ε) Η προσευχή. Ολος ο μοναχικός αγώνας, κατά τον άγιο Νικόδημο, συντείνει στο να εξασφαλίση στο νου την ελευθερία να προσεύχεται απερίσπαστος. Ο ίδιος ως ερημίτης ειργάζετο την μονολόγιστο ευχή και αυτήν συνιστούσε ενθέρμως: «Ο Ιησούς λοιπόν, παρακαλώ σε και τρίτον, ας είναι γλυκύ μελέτημα της καρδίας σου, ο Ιησούς ας είναι εντρύφημα της γλώσσης σου· ο Ιησούς ας είναι το αδολέσχημα και η ιδέα του νοός σου· εν συντομία, ο Ιησούς ας είναι η αναπνοή σου· και ποτέ να μη κορέννυσαι επικαλούμενος τον Ιησούν».
Αλλά παραλλήλως εδίδασκε και την αναγκαιότητα της κοινής προσευχής και θείας λατρείας στον ναό. Στο έργο του Χρηστοήθεια των Χριστιανών ο Αγιος προτρέπει τους εν τω κόσμω Χριστιανούς να συμμετέχουν στον Εσπερινό, στον Ορθρο και στην Θεία Λειτουργία μαζί με τα παιδιά τους, για να συνηθίζουν, και συνιστά να μη απέχουν από τις κοινές ακολουθίες προφασιζόμενοι την κατ’ ιδίαν προσευχή στο σπίτι. Χάριν της κοινής προσευχής στον ναό συνέθεσε Κανόνες διαφόρων εορτών, συνέταξε το Θεοτοκάριο και ερμήνευσε τους ειρμούς των δεσποτικών και θεομητορικών εορτών, ώστε η ψαλμωδία να είναι λογική λατρεία.

στ) Η αγάπη. Η μοναχική άσκηση χωρίς αγάπη δεν σώζει. Ο άγιος Νικόδημος το τονίζει με έμφαση: «Δεν είναι θρήνων άξιον, να βλέπη τινάς τόσους και τόσους αδελφούς να αφήσουν τον κόσμον, και να κατοικούν μέσα εις τα όρη και τα σπήλαια, δια να σώσουν την ψυχήν τους· να εκχέουν τόσους αιματωμένους ίδρωτας· να αγωνίζονται με υπερβολικούς αγώνας, νηστειών, αγρυπνιών, κακοπαθειών, νωτοφορούντες, υδροφορούντες, και πεζοί οδεύοντες μέσα εις δύσβατους και αμφικρήμνους τόπους, και ύστερον από όλα αυτά, να βλέπη τους τοιούτους να τρέφουν εις την καρδίαν τους εν τόσον φαρμακερό βασιλίσκο; το μίσος, λέγω, κατά των αδελφών τους; ω! και τις να μη αναστενάξει; ω! και τις να μη χύση καρδιοστάλακτα δάκρυα;».
Ο άγιος Νικόδημος άσκησε την αγάπη, παρότι έζησε έντονα τις συνέπειες των αγώνων του υπέρ των ορθοδόξων παραδόσεων, κατηγορήθηκε, συκοφαντήθηκε, διώχθηκε. Στην Ομολογία Πίστεως, που χρειάσθηκε να συντάξη για να πληροφόρηση, όπως λέγει, τους μη ειδότας και να διορθώση τους εν γνώσει κατηγορούντας, γράφει περί των κατηγόρων του που δυστυχώς είχαν αποκλίνει από την αγάπη: «Η μοναδική πολιτεία απαιτεί να έχουν οι Μοναχοί πραότητα, και αταραξία καρδίας· αυτοί όμως οι ευλογημένοι…ταράττονται, ανάπτουν από τον θυμό, και ευθύς λέγουν τα δυσφημότατα… και με τούτο δείχνουν το μίσος και την πικρία, όπου φυλάττουν μέσα εις την ψυχήν τους». Τους παρακαλεί να συνέλθουν, να αφήσουν τα πείσματα, να εκριζώσουν το μίσος και να εγκολπωθούν την αγάπη. Στην αντίθετη περίπτωση, καταλήγει ο άγιος Νικόδημος, «εάν δεν εκριζώσετε το μίσος από την καρδίαν σας, και δεν εμφυτεύσετε την αγάπην, και εάν δεν παύσετε από τας κατά των αδελφών σας δυσφημίας, να ηξεύρετε (και σύγγνωτε ημίν δια την τόλμη) ότι ματαίως κατοικείτε εις τα όρη και τα βουνά· μάταιοι είναι όλοι οι ασκητικοί σας αγώνες και κόποι και ίδρωτες· να ειπούμε και το μεγαλύτερον; μαρτύριο αισθητό εάν υπομείνετε δια τον Χριστόν, έχετε δε μίσος, μάταιο είναι το τοιούτον μαρτύριό σας».

