ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ ΠΑΤΕΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΜΕ ΘΕΜΑ: “ΜΕΤΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ: ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ”, Πολεμικό Μουσείο, ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2023.

Ὁ ἱστορικός Yuval Noah Harrari, στό βιβλίο τοῦ «Homo Deus: μία σύντομη ἰστορία τοῦ μέλλοντος» ¹ ἀναφέρει ὅτι στόν 20ο αἰώνα μάθαμε τόν τρόπο νά ἀντιμετωπίζουμε καί νά ἐλέγχουμε (καλύτερα ἀπ’ τούς προηγούμενους αἰῶνες) ΠΕΙΝΑ, ΕΠΙΔΗΜΙΕΣ, BIA, ΠΟΛΕΜΟ. Στόχοι τοῦ 21ου αἰώνα θά εἶναι ΕΥΤΥΧΙΑ, ΑΘΑΝΑΣΙΑ, ΘΕΪΚΟΤΗΤΑ. Αὐτό θά ἐπιτευχθεῖ μέ τήν σταδιακή ἀναβάθμιση τοῦ ἀνθρώπου: ἀπό Homo Sapiens σέ Homo Deus.

«Ὁ ὑπερανθρωπισμός (transhumanism) ὀνομάζεται συχνά ἐξελικτικός ἀνθρωπισμός, ὅπου ἡ ἐξέλιξη γίνεται ἀντιληπτή ὡς διαδικασία ἀπό τόν ἄνθρωπο (human), στόν ὑπεράνθρωπο (transhuman), στόν μετάνθρωπο (posthuman)»².

Οἱ ὅροι λοιπόν εἶναι:

Trans-human: Ἐνδιάμεσος ἄνθρωπος – Ὑπεράνθρωπος

Post-human: Μετά-ἄνθρωπος

Προσπαθώντας νά δημιουργήσει Νέους Ἀνθρώπους, ὁ ὑπερανθρωπισμός ὑποστηρίζει βαθιές διαρθρωτικές ἀλλαγές στήν ἀντίληψή μας γιά τόν «ἄνθρωπο». Μερικές ἀπό τίς πιό σημαντικές ἀλλαγές σχετίζονται μέ τό κεντρικό νευρικό σύστημα καί θά ἐπιτευχθοῦν μέσῳ διαφορετικῶν τεχνολογιῶν.

Σάν ὅρος πρωτοαναφέρθηκε ἀπό τόν Τζούλιαν Χάξλεϋ³, ἐξελικτικό βιολόγο καί εὐγονιστή, πρῶτο διευθυντή τῆς ΟΥΝΕΣΚΟ, τό 1957, στό βιβλίο τοῦ New Bottles for New Wines⁴, στό ὁποῖο γράφει: «Τό ἀνθρώπινο εἶδος μπορεῖ, ἄν τό ἐπιθυμεῖ, νά ξεπεράσει τόν ἑαυτό του -ὄχι μόνο σποραδικά, ἕνα ἄτομο ἐδῶ μέ ἕναν τρόπο, ἕνα ἄτομο ἐκεῖ μέ ἄλλο τρόπο, ἀλλά στό σύνολό του, ὡς ἀνθρωπότητα. Χρειαζόμαστε ἕνα ὄνομα γιά αὐτήν τή νέα πίστη. Ἴσως ὁ ὅρος transhumanism (ὑπερανθρωπισμός) νά ἐξυπηρετήσει: ὁ ἄνθρωπος παραμένει ἄνθρωπος, ἀλλά ὑπερβαίνοντας τόν ἑαυτό του, συνειδητοποιώντας τίς νέες δυνατότητες γιά τή δική του ἀνθρώπινη φύση. «Πιστεύω στόν ὑπερανθρωπισμό»: ὅταν ὑπάρχουν ἀρκετοί ἄνθρωποι πού μποροῦν πραγματικά νά τό ποῦν αὐτό, τό ἀνθρώπινο εἶδος θά εἶναι στό κατώφλι ἑνός νέου εἴδους ὕπαρξης… Ἐπιτέλους θά ἐκπληρώνει συνειδητά τό πραγματικό του πεπρωμένο». Μιλάει ξεκάθαρα γιά μία Νέα Πίστη, δίνοντας ἐξαρχῆς στό χῶρο μία θρησκειακή τοποθέτηση!

