• Ανοίγει ο δρόμος για νέες θεραπείες και δημιουργία οργάνων από κύτταρα του ασθενούς
• Δύο ομάδες ειδικών ανακοίνωσαν ότι δημιούργησαν κύτταρα με τις ιδιότητες εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων, χωρίς να χρησιμοποιήσουν έμβρυα.
• Η ανακάλυψη προσφέρει εντυπωσιακές προοπτικές ενώ θα βάλει «φρένο» στις αντιδράσεις όσων αντιτίθενται στην έρευνα επί των εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων.
• Είναι ίσως η πρώτη φορά που τόσο οι επιστήμονες όσο κι εκείνοι που ασχολούνται με τα ηθικά ζητήματα δήλωσαν ευχαριστημένοι από τα αποτελέσματα.

Λήψη ανθρώπινου δερματικού κυττάρου, εισαγωγή τεσσάρων γονιδίων για επαναπρογραμματισμό του πυρήνα του και… εγένετο επιστημονικό θαύμα. Για την ακρίβεια επίτευγμα, το οποίο χαρακτηρίζεται το μεγαλύτερο που έχει παρατηρηθεί ως τώρα στον το­μέα της έρευνας επί των πολυ­συζητημένων εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων, των πολυδύ­ναμων αυτών κυττάρων που σύμφωνα με πολλούς ειδικούς αποτελούν το μέλλον της ιατρικής καθώς υπόσχονται θερα­πεία σοβαρών ασθενειών όπως η νόσος του Πάρκινσον, η νόσος Αλτσχάιμερ και ο διαβήτης. Δύο διαφορετικές ομάδες ειδι­κών – μία από την Ιαπωνία και η δεύτερη από τις ΗΠΑ – ανα­φέρουν σε χθεσινές δημοσιεύσεις τους στον δικτυακό τόπο έγκριτων επιστημονικών εντύ­πων – του «Cell» και του «Science» αντιστοίχως – ότι πέ­τυχαν να δημιουργήσουν κύτ­ταρα με όλες τις ιδιότητες των εμβρυϊκών βλαστικών κυττά­ρων, χωρίς να χρειαστεί να χρη­σιμοποιήσουν έμβρυα!