Δ’ Ο Αγιος Νικόδημος διδάσκαλος της μοναχικής ζωής

Ο Αγιος δεν θαύμαζε μόνο, ούτε μόνο υμνούσε την μοναχική ζωή, αλλά από την προσωπική του πείρα έγινε και διδάσκαλος αυτής. Πρόκρινε και συνιστούσε την μοναχική ένταξη της εν τω κόσμω χριστιανικής ζωής δια τους δυναμένους χωρείν όπως φαίνεται στην ΣΤ’ Μελέτη του στα Πνευματικά Γυμνάσματα, όπου εξηγεί γιατί η μοναχική ζωή είναι καλλιτέρα, αγιοτέρα και μακαριοτέρα της εν τω κόσμω. Θεωρούσε ότι η μοναχική ζωή είναι ο καλλίτερος τρόπος μετανοίας. Γι’ αυτό εύχεται σε όσους τυχόν αμάρτησαν πολύ, να τους φωτίση ο Θεός να γίνουν μοναχοί «καθότι η Μοναχική πολιτεία, είναι πολιτεία της μετανοίας». Επειδή ο ίδιος είχε γευθεί τους γλυκείς καρπούς της μοναχικής ασκήσεως, ήθελε όλοι οι δυνάμενοι να γίνουν μοναχοί, να μη παρασυρθούν από την φιλοζωία και φιλοσαρκία και παραμείνουν έτσι στον κόσμο, αλλά να ακολουθήσουν την στενή και τεθλιμμένη οδό των μοναχών: «Είδες αδελφέ, πόσα καλά προξενεί η ερημική ζωή; είδες εις ποίον ύψος θεϊκού πόθου αναβιβάζει τον άνθρωπον; λοιπόν, εάν και εσύ επιθυμείς τα αγαθά της ερημικής ζωής, ταύτην την ζωήν αγάπησε· ταύτην διάλεξε από τας άλλας ζωάς· και αφήσας κόσμον και τα εν κόσμω φθαρτά και μάταια, πήγαινε εις το Αγιον Ορος ή εις το Σίναιον, ή εις κανένα άλλο μέρος, γενού μοναχός». Ηθελε η αναχώρηση από τον κόσμο να ακολουθείται από τον αγώνα να εκριζωθούν οι προλήψεις και φαντασίες των κοσμικών πραγμάτων, ώστε στην ζωή του μοναχού να φανερώνεται η διπλή σταύρωση, για την οποία λέγει ο Απόστολος «εμοί κόσμος εσταύρωται, καγώ τω κόσμω». Αποτέλεσμα της διπλής αυτής πράξεως του σταυρού είναι να σβήσει ο πόθος για τα κοσμικά και να ανάψει ο θείος πόθος. Να εγκαταλείψη ο μοναχός τον τόπο της μοναχικής του ασκήσεως είναι κινδυνωδέστατο. Ο άγιος Νικόδημος συμβουλεύει: «μη επιστραφής πάλιν εις τον κόσμον και τας του κόσμου φροντίδας… αλλ’ υπομένων υπόμενε ή εις την ησυχία και ερημον, ή εν ω εκλήθης Κοινοβίω, ή εν Σκήτη, ή εν Κελλίω, ή εν Μοναστηρίω, εκεί και μένε· κίνδυνος γαρ μέγας ακολουθεί σοι αγαπητέ, μήπως εξερχόμενος εκ του τόπου σου, εξέλθης και εκ του τρόπου σου».
Αποκαλύπτει ο Αγιος τις πιο συχνές αιτίες μεταβάσεως στον κόσμο και συμβουλεύει: «Πρόσεχε δε μη σε απατήσει ο διάβολος και σε εκβάλει από την ησυχία, ή διατί ησθένησας και θέλεις να ιατρευθής, ή δια να υπάγης εις σχολείον να μάθης τάχα μεγαλύτερα μαθήματα- εκ του διαβόλου γαρ είναι αι προφάσεις αυταί, με σκοπόν δια να σε ρίψη εις καμία παγίδα, και να θανατώση την ψυχήν σου, εν τω κόσμω ευρισκομένου».
Προτρέπει ο άγιος Νικόδημος τους μοναχούς να είναι φως και παράδειγμα για τους κοσμικούς, όπως περί της μοναχικής πολιτείας γράφει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακας. Γράφει: «Πρόσεχε όμως αγαπητέ, και εάν γένης μοναχός, αγωνίσου να είσαι φως εις τους κοσμικούς· και να γίνεσαι τύπος και καλόν παράδειγμα εις αυτούς· ίνα βλέποντες τα καλά σου έργα, δεν κατηγορούν την μοναχικήν πολιτείαν, αλλά μάλιστα επαινούν αυτήν και παρακινούνται εις το να μιμούνται αυτήν καύχημα γαρ της Χριστού εκκλησίας η μοναχική πολιτεία».
Συνιστά ο Αγιος επίσης στους μοναχούς να επιδίδονται στην ανάγνωση των Βίων των Αγίων, διότι «οι μεν αρχάριοι εξ αυτών, διδάσκονται την ξενιτία, την αποταγή και την παραίτηση του κόσμου, την υποταγή και υπακοή, τον θείον φόβον και τας άλλας αρετάς, όπου ανήκουσιν εις αυτούς· οι δε μεσαίοι και προκύπτοντες, διδάσκονται την κάθαρσιν των παθών, την διάκρισιν, την διόρασιν, την αρέμβαστον προσευχή, την μετά λόγου ησυχία και τας άλλας αρετάς, όπου συνιστώσι τον βαθμό τους, και τελευταίον, οι τέλειοι διδάσκονται από τους βίους τούτους, την αληθή και υψοποιόν ταπείνωσιν, την θείαν αγάπη, την έλλαμψιν του νοός, τον φωτισμό της καρδίας, την πρόγνωσιν των μελλόντων, την του νοός αρπαγή προς τον Θεόν και την αποκάλυψιν των απόκρυφων μυστηρίων».
Είναι, τέλος, αξιοπρόσεκτο ότι ο άγιος Νικόδημος συμβουλεύει τον εξάδελφό του επίσκοπο Ευρίπου Ιερόθεο, ότι η μοναχική ζωή αποτελεί απαραίτητη προετοιμασία γι’ αυτόν που καλείται να αναλάβει την διαποίμανση του λαού του Θεού, τον αρχιερέα, και εξαίρει την παλαιά συνήθεια της Εκκλησίας «το να εκλέγονται δηλαδή από του σεμνού τάγματος των Μοναχών, όλοι εκείνοι… όσοι έμελλον να αναβώσιν εις τους υπεροχικούς θρόνους της αρχιεροσύνης, και να εγχειρισθώσι προστασία ψυχών».