Τό 1959 ὅ γνωστός Ρωμαιοκαθολικός Ἰησουίτης ἱερέας Πιέρ Τεηλάρ ντέ Σαρντέν⁵ στό βιβλίο του The Future of the Mankind⁶ ἀναφέρει τούς ὅρους «ULTRA-HUMAN» (Ἐξαιρετικός ἄνθρωπος) καί τήν ἐξέλιξη τοῦ «TRANSHUMANIZING: …ἡ εὐκαιρία πού προσφέρεται σέ κάθε ἄνθρωπο ὑπερανθρωπισμοῦ, ἀναπτύσσοντας τίς δυνατότητές του στό ἔπακρο» καί «TRANSHUMANITY: …τό κρίσιμο σημεῖο τῆς πλανητικῆς Ἀντανάκλασης… ἀντιπροσωπεύει τό πέρασμά μας, σέ μία ἄλλη σφαίρα τοῦ Σύμπαντος: ὄχι τό τέλος τοῦ ἐξαιρετικοῦ-ἀνθρώπου (Ultra-Human), ἀλλά ἡ ἔνταξή του σέ κάποιο εἶδος ὑπερανθρωπότητας (Transhumanity), στήν ἀπόλυτη καρδιά τῶν πραγμάτων…», παρουσιάζοντας μία «ὁλιστική» θεώρηση τῆς ἀνθρωπότητας καί τῆς «ἀπαραίτητης» ἐξέλιξής της.

Τό φιλοσοφικό ρεῦμα πού συνδέεται μέ τούς ὅρους posthumanism καί transhumanism γεννήθηκε τή δεκαετία τοῦ ’60 καί ἄρχισε νά ἀναπτύσσεται τήν δεκαετία τοῦ ’70.

Ἡ πρώτη συνθήκη τοῦ σωματικοῦ μετασχηματισμοῦ εἶναι ἤ παραδοχή, ὅτι ἡ ἀνθρώπινη φύση δέν διαφέρει ἀπό τή φύση ὡς ὅλον (καί πάλι ἡ ὁλιστική θεώρηση), ὅτι δέν ὑπάρχουν πάγια καί ἀναγκαῖα ὅρια μεταξύ τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ ζώου, μεταξύ τοῦ ἀρσενικοῦ καί τοῦ θηλυκοῦ κ.λπ. Πρόκειται περί τῆς πολυεπαναλαμβανόμενης, ἀπό πλεῖστες ὁμάδες καί πνεύματα τῆς «Νέας Ἐποχῆς», κατάργησης τοῦ δυαλισμοῦ, πρακτικῆς πού ἐμπίπτει καί στά ὅρια τῆς λεγάμενης «πολιτικῆς ὀρθότητας», πού πολύ πετυχημένα χαρακτηρίστηκε ὡς «νέα θεότητα τῆς ἐποχῆς μας»…

Εἶναι ὁ γνωστός ὅρος Non-binary, τόν ὁποῖο τό Λεξικό τοῦ Κέϊμπριτ⁷ ὁρίζει ὡς: «νά ἔχεις μία ταυτότητα φύλου (=νά νιώθεις ἤ νά εἶσαι ἑνός συγκεκριμένου φύλου) πού δέν εἶναι μόνο ἀρσενικό καί θηλυκό». Ὡς συνώνυμο δίνεται τό genderqueer = μή δυαδικό φύλο.

Ταυτόχρονα προωθεῖται καί ἐφαρμόζεται ἡ σύγχρονη ἀντίληψη ὅτι ζῶα καί ἄνθρωπος εἶναι σχεδόν τό ἴδιο! Ὑπάρχει μονόπλευρο ἐνδιαφέρον γιά τό σῶμα γενικά, λόγος περί ψυχῆς δέν γίνεται, ἀφοῦ ἡ σύγχρονη «ἐπιστημονική» προσέγγιση «δέν βρῆκε τήν ψυχή στίς ἐργαστηριακές ἀναλύσεις» τοῦ ἀνθρώπου καί συμπεραίνουν, ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι μόνο νευρῶνες καί ἠλεκτρο-βιοχημικές διεργασίες!