Ιατρική και πολιτική

Η εξέλιξη αυτή έχει μεγάλη επι­στημονική βαρύτητα – ανοίγει τον δρόμο για θεραπεία νόσων αλλά και για δημιουργία ιστών και οργάνων στο εργαστήριο, τα οποία θα προέρχονται από τα κύτταρα του ίδιου του ασθενούς, χωρίς να υπάρχει κίνδυνος απόρριψής τους. Την ίδια στιγμή όμως έχει και ειδικό πολιτικό βάρος αφού αναμένεται να βάλει «φρένο» στις επί έτη αντι­δράσεις οργανώσεων υπέρ των δικαιωμάτων των εμβρύων αλ­λά και κυβερνήσεων όπως αυτής του Τζορτζ Μπους η οποία αντιτίθεται επί έτη στην ομο­σπονδιακή χρηματοδότηση για την έρευνα επί των εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων.
Το νέο επίτευγμα που γυρίζει πίσω το «ρολόι» των ενηλίκων κυττάρων, χαρίζοντάς τους τις μοναδικές ιδιότητες των κυττά­ρων των εμβρύων, χαρακτηρί­στηκε «ορόσημο» από την επιστημονική κοινότητα. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Ρόμπερτ Λάντσα, της εταιρείας Advanced Cell Technology που ασχολείται επί έτη με την εξαγωγή βλαστικών κυττάρων από κλωνοποιημένα ανθρώπινα έμβρυα, έκανε λόγο για έρευνα που μοιάζει με το «να μαθαίνει κάποιος πως να μετατρέπει το μολύβι σε χρυσάφι» και παρομοίασε τα νέα αποτελέσματα με την πρώτη πτήση των αδελφών Ράιτ, εφεύρεση  που άνοιξε νέους ορίζοντες στην ανθρωπότητα.
Ως τώρα πιστευόταν πως μόνο τα κύτταρα που λαμβάνονται από έμβρυα έχουν την απεριό­ριστη δυνατότητα να μετατρα­πούν σε έναν από τους 220 τύπους κυττάρου του ανθρώπινου οργανισμού.
Σήμερα οι ερευνητές απέδειξαν ότι αυτό μπορεί να συμβεί και με τη χρήση ενηλίκων κυτ­τάρων. Η ομάδα από το Πανε­πιστήμιο του Κιότο στην Ιαπωνία χρησιμοποίησε τέσσερα γονίδια τα οποία και εισήγαγε σε ενήλικους ανθρώπινους ινοβλάστες – δερματικά κύτταρα τα οποία είναι εύκολα στη λήψη και στην καλλιέργειά τους στο εργαστήριο – προκειμένου να τους μετατρέψει σε πολυδύναμα κύτ­ταρα. Τα γονίδια που χρησιμο­ποιήθηκαν ήταν γνωστό έπειτα από πλήθος πειραμάτων ότι μπορούν να δώσουν χαρακτηριστικά εμβρυϊκών κυττάρων στα ενήλικα κύτταρα καθώς δια­θέτουν την ικανότητα να «ανοίγουν» και να «κλείνουν» τον δια­κόπτη άλλων γονιδίων. Τα κύτταρα που προέκυψαν είχαν ιδιό­τητες παρόμοιες με εκείνων των εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων και μάλιστα οι ερευνητές πέτυ­χαν στη συνέχεια να τα μετα­τρέψουν σε διαφορετικούς τύπους κυττάρων του οργανισμού και συγκεκριμένα σε καρδιακά, νευρικά, μυϊκά, κύτταρα του λι­πώδους ιστού και του χόνδρου. Οι ιάπωνες ερευνητές έλαβαν τα δερματικά κύτταρα τα οποία και υπέβαλαν σε επαναπρογραμματισμό από το πρόσωπο 36χρονης γυναίκας.
Η αμερικανική ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Γουισκόνσιν – Μάντισον πέτυχε το ίδιο απο­τέλεσμα, χρησιμοποιώντας ελαφρώς διαφορετικό συνδυασμό γονιδίων. Οι ειδικοί δημιούρ­γησαν οκτώ νέες σειρές βλα­στικών κυττάρων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην έρευ­να. Για τη μελέτη χρησιμοποιή­θηκαν δερματικά κύτταρα που ελήφθησαν από την ακροποσθία νεογέννητου βρέφους.
Παρά τα αισιόδοξα αυτά απο­τελέσματα οι ίδιοι οι ερευνητές προειδοποιούν ότι απαιτούνται περαιτέρω μελέτες προκειμένου να τελειοποιηθεί η τεχνική και να επιβεβαιωθεί η ασφάλειά της. Και αυτό διότι και στα δύο πειράματα έχουν μέχρι στιγμής χρησιμοποιηθεί ιοί για την ει­σαγωγή του νέου υλικού εντός των κυττάρων, πράγμα που ίσως να δημιουργεί αμφιβολίες για την ασφάλειά τους.