Ε’ Η προσφορά του αγίου Νικοδήμου στην Εκκλησία

Καίτοι αυστηρός ησυχαστής ο άγιος Νικόδημος, πονούσε τον λαό του Θεού που ζούσε στην άγνοια και στερείτο πνευματικής φροντίδας. Η αγάπη του για την Εκκλησία τον έκανε να αναλώση όλη του την ζωή συγγράφοντας για την οικοδομή των αδελφών του Χριστιανών.
Με το Νέον Μαρτυρολόγιον ενίσχυσε τους πρώην αρνησιχρίστους να επιστρέψουν και πολλοί να μαρτυρήσουν για τον Χριστό.
Με το Πηδάλιον προσέφερε στην Εκκλησία το μόνο μέχρι σήμερα εν χρήσει βοήθημα για άσκηση της ποιμαντικής κατά τους Ιερούς Κανόνας.
Με την Φιλοκαλία συνετέλεσε, ώστε και οι εν τω κόσμω Χριστιανοί να μυηθούν στην ησυχαστική ζωή και να την ασκούν στο μέτρο του δυνατού.
Με τα ερμηνευτικά του έργα βοήθησε να γίνεται η λατρεία της Εκκλησίας πιο συνειδητή και γι’ αυτό λατρεία λογική.
Με τα ψυχωφελή, τέλος, συγγράμματά του συνετέλεσε ώστε η ευσέβεια του λαού να παίρνει ησυχαστικό χαρακτήρα με προοπτική την κάθαρση της καρδιάς και την θέωση.
Ο άγιος Νικόδημος έδειξε ζωηρό ενδιαφέρον για την στερέωση της Ορθοδόξου Παραδόσεως και Αποστολικής Πίστεως στην Εκκλησία και αγωνίσθηκε γι’ αυτό. Εδειξε με την στάση του αυτή την αδιάσπαστη συνέχεια μιας παραδόσεως στην Εκκλησία, η οποία θέλει τους μοναχούς ευαίσθητους σε θέματα πίστεως, μιας παραδόσεως που φθάνει στον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, τον όσιο Μελέτιο τον Ομολογητή, τον άγιο Θεόδωρο τον Στουδίτη, τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, τους οσίους Σάββα τον Ηγιασμένο και Θεοδόσιο τον Κοινοβιάρχη και μέχρις αυτόν τον Μέγα Αντώνιο. Δεν είναι τυχαίο ότι έλαβε θέσιν υπέρ του (ανα)βαπτισμού των Λατίνων ως αβαπτίστων, ότι διόρθωσε και ετοίμασε προς έκδοση την Αλφαβηταλφάβητο και συνέγραψε τον κατά πλάτος βίο του οσίου Μελετίου του Ομολογητού, ώστε ο φιλευσεβής αναγνώστης να «γνωρίσει το φως της εδικής μας ορθοδοξίας, και το σκότος της εκείνων κακοδόξου αιρέσεως· και ούτως να στηρίζεται εις τα θεία δόγματα της Ανατολικής Εκκλησίας, και να αποφεύγει τα αιρετικά και αντίθεα φρονήματα της Δυτικής».
Είναι άξιον μνείας το γράμμα που ο άγιος Νικόδημος έγραψε προς τον εφησυχάζοντα τότε στο Αγιον Ορος Πατριάρχη άγιο Γρηγόριο τον Ε’ συνιστών το βάπτισμα Ρωμαιοκαθολικού μοναχού, ο οποίος «καταβαπτισμένος ων και μεμολυσμένος τω των Λατίνων μολύσματι, προσέρχεται… όπως βαπτισθή τω της καθ’ ημάς Ανατολικής του Χριστού Εκκλησίας Ορθοδόξω βαπτίσματι».