Παρατηροῦμε τήν τάση ἐργαλειοποίησης τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος, πού μπορεῖ νά ὁδηγήσει στήν πλήρη κατάλυση τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας καί ἐλευθερίας. Στό Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας πού ἔγινε στή Φιλοσοφική Σχολή Ἀθηνῶν ἀπό 4-10/8/2013, δήλωσαν -μεταξύ ἄλλων – στήν ἐφημερίδα Καθημερινή⁸ δυό ἀπό τούς εἰσηγητές:

• «Προσπαθοῦμε νά ξεπεράσουμε τόν καρτεσιανό διαχωρισμό μεταξύ σώματος καί νοῦ. Ἄν συμβεῖ, οἱ συνέπειες θά εἶναι τεράστιες… Ἀντιμετωπίζουμε ζητήματα τῆς σχέσης τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν τεχνολογία, ἐπιχειρεῖται ὅ ἐπανακαθορισμός τῆς ὀντολογίας, τῆς ἀνθρωπολογίας. Ἐπανεξετάζεται ὁ διαχωρισμός τῶν ἀνθρώπων καί τῶν ζώων». (Στέφαν Λόρεντς Ζόργκνερ, Γερμανός λέκτορας Ἰατρικῆς Ἠθικῆς στό πανεπιστήμιο τῆς Νυρεμβέργης καί διευθυντής καί συνιδρυτής τοῦ ὀργανισμοῦ «Beyond Humanism Network»)

• «Ἔχουμε μία φιλοσοφική τάση, πού βάζει ἕνα σύνορο, συνεπῶς ἕνα ἐμπόδιο, μέσῳ τῆς χρήσης τοῦ προθέματος post ἤ meta. Δηλαδή δέν μιλᾶμε πλέον γιά τόν φυσικό ἄνθρωπο, ἀλλά γιά τόν τεχνητό ἄνθρωπο… Τό ἀνθρώπινο ὄν ὀφείλει νά διατηρήσει τή φυσικότητα, τήν πνευματικότητα καί τή λογικότητά του, τά τρία στοιχεῖα πού τό διακρίνουν ποιοτικά». (Πάνος Ἠλιόπουλος, λέκτορας Φιλοσοφίας τοῦ Πανεπιστημίου Πελοποννήσου).

Ἡ Ἐπίκουρος καθηγήτρια τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Νέας Ὑόρκης γιά τήν Φιλοσοφία τοῦ Μετανθρώπου, Francesca Ferrando⁹, μᾶς ξεκαθαρίζει τίς διαφορές μεταξύ τῶν ὅρων, ἀναφέροντας ὅτι, ὁ ὅρος Μετάνθρωπος (Posthuman) ἀναφέρεται στήν ἀποδόμηση τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως τόν γνωρίζουμε μέχρι τώρα, ἐνῶ ὁ ὅρος Ὑπεράνθρωπος (Transhuman) ἀναφέρεται στήν ἐνίσχυση τοῦ ἀνθρώπου. Γι’ αὐτό – τεχνικά – γιά τόν ὅρο transhuman ἔχει ἐπικρατήσει τό λογότυπο h+ δηλαδή Human+ (= ἐνισχυμένος ἄνθρωπος).

Πολύ πετυχημένα διαπιστώνει ὁ δρ. Φιλοσοφίας Τριαντάφυλλος Σερμέτης: «Τό κίνημα τοῦ μετανθρωπισμοῦ δέν ἀποτελεῖ συνέχεια τοῦ ἀνθρωπισμοῦ, ἀλλά τοῦ μηδενισμοῦ καί τῆς διάσπασης τοῦ ἀνθρώπου».¹⁰

Ὁ ἱστότοπος Humanity+¹¹ ὁ ὁποῖος τό 2013 ἦταν ἡ κύρια ὑπερανθρωπιστική διαδικτυακή πλατφόρμα, δήλωνε: «Τό Humanity+ εἶναι ἀφιερωμένο στήν ἀνύψωση τῆς ἀνθρώπινης κατάστασης. Στόχος μας εἶναι νά ἐπηρεάσουμε βαθιά μία νέα γενιά στοχαστῶν, πού τολμοῦν νά ὁραματιστοῦν τά ἑπόμενα βήματα τῆς ἀνθρωπότητας».

