Ἀφοσιωμένοι, σ’ ὁλόκληρη τὴ ζωή μας, στὸ νὰ κάνουμε συγκρίσεις ἀνάμεσα στοὺς διάφορους ἀνθρώπους γιὰ νὰ βροῦμε τον, κάθε φορά, καλύτερο, λησμονοῦμε συχνότατα, ν’ ἀναζητήσουμε τὸν καλὸ σὲ ὑπερθετικὸ βαθμό, τὸν ἰδεώδη, τὸν ὑποδειγματικὸ ἀνθρώπινο τύπο τῆς ζωῆς μας.

Καὶ βέβαια, κάθε ἐποχῇ ἀντιπροσωπεύεται ἀπὸ κάποιο τύπο ἀνθρώπου μὲ ἕνα δεσπόζον χαρακτηριστικό. Ὁ τύπος ὅμως αὐτὸς ἐπισημαίνεται συνήθως ἐκ τῶν ὑστέρων, ἀπὸ τὴ μελέτη τοῦ παρελθόντος κι ἀπὸ τὰ κατάλοιπα τῆς ζωῆς ἐκείνης, ποὺ ἔφτασαν ὡς τὰ χέρια μας. Ἀλλ’ ἂν μᾶς ἐνδιαφέρει νὰ ζοῦμε συνειδητά, μὲ ἀκέραιο τὸ νόημα καὶ τὴ σπουδαιότητα τῶν στιγμῶν, εἶναι ἀνάγκη νὰ βροῦμε τὸν ὑποδειγματικὸ κι ὄχι τὸν ἀντιπροσωπευτικὸ τύπο ἀνθρώπου τῆς ἐποχῆς μας, ἐκ τῶν προτέρων καὶ ὄχι ἐκ τῶν ὑστέρων ὡς ἕνα δέον της ζωῆς, μιὰ ἀναγκαιότητα ἠθικὴ καὶ κοινωνικὴ καὶ ὄχι ὡς ἀποτέλεσμα ἱστορικῆς ἀναδρομῆς στὸ παρελθόν. Κι ὅπως εἴπαμε: γυρεύουμε τὸν ὑποδειγματικό, ὄχι τὸν ἀντιπροσωπευτικὸ ἀνθρώπινο τύπο τῆς ἐποχῆς μας. Ὁ ἀντιπροσωπευτικὸς ἀναπηδᾷ σὰν μιὰ συνισταμένη τῶν ἀνθρώπινων γνωρισμάτων μιᾶς ἐποχῆς, γέννημα πολλῶν παραγόντων καὶ ποικίλων ἐπιδιώξεων ποὺ συχνὰ δὲν ὑπακούουν σὲ κανένα ἠθικὸ σχέδιο. Ὁ τύπος ὅμως ὁ ὑποδειγματικὸς εἶναι ἀκριβῶς αὐτὸ τὸ σχέδιο ποὺ προσφέρει ἡ ἠθικὴ ζωὴ κι ὁ ἄγρυπνος ἀνθρώπινος στοχασμὸς ποὺ τὸν προβάλλει ὡς τὸν ἰδανικὸ ἄνθρωπο, ἐκεῖνον ποὺ προκύπτει ἀπὸ τίς ἠθικὲς ἀνάγκες μιᾶς ἐποχῆς.

Ἀλλάζει ἄραγε, ἀπὸ ἐποχῇ σὲ ἐποχῇ, ἀνάλογα μέ τίς ἐπιτακτικὲς ἠθικές της ἀνάγκες, ὁ ὑποδειγματικὸς ἀνθρώπινος τύπος; Ἀλλάζει νομίζω, μονάχα ἡ κοινωνική του φυσιογνωμία. Ἄλλοτε τὸν θέλουμε περισσότερο σοφό, ἄλλοτε περισσότερο ἐπιστήμονα, ἄλλοτε περισσότερο «κοινωνικό». Ἡ ἠθική του ὅμως φυσιογνωμία ἀπομένει, στὸ βάθος, ἡ ἴδια· οἱ ἀξίες ποὺ τὴν καθορίζουν μένουν ἀμετακίνητες, αἰώνιου κύρους καὶ ἀντοχῆς. Μ’ ἕνα τέτοιο καθορισμὸ πολλὲς συγχύσεις διαλύονται καὶ τὸ Ἰδεῶδες μας ἀποσαφηνίζεται.