Τέλος, το καθολικό υπέρ της Εκκλησίας ενδιαφέρον του Αγίου φθάνει και μέχρι του γυναικείου μοναχισμού, του οποίου εξαίρει την αξία και σημασία για την ζωή της Εκκλησίας. Είναι πολύ σημαντική η υποσημείωσή του στην ερμηνεία της Α’ προς Κορινθίους επιστολής, οπού μεταξύ άλλων αναφέρει: «Πόσον δε καλόν και ψυχωφελές έργον είναι να κτίζονται εις κάθε τόπον μοναστήρια καλογραιών παρά των χριστιανών εγώ δεν δύναμαι να παραστήσω δια λόγου. Οσοι γαρ χριστιανοί κτίζουν μοναστήρια καλογραιών εις τον τόπον τους, αυτοί αληθώς κτίζουν ένα λιμένα, δια μέσου του οποίου ελευθερώνουν τας ψυχάς από την φουρτούνα του κόσμου».
Και στην συνέχεια συνιστά ο άγιος Νικόδημος στους Χριστιανούς να φροντίζουν για την εξοικονόμηση των χρειωδών των γυναικείων μοναστηριών, προσθέτων ότι αυτοί «κάμνουν μίαν ελεημοσύνην, όπου υπερβαίνει όλες της ελεημοσύνες, όπου ήθελε κάμη τινάς εις άλλα πρόσωπα πτωχών και ασθενών».
Ο άγιος Νικόδημος με το συγγραφικό του έργο και ιδιαιτέρως με την αγιότητα του βίου του έγινε ένας οικουμενικός διδάσκαλος της Εκκλησίας. Αν και, όπως φαίνεται από τα συγγράμματά του, είχε πλουσιοτέρα ησυχαστική πείρα από ότι κοινοβιακή, εν τούτοις έγινε ο χειραγωγός πολλών νέων παλαιότερα και σήμερα προς τον κοινοβιακό μοναχισμό εν Αγίω Ορει και εκτός αυτού.
Το σημαντικό είναι ότι η υπό ευρείαν έννοια ησυχαστική του διδασκαλία, η αποβλέπουσα στην νηπτική εν καρδία εργασία των μοναχών, βοήθησε να γίνη κατανοητό, ότι και η άσκηση στα μοναχικά κοινόβια δέον να είναι κατ’ ουσία ησυχαστική, οδηγούσα τους θεοφιλώς αγωνιζομένους μοναχούς στην τελεία ένωση με τον Θεό δια της τελείας υπακοής, της κατά το δυνατόν αδιαλείπτου προσευχής και λατρείας του Θεού, της θυσιαστικής φιλαδελφίας και ανυποκρίτου αγάπης.
Παρακαλούμε τον όσιο Πατέρα ημών Νικόδημο τον Αγιορείτη να πρεσβεύει για τους αγωνιζομένους σήμερα μοναχούς και μοναχές, για την ευστάθεια των αγίων του Θεού Ορθοδόξων Εκκλησιών και για την Ορθόδοξο Πίστη μας, που, όπως και στην εποχή του, έτσι και σήμερα είναι φως του κόσμου και η μόνη ελπίδα του.

(Πηγή: «ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ, ο πελώριος σμάραγδος»)

Διαβάστε περισσότερα κείμενα του γέροντα πατώντας εδώ