Μελετητής τοῦ φαινομένου ἀναφέρει: «Οἵ ὑπερανθρωπιστές (transhumanists) πιστεύουν, ὅτι εἶναι καιρός νά προχωρήσουν μπροστά καί νά ἀναλάβουν τό καθῆκον τῆς Μητέρας Φύσης, πεπεισμένοι, ὅτι κατέχουν τήν τεχνογνωσία νά μετατρέψουν τήν ἀνθρωπότητα σέ νέες καί βελτιωμένες μορφές ὕπαρξης»¹².

Καί πιό συγκεκριμένα, «οἱ ὑπερανθρωπιστές (transhumanists) ὁραματίζονται ἕνα μέλλον στό ὁποῖο ἡ βιοτεχνολογική ἐνίσχυση τῆς γενετικῆς, τῆς μνήμης, τῆς γνώσης, τῆς θεραπείας καί ἑνός ἄπειρου φάσματος ἄλλων ἐπαυξήσεων, συμπεριλαμβανομένων διεπαφῶν ὑπολογιστῆ-ἐγκεφάλου, τεχνολογιῶν ἐπέκτασης ζωῆς καί νανοτεχνο-λογικῆς καί κυβερνητικῆς ὁλοκλήρωσης, ἐπαναπροσδιορίζει πλήρως τήν ἀνθρωπότητα, ὥστε ἡ ἑπόμενη φάση τοῦ ἀνθρώπου θά ἀναδυθεῖ: ὅ μετάνθρωπος»¹³.

Ἀρκετοί ὑποστηρίζουν ὅτι «γιά νά προσαρμοστοῦμε στίς νέες συνθῆκες τοῦ περιβάλλοντός μας, θά χρειαστεῖ νά ἀλλάξουμε τήν βιοχημεία μας καί νά ξανασχεδιάσουμε τό σῶμα καί τό νοῦ μας»!

Αὐτός εἶναι ὁ λόγος πού πολλοί ὑπερανθρωπιστές ἐπιθυμοῦν νά μετατραποῦν γενετικά οἱ ἀνθρώπινες γενιές σταδιακά, μέ προοπτική νά μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά ἐπιβιώνει σέ συνθῆκες διαστήματος, χωρίς βοηθητικά μέσα, κι ἔτσι νά κατακτήσει τό Σύμπαν! Εἶναι ξεκάθαρο τό ἑπόμενο παράθεμα:

«Οἱ ὑπερανθρωπιστές βλέπουν τήν ἀνθρώπινη φύση ὡς ἕνα ἔργο σέ ἐξέλιξη, ἡμιτελές, πού μποροῦμε νά μάθουμε νά ξαναχτίζουμε μέ ἐπιθυμητούς τρόπους. Ἡ τρέχουσα ἀνθρωπότητα δέν χρειάζεται νά εἶναι τό τελικό σημεῖο τῆς ἐξέλιξης.

Ἐλπίζουν, ὅτι μέ ὑπεύθυνη χρήση τῆς ἐπιστήμης, τῆς τεχνολογίας καί ἄλλων ὀρθολογικῶν μέσων, θά καταφέρουμε τελικά νά γίνουμε μετάνθρωποι, ὄντα μέ πολύ μεγαλύτερες ἱκανότητες ἀπό ὅ,τι οἱ σημερινοί ἄνθρωποι.

Σέ αὐτόν τόν δρόμο πρός τό μέλλον πρέπει νά ὑπάρξει ἕνα ἐνδιάμεσο στάδιο (transhuman ἤ human+) ἕως νά φθάσουμε στόν μετάνθρωπο (posthuman ἤ human++)

Γιά νά ἐπιτευχθεῖ αὐτό, προωθοῦν τρεῖς προτάσεις:

1) οἱ τεχνολογίες γιά «βελτίωση» ἤ ἐνίσχυση τοῦ ἀνθρώπου πρέπει νά εἶναι εὐρέως διαθέσιμες.