Σὲ μιὰ τόσο ταραγμένη ἐποχῇ ποὺ ζοῦμε, ἐποχῇ εἰκονοκλαστική, ἐποχῇ δύσκολη καὶ ἀσθματικὴ ποὺ συχνὰ φέρνει ἠθικὴ σκοτοδίνη, ὑπάρχει καὶ ἐπιβάλλεται ἕνας τύπος, ὁ ἀνήσυχος πρακτικὸς ἄνθρωπος. Πρόκειται γιὰ τὸν ἄνθρωπο ἐκεῖνο ποὺ δὲν ἀσχολεῖται μὲ λεπτομέρειες, ποὺ δὲν ἀφοσιώνεται στὴν ὑπηρέτηση τῶν πνευματικῶν ἀπαιτήσεων τῆς ἐποχῆς ἀλλὰ προσαρμόζει τὰ ἐνδιαφέροντά του σὲ θέματα πρακτικά, ὑλικά, τῆς τρέχουσας ζωῆς ποὺ περνᾷ σὰ λιωμένο σίδερο ἀπὸ τὰ χέρια μας. Εἶναι ὁ ἄνθρωπος τῆς ἀνάγκης, ὁ ἀνήσυχος, ποὺ ἐνδιαφέρεται γιὰ τὴ βελτίωση τῶν συνθηκῶν τῆς ζωῆς, ποὺ δὲν τὸν ἀπασχολοῦν μεταφυσικὰ ἢ ἄλλου εἴδους πνευματικὰ διλήμματα, ποὺ πάει στὸ σκοπὸ του κατ’ εὐθεῖαν, χωρὶς δισταγμούς. Σκληρός, τετράγωνος, ἀδίστακτος, πετυχαίνει ἀποτελέσματα ἁπτά, ὑλικά, ἱκανὰ νὰ ξιπάσουν τὴ μᾶζα. Εἶναι ὁ λεγόμενος «ἄνθρωπος τῶν ἔργων».

Εἶναι, τάχα, αὐτὸς ὁ ἀντιπροσωπευτικὸς τύπος τῆς ἐποχῆς μας; Ὁ δισταγμός μας ὀφείλεται στὸ γεγονὸς πὼς πλάϊ σ’ αὐτὸν ξεκορμίζει καὶ στέκεται μὲ κῦρος καὶ πιστότητα ἕνας ἄλλος τύπος, ὁ κοσμικὸς ἐπιστήμονας, οὗτος ποὺ παλεύει νὰ παραβιάσει τίς θύρες του σύμπαντος, νὰ καταχτήσει τὰ μυστικά του. Αὐθεντικὸ γέννημα τῆς «ἀτομικῆς ἐποχῆς» εἶναι ἕνας νέου τύπου, στεγνὸς καὶ ἀποκομμένος ἀπὸ τὴν πραγματικότητα ἄνθρωπος.

Μήπως ἕνας ἀπὸ τοὺς δυὸ αὐτοὺς τύπους εἶναι ὄχι ἄπλα ὁ ἀντιπροσωπευτικὸς ἀλλὰ ὁ ὑποδειγματικός της ἐποχῆς μας; Μήπως κάποιον ἀπὸ αὐτοὺς μποροῦμε νὰ τὸν δώσουμε στοὺς νέους καὶ νὰ τοὺς ποῦμε: ἀντιγράψτε τον, φροντίστε νὰ τοῦ μοιάσετε μὲ ὅσο τὸ δυνατὸ μεγαλύτερη ἀκρίβεια, αὐτὸ ζητᾷ ἡ ἐποχῇ μας;

