπεδο κληρονομούμενης ανθρώπινης ηθικής που γίνεται αντιληπτή στις εκφραζόμενες αντιλήψεις των νεοδαρβινιστών, δεν σημαίνει βεβαίως ότι η επιστημονική αλήθεια πάει να περάσει στη μεριά των συμπεριφοριστών. Η σκέψη όμως αυτόματα πηγαίνει στην άποψη του Λουόντιν (2001), ενός οξυδερκούς εξελικτικού καθηγητή στο Χάρβαρντ με πλήθος όμως αντιρρήσεων, ο οποίος γράφει «η ευφυΐα, η γνώση, η ηθική ορθότης… είναι νοητικά κατασκευάσματα… και μπορεί να υπάρχουν γονίδια που ελέγχουν το σχήμα του κρανίου μας, δεν υπάρχουν όμως γονίδια για το σχήμα των ιδεών μας».
Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει άλλη θεωρία που να διατυπώνει κατά τρόπο επιστημονικό την καταγωγή και την εξέλιξη των ειδών, όπως η νεοδαρβινική θεωρία – παρά τις παραδοξότητες, τα αδιέξοδα και τις αντιφάσεις της σε καίρια σημεία, αλλά είναι εξίσου αληθές και βέβαιο ότι κανένα είδος ηθικού συστήματος (κοινωνικού, οικολογικού, πολιτικού, οικονομικού) κληρονομήσιμο από τους ανθρωπίδες, δεν μπορούσε να σταθεί και κυρίως να εφαρμοστεί από μόνο του – όλα θα πρέπει να ξεκινούν από τον Θεό και να τελειώνουν στον Θεό και στον Νόμο Του, αν θέλουμε να είναι βιώσιμα και τελεσφόρα.
———————————————————————————–
(*) Inclusive fitness: όρος που χρησιμοποιεί ο Μάγιερ για να περιγραφεί η περιοχή της συχνότητας του γονιδιώματος του πληθυσμού όπου ασκείται η πίεση από τη φυσική επιλογή.
Βιβλιογραφία:
Ayala F.J. 1987, The Biological Roads of Morality, Biol and Phil, 2:235-252

Lewontin R. 2001, It ain’t Necessary So, Cgr Books, pp 347

Mayer E. 1998, This is Biology, Harvard University Press, pp 358

Simpson G.G. 1969, Biology and Ethics, in Mayer 1998, This is Biology, Harvard University Press pp 358

(Πηγή: “Η Δράσις μας”, τεύχος Απριλίου 2009, ηλ. κείμενο: “Χριστιανική Φοιτητική Δράση”)
[Ψήφοι: 0 Βαθμολογία: 0]