2) τά ἄτομα θά πρέπει νά ἔχουν τό δικαίωμα νά μεταμορφώσουν τά δικά τους σώματα, ὅπως θέλουν.

3) πρέπει νά ἔχουν οἱ γονεῖς τό δικαίωμα ἐπιλογῆς τῶν τεχνολογιῶν πού θά χρησιμοποιηθοῦν, ὅταν ἀποφασίσουν νά ἀποκτήσουν παιδιά.

Οἱ ὑπερανθρωπιστές ὑποστηρίζουν τόν ἐπανασχεδιασμό τῆς ἀνθρώπινης κατάστασης, συμπεριλαμβανομένων παραμέτρων, ὅπως ἡ γήρανση, ὁ διανοητικός περιορισμός, ἡ ἀνεπιθύμητη ψυχολογία, ὁ πόνος καί ὁ περιορισμός στόν πλανήτη Γῆ»¹⁴.

Ἐπιχειρεῖται λοιπόν νά δημιουργηθεῖ ἕνας ΝΕΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Γι’ αὐτό προσπαθοῦν νά δημιουργήσουν ἕνα «νέο ἠθικό ὅραμα». Μιλᾶμε πλέον (ἔχουν γίνει ἤδη καί ἐπίσημες ἀναγνωρίσεις ἀπό κράτη) γιά Κυβερνο-ὀργανισμούς: «cyborg». Τό χάσμα μεταξύ ἀνθρώπου-μηχανῆς μειώνεται συνεχῶς! Καί μέσα ἀπ’ αὐτό ξεπροβάλλει ἐκ τῶν πραγμάτων μία «Νέα Ἠθική» γιά τήν ὁποία ἀρκετά χρόνια πρίν μιλοῦσαν πολλές γνωστές ὁμάδες τῆς «Νέας Ἐποχῆς».

Παράδειγμα «Νέας Ἠθικῆς»: Τό cyborg τῆς Donna Hara way¹⁵ εἶναι «ἕνα σύνολο ἰδανικῶν γιά ἕναν πιό συλλογικό καί εἰρηνικό πολιτισμό, χωρίς φύλο καί χωρίς φυλή, μέ τήν προϋπόθεση νά εἶναι ἀπόλυτα συνδεδεμένο μέ τίς μηχανές».

Στό ὄνομα τῆς εἰρήνης καί τῆς ἁρμονίας βλέπουμε μία αὐξανόμενη τάση «κατασκευασιμότητας» τοῦ ἀνθρώπου: ἀλλοίωση ἀνθρώπου, ἐπιλογή χαρακτηριστικῶν. Εἶναι σαφής ἡ δήλωση τοῦ CYBORG FOUNDATION¹⁶: «Εἴμαστε ἡ πρώτη γενιά πού ἔχει τή δυνατότητα νά ἀποφασίσει τί ὄργανα καί τί αἰσθήσεις θέλει νά ἔχει»! Προσβλέπουν σέ ριζική ἀναβάθμιση καί καθολική μεταμόρφωση τῶν ἱκανοτήτων τοῦ ἀνθρώπου.

Αὐτός εἶναι ὁ λόγος πού καί ὁ θάνατος θεωρεῖται ἁπλά μία «τεχνική βλάβη», πού μέ τήν ἐξέλιξη τῆς βιοτεχνολογίας θά ἐπιλυθεῖ.

Τά ἐργαλεῖα τοῦ Μετανθρωπισμοῦ σέ τεχνικό ἐπίπεδο, εἶναι οἱ ἐπιστῆμες πού ἀναφέρουν ὡς N.B.I.C.

