Ο μικρόκοσμος εκδικείται τη βίαιη παρέμβασή μας μέσω της κατάχρησης αντιβιοτικών φαρμάκων. Η αδυναμία μας να ανταπαντήσουμε με νέα φάρμακα στα νέα θανατηφόρα μικρόβια μας τρέπει αναγκαστικά σε υποχώρηση.

ΟΤΑΝ, ΑΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, άρχισε η μαζι­κή παραγωγή πενικιλλίνης, οι σταφυλό­κοκκοι στην πλειονότητά τους ήταν ευαί­σθητοι στο αντιβιοτικό. Ταχύτατα, όμως, τα μικρόβια αυτά ανέπτυξαν μηχανισμό αντοχής και ο κανόνας έγινε εξαίρεση, έτσι ώστε σήμερα είναι πολύ δύσκολο να συ­ναντήσουμε σταφυλόκοκκο ευαίσθητο στην πενικιλλίνη.

Τα μικρόβια έχουν πλέον μάθει να ε­μποδίζουν τα αντιβιοτικά να μπουν μέσα τους, να τροποποιούν τους στόχους και να παραπλανούν τα αντιβιοτικά, ή ακόμη και να τα αποβάλλουν (να τα «φτύνουν» στην κυριολεξία). Έχουν ακόμη μάθει να μεταφέρουν αυτούς τους μηχανισμούς άμυνας όχι μόνο στους απογόνους τους αλλά και σε άλλα είδη μικροβίων.
Στις μέρες μας αποτελεί θεμελιώδη κα­νόνα ότι η πιθανότητα ανάπτυξης μικροβιακής αντοχής είναι ανάλογη με την κα­τανάλωση των αντιβιοτικών. Στα νοσοκο­μεία, ακριβώς λόγω των σοβαρών λοι­μώξεων, γίνεται εκτεταμένη χρήση (και κατάχρηση) αντιβιοτικών, με αποτέλεσμα την εμφάνιση τις τελευταίες δεκαετίες πολυανθεκτικών μικροβίων όπως ενδεικτι­κά είναι οι σταφυλόκοκκος, ψευδομονάδα, ακινετοβακτηρίδιο, κλεμπσιέλλα κ.λπ. Τα μικρόβια αυτά προκαλούν σχετικά εύ­κολα σοβαρές νοσοκομειακές λοιμώξεις που αντιμετωπίζονται πολύ δύσκολα. Το πρόβλημα όμως γίνεται πλέον ανησυχη­τικό εξαιτίας της εμφάνισης ανθεκτικών μικροβίων και στην κοινότητα (δηλαδή, εκτός νοσοκομείου). Κλασικό παράδειγ­μα είναι ο πολυανθεκτικός σταφυλόκοκ­κος. Το μικρόβιο αυτό, ενώ μέχρι πρότινος θεωρούνταν αποκλειστικό «προνό­μιο» των νοσοκομείων, ξαφνικά άρχισε να προκαλεί ιδιαίτερα βαριές και δυσίατες λοιμώξεις (π.χ. πνευμονία) σε νεαρά και υγιή άτομα τα οποία μάλιστα δεν είχαν νοσηλευτεί ποτέ σε νοσοκομείο. Ένα άλ­λο, επίσης ανησυχητικό φαινόμενο όπου η φύση «εκδικείται» για την ανθρώπινη παρέμβαση είναι το ακόλουθο: οι κτηνο­τρόφοι χρησιμοποιούν τα αντιβιοτικά για γρήγορη και υπέρμετρη πάχυνση των ζώων. Τα αντιβιοτικά αυτά είτε άμεσα (βρώση κρέατος και προϊόντων) είτε έμ­μεσα (βρώση τροφίμων, λαχανικών, νε­ρού κ.λπ. που έχουν μολυνθεί με τα πε­ριττώματα των ζώων τα οποία περιέχουν αντιβιοτικά) πιέζουν τη φυσιολογική χλωρίδα του παχέος εντέρου του ανθρώ­που, με αποτέλεσμα την παρουσία ανθε­κτικών μικροβίων (εντερόκοκκος) σε φυσιολογικά άτομα εκτός νοσοκομείου.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν τη μία ό­ψη του προβλήματος. Η άλλη όψη είναι ότι, φαινομενικά, στην εποχή της ακμής της τεχνολογίας και της προόδου ο πανίσχυρος άνθρωπος θα μπορούσε εύκολα να παραγάγει καινούργια όπλα-αντιβιοτικά και να αντιμετωπίσει από θέση ισχύος τη νέα «μικρο»-απειλή. Δυστυχώς, όμως, η τρέχουσα και διαφαινόμενη πραγματικό­τητα αποκαλύπτει το αντίθετο: ότι, δηλα­δή, «ο βασιλιάς είναι γυμνός». Καινούργια αντιβιοτικά έχουν να εμφανιστούν πολλά χρόνια και δε διαφαίνεται ότι θα προκύ­ψουν στο άμεσο μέλλον. Ο λόγος είναι ότι η φαρμακευτική βιομηχανία είναι α­πρόθυμη να επενδύσει σε καινούργια α­ντιβιοτικά. Το κόστος των κλινικών μελε­τών, λόγω των αυξημένων απαιτήσεων των ελεγκτικών αρχών, έχει αυξηθεί δραματικά, με ανάλογη μείωση των ποσο­στών κέρδους, ενώ ταυτόχρονα τα αντι­βιοτικά χρησιμοποιούνται για βραχύ χρονικό διάστημα θεραπείας, σε αντίθεση με άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται χρονίως, καθιστώντας τα απωθητικά από οικονομική άποψη. Ενώ κάθε καινούρ­γιο φάρμακο αντικαθιστά τα παλιά επειδή είναι αποτελεσματικότερο και ασφαλέστε­ρο, στα αντιβιοτικά συμβαίνει το εντελώς αντίθετο: το «καινούργιο» το προστατεύου­με διαφυλάσσοντάς το (ώστε να μην ανα­πτυχθεί αντοχή) και, συνεπώς, το χρησιμοποιούμε με μεγάλη φειδώ.