Νέες προοπτικές

Σε κάθε περίπτωση όπως ανέ­φερε ο επικεφαλής της αμερικανικής ομάδας καθηγητής Τζέιμς Τόμσον, πρωτοπόρος του πεδίου των βλαστικών κυτ­τάρων, ο πρώτος επιστήμονας που το 1998 απομόνωσε αν­θρώπινα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα – ένα νέο πεδίο ανοί­γει στην έρευνα του συγκεκρι­μένου τομέα. «Τα κύτταρα που παρήχθησαν κάνουν όλα όσα κάνουν και τα εμβρυϊκά βλα­στικά κύτταρα. Θα αλλάξουν εντελώς το πεδίο της έρευνας». Από την πλευρά του ο δρ Σίνγια Γιαμανάκα, επικεφαλής της δεύτερης ερευνητικής ομάδας, τόνισε ότι «τα κύττα­ρα αυτά αναμένεται να είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στην κα­τανόηση των μηχανισμών ασθενειών και στον έλεγχο για την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των φαρμά­κων».
Οι ταυτόχρονες δημοσιεύσεις αποτελούν το… κόψιμο του νήματος σε έναν αγώνα δρό­μου που είχαν αποδυθεί επί χρόνια οι ερευνητές στις δύο ηπείρους σχετικά με τη δημι­ουργία «ηθικών εμβρυϊκών» βλαστικών κυττάρων. Ο αγώνας αυτός είχε φθάσει σχεδόν στο τέρμα του πριν από περί­που πέντε μήνες – για την ακρί­βεια τον περασμένο Ιούνιο – όταν η ομάδα του Γιαμανάκα ανακοίνωσε ότι δημιούργησε κύτταρα ποντικών τα οποία διέ­θεταν ίδιες ιδιότητες με τα εμ­βρυϊκά βλαστικά κύτταρα. Οι νέες μελέτες αποδεικνύουν τώ­ρα ότι η ίδια διαδικασία μπορεί να εφαρμοστεί και σε ανθρώ­πινα κύτταρα. Ως φαίνεται όμως ο πραγματικός αγώνας για τη χρήση της τεχνικής στους ασθενείς μόλις άρχισε!

ΘΕΤΙΚΕΣ ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ: Και όλοι δήλωσαν ευχαριστημένοι…

Είναι ίσως η πρώτη φορά σε ό,τι αφορά την έρευνα στα βλαστικά κύτταρα που τόσο οι επιστήμονες όσο και εκεί­νοι που ασχολούνται με τα ηθικά ζητήματα τέτοιου είδους διαδικασιών δήλωσαν ευχαριστημένοι από τα νέα αποτελέ­σματα. Και αυτό διότι τα κύτταρα που προέκυψαν με επαναπρογραμματισμό ενηλίκων κυττάρων προσπερνούν το μέ­γα εμπόδιο της χρήσης εμβρύων, κάτι που επί έτη δημιουρ­γεί αψιμαχίες.
Σε επιστημονικό επίπεδο τα κύτταρα αυτά θα είναι πιο εύ­κολο να δημιουργηθούν αφού η διαδικασία εύρεσης ωαρίων για έρευνα είναι δύσκολη ενώ παράλληλα η κλωνοποίηση ανθρώπινου εμβρύου έχει αποδειχθεί τουλάχιστον ως σή­μερα σχεδόν ακατόρθωτο εγχείρημα. Σε πολιτικό επίπεδο τα κύτταρα είναι «ηθικά» και δεν «σκοντάφτουν» στις αντι­δράσεις όσων δεν δέχονται τη χρήση εμβρύων για έρευνα.
«Πρόκειται για νίκη της επιστήμης αλλά και της ηθικής» ανέφερε ο Ρίτσαρντ Ντέρφλινγκερ, αναπληρωτής διευθυντής σχετικά με τις δραστηριότητες υπέρ των δικαιωμάτων των εμβρύων στη Διάσκεψη Καθολικών Επισκόπων των ΗΠΑ, και προσέθεσε: «Εχουμε μια τεχνική η οποία δεν κά­νει χρήση των ωαρίων γυναικών ούτε των εμβρύων για τη δημιουργία πολυδύναμων βλαστικών κυττάρων που είναι γενετικώς ταυτόσημα με τον κάθε ασθενή».
Από την πλευρά του ο Αζίμ Σουράνι, ειδικός σε θέματα εξελικτικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, ανέ­φερε ότι «η νέα μελέτη μας φέρνει πολύ κοντά στη χρήση δερματικών κυττάρων για τη δημιουργία πολλών και δια­φορετικών τύπων ανθρώπινων ιστών».
Σύμφωνα με την Αλτα Κάρο, καθηγήτρια Νομικής και Βιοηθικής στο Πανεπιστήμιο του Γουισκόνσιν, το νέο εύρημα θα ευχαριστήσει όλους όσοι ασκούσαν αυστηρή κριτική στην έρευνα επί των εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων. Η Κάρο ωστόσο εξέφρασε την ανησυχία της σχετικά με το ότι η νέα εξέλιξη θα ενισχύσει την ανυποχώρητη στάση του προέδρου Μπους σε ό,τι αφορά το «μπλοκάρισμα» της έρευνας στα εμ­βρυϊκά βλαστικά κύτταρα.