Διστάζουμε, γιατί, ἀκριβῶς αἰσθανόμαστε πὼς τὸ αἴτημα τῆς ἐποχῆς αὐτῆς, αἴτημα ἀναμφισβήτητα οὐσίας, πηγαίνει ἀκόμη πιὸ βαθιά, εἶναι πιὸ ὀξύ, πιὸ ἀγωνιῶδες. Ἡ ζωὴ γκρεμίζεται καὶ ἡ στρατιὰ τῶν πρακτικῶν τῶν ἐπιστημόνων ἀνθρώπων δὲν καταφέρνει νὰ τὴν συγκρατήσει. Ἡ κοινωνία ἀποδιοργανώνεται καὶ τίποτε ἀπὸ αὐτὰ ποὺ θαυμάζουμε στοὺς ἀνθρώπους σήμερα, οὔτε εὐφυΐα, οὔτε γνώση, δὲν καταφέρνει νὰ τὴν στηρίξει, νὰ ἀνασχέσει τὴ διάλυση. Μᾶς χρειάζεται κάτι πιὸ ριζικό, πιὸ θεμελιακό, πιὸ αἰώνιο. Κι αὐτὸ τὸ αἰώνιο ἀναπηδᾷ ἀπὸ τὴ μυστηριώδη οὐσία ποὺ ἔπλασε τὸν ἄνθρωπο, ποὺ τὸν μορφοποίησε. Μὲ ἄλλα λόγια, πιὸ ἁπλά, ὁ ὑποδειγματικὸς τύπος σήμερα εἶναι ὁ Ἄνθρωπος. Μονάχα αὐτὸ: ὁ Ἄνθρωπος, χωρὶς ἐπίθετα, χωρὶς πλάτος ἐγκόσμιο ἀλλὰ πλήρης ἀπὸ βάθος αἰώνιο. Ἄνθρωπος μὲ διαστάσεις μεταφυσικές, μὲ βέβαιη φυσιογνωμία ἠθική, ἄνθρωπος γραπωμένος ἀπὸ τὰ οὐράνια, αἰσιόδοξος στὴ βεβαιότητα τῆς αἰωνιότητάς του, κι ἑπομένως χωρὶς τὸν πανικὸ τοῦ θανάτου, ἄνθρωπος καμωμένος ἀπὸ ποιότητα πνευματική, μὲ ὑλικὰ σκληρά, ἄφθαρτα.

Καθὼς ἡ ἐποχῇ μας ὅλο καὶ εὐρύνεται καὶ γίνεται μὲ τὰ μεγέθη της, τίς πολιτεῖες της, τίς ἀποστάσεις της, τίς μηχανές της, ὅλο καὶ πιὸ ἀπάνθρωπη, αὐτὸς ἀκριβῶς, ὁ ὑποδειγματικὸς ἄνθρωπος εἶναι ὁ τύπος ποὺ χρειάζεται, ποὺ ζητοῦμε, ἂν ὄχι γιὰ νὰ στηρίξει ὅσα γκρεμίζονται καθημερινά, τουλάχιστο γιὰ ν’ ἀποτελέσει τὸ θεμέλιο μιᾶς νέας ζωῆς ποὺ θὰ μποροῦμε τότε νὰ περιμένουμε χωρὶς φόβο. Γιατί ἡ βάση καὶ τὸ πάθος της θὰ εἶναι ὁ ἔντιμος, συνεπής, σταθερός, ἀκέραιος, γεμᾶτος ἀπὸ εὐγένεια καὶ ὑψηλοφροσύνη, ὁ ἐναρμονισμένος μὲ τὸν οὐρανό, ὁ ἀφοσιωμένος στὸ Θεό, ὁ βεβαιωμένος γιὰ τὴν αἰωνιότητά του, ὁ αὐθεντικός, ὁ πλήρης ἄνθρωπος.

(“Δοκίμια εὐθύνῃς, ἐκδ. ΑΣΤΗΡ)

(Πηγή ψηφ. κειμένου: agiazoni.gr)