Ν=Νanotechnology (Νανοτεχνολογία)

Β= Biotechnology (Βιοτεχνολογία)

I= Information technology [Big Data] (Τεχνολογία Πληροφορικῆς)

C= Cognitive sciences (Γνωσιακές ἐπιστῆμες)

Σέ παρουσίασή της γιά κάποιους ἀπ’ τούς διάφορους κλάδους καί τάσεις τῆς φιλοσοφίας τοῦ Μετανθρώπου, ἡ καθηγήτρια Francesca Ferrando ἀντιστοιχεῖ τά παρακάτω ἐρωτήματα, πού πραγματικά θά πρέπει νά μᾶς προβληματίσουν:

• Εἴμαστε Θεοί;
• Γινόμαστε Θεοί;
• Παίζουμε τούς Θεούς;
• Σκοτώνουμε τούς Θεούς;

«Μέ τήν Νέα Ἐπιστήμη ὁ ἄνθρωπος σφετερίζεται τή Γνώση, τή Σοφία καί τήν Δόξα τοῦ Θεοῦ καί αὐτοανακηρύσσεται σέ δημιουργό στή θέση τοῦ Δημιουργοῦ»¹⁷.

Στό θρησκευτικό κομμάτι τοῦ Μετανθρωπισμοῦ, βλέπουμε νά κινοῦνται στόν χῶρο του καί νά τόν ἀποδέχονται – προβάλλοντάς τον ἀνάλογα μέ τά ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά τους – ποικίλες ὁμάδες, ἀνατολικές θρησκεῖες καί παραφυάδες τους, σέκτες καί παραθρησκευτικά μορφώματα, ἀθεϊστές, ἀγνωστικιστές, μέχρι καί ἑωσφοριστές!

Ἡ ἄρνηση ἀπό τόν ἄνθρωπο τοῦ Θεανθρώπου Σωτήρα μας Ἰησοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ «νέα πτώση», ἡ πτώση τοῦ «νέου τύπου ἀνθρώπου». Εἶναι ὁ ὑποβιβασμός ἀπό τήν θεανθρωπότητα στήν ἀνθρωπότητα, τό πέρασμα ἀπό τήν Παλαιά στή «Νέα Ἐποχή» ἤ τήν «Ἐποχή τοῦ Ἀνθρώπου», ὅπως   ἀλλιῶς λέγεται, τοῦ νέου, δηλαδή, αὐτοθεοποιημένου ἀνθρώπου!

Ἡ δύναμη τοῦ Χριστιανοῦ δέν ἐντοπίζεται στίς βιολογικές ἤ στίς πνευματικές ἱκανότητές του. Ἡ πηγή καί ἡ αἰτία τῆς δυνάμεώς του εἶναι ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία μεταμορφώνει τή ζωή του…

Στό   ἐρώτημα ἄν εἶναι ἐφικτή αὐτή ἡ ἐλπίδα τή σύγχρονη ἐποχή, ἔχουμε ὡς ἀπάντηση ἐνώπιόν μας τό ζωντανό παράδειγμα τῶν παλαιοτέρων καί συγχρόνων ἁγίων… ὁ μόνος ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ὑπερβαίνει τά μέτρα καί τά δεδομένα τοῦ ἀνθρώπου τῆς φθορᾶς, ὅπως τόν γνωρίζουμε στήν καθημερινότητά μας, εἶναι ὁ Ἅγιος. Εἶναι αὐτός πού μπολιάζει τήν ὕπαρξή του μέ τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί τῆς προσφέρει τήν αἰωνιότητα. Ὑπό αὐτήν τήν ἔννοια, ὁ πραγματικός μετάνθρωπος… εἶναι ὁ Ἅγιος, γενόμενος φίλος, συνοδοιπόρος, συνόμιλος καί μιμητής τοῦ Θεοῦ»¹⁹.

Ὅ ἀγνωστικισμός, ὁ ἀθεϊσμός, ὁ ἀποκρυφιστικός χῶρος, ἡ ἀνατολίτικη θρησκευτικότητα, ἀκόμη καί «Χριστιανικές» προτεσταντικές ὁμολογίες, εἶναι ἕτοιμοι γιά τόν μετανθρωπισμό καί ἤδη τόν ἀγκαλιάζουν σφιχτά.

(Πηγή: orthros.eu)