6 Ερωτήσεις και 6 Απαντήσεις για τη νέα μέθοδο

Επανάσταση» στον τομέα της έρευνας των βλαστικών κυττάρων χαρακτήρισαν οι ειδικοί τη διπλή δημοσίευση ιαπώνων και αμερικανών ειδικών που αφορά τη δημιουργία εμ­βρυϊκών βλαστικών κυττάρων χωρίς την ανά­γκη χρήσης εμβρύων για τη λήψη τους. Οι επόμενες ερωτήσεις και απαντήσεις είναι διαφωτιστικές σχετικά με τη σημασία της νέας προσέγγισης και των δρόμων που ανοίγει τόσο για την επιστήμη όσο και μελλοντικά για εκατομ­μύρια ασθενείς με ανίατες ως σήμερα νόσους.

Πρόκειται για τεράστιο επίτευγμα, σύμφωνα με τους ειδικούς. Είναι αξιοσημείωτο ότι ένας από αυτούς το χαρακτήρισε αντίστοιχο με την παρ­θενική πτήση της ανθρωπότητας μέσω του αε­ροπλάνου των αδελφών Ράιτ. Σήμερα, 100 και πλέον χρόνια αργότερα φαίνεται ότι η επιστη­μονική κοινότητα και μαζί της η ανθρωπότητα «πετούν» προς νέους ορίζοντες σε ό,τι αφορά την έρευνα για την αντιμετώπιση σοβαρών ασθε­νειών. Δεν είναι τυχαίο ότι ο «πατέρας» του πρώ­του κλωνοποιημένου θηλαστικού, της προβατίνας Ντόλι, ο καθηγητής Ιαν Γουϊλμουτ από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου ανακοίνωσε ότι εγκαταλείπει την κλωνοποϊηση εμβρύων για να ακολουθήσει τη νέα προσέγγιση.

Τα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα είναι πολυδύ­ναμα, έχουν την ικανότητα να μετατρέπονται σε διαφορετικούς ιστούς του οργανισμού. Οι επιστήμονες αναζητούσαν εδώ και καιρό τρόπους για τη δημιουργία τέτοιων κυττάρων που θα είναι γενετικώς ταυτόσημα με τους ασθενείς με στόχο να τους παράσχουν θεραπείες «κομμένες και ραμμένες» στα μέτρα τους. Ως σήμε­ρα προσπαθούσαν να κατακτήσουν αυτόν τον στόχο μέσω της κλωνοποίησης, η οποία απαι­τεί τη χρήση εμβρύων. Η νέα μέθοδος όμως που ονομάζεται «nuclear reprogramming» (επαναπρογραμματισμός του πυρήνα των ώριμων δια­φοροποιημένων κυττάρων) επιτρέπει τη δημιουργία κυττάρων τα οποία φαίνονται και συ­μπεριφέρονται ακριβώς όπως τα εμβρυϊκά βλα­στικά κύτταρα χωρίς να γίνεται χρήση εμβρύων. Οι ερευνητές λαμβάνουν δερματικά κύτταρα και στη συνέχεια με εισαγωγή τεσσάρων γονιδίων σε κάθε κύτταρο τα κάνουν να συμπεριφέρο­νται ως εμβρυϊκά βλαστικά. Οπως έδειξαν μά­λιστα οι νέες μελέτες τα κύτταρα αυτά είχαν τη δυνατότητα να μετατραπούν στη συνέχεια σε κύτταρα της καρδιάς, του εγκεφάλου, των μυών, του λιπώδους ιστού και του χόνδρου.