ΜΙΑ ΘΛΙΒΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η χώρα μας εμφανίζει μερικές από τις υψηλότερες συχνότητες μικροβιακής αντοχής στην Ευρώπη. Το γεγονός αυτό έχει ήδη τεκμηριωθεί από πολλές επιστημονικές μελέτες αλλά και από τα ευρήματα του Ευρωπαϊκού Δικτύου Επιτήρησης Μικρο­βιακής Αντοχής. Αυτό οφείλεται κυρίως στην υπερκατανάλωση αντιβιοτικών μέσα και έξω από το νοσοκομείο, την πλημμελή εφαρμογή πολιτικής αντιβιοτικών και τη μη τήρηση των βασικών κανόνων υγιεινής (π.χ. πλύσιμο χεριών). Είναι εύκολο να προμηθευτεί κανείς αντιβιοτικά από το φαρμακείο χωρίς ιατρική συνταγή στην Ελλάδα, και συνήθως για λοιμώξεις όπου τα αντιβιοτικά δεν έχουν κανένα αποτέλε­σμα (π.χ. κοινό κρυολόγημα). Εκτός από το διεθνές πρόβλημα της μικροβιακής αντοχής, η χώρα μας έχει και μια θλιβερή αποκλειστικότητα: «Διαθέτει» ανθεκτικά μι­κρόβια που προκαλούν σημαντικό πρό­βλημα σε αρκετά ελληνικά νοσοκομεία αλλά δεν παρατηρούνται σε άλλες χώρες του κόσμου παρά μόνο σποραδικά. Μάλι­στα, ολιγάριθμα κρούσματα που έχουν καταγραφεί στην υπόλοιπη Ευρώπη έ­χουν συνδεθεί με Έλληνες ασθενείς που είχαν νοσηλευτεί σε ελληνικά νοσοκο­μεία! Το μικρόβιο αυτό είναι η κλεμπσιέλ­λα, προκαλεί σοβαρές λοιμώξεις και είναι εξαιρετικά ανθεκτικό, ακόμη και στα πιο ι­σχυρά και εξελιγμένα αντιβιοτικά.
Βρισκόμαστε στη θέση όπου βρίσκο­νταν οι ανήμποροι γιατροί των αρχών του 20ου αιώνα, με μια διαφορά: Είμαστε περιτριγυρισμένοι από μάλλον άχρηστα αντιβιοτικά. Πίσω ολοταχώς, λοιπόν;

(Πηγή: “Popular Science” Σεπτέμβριος 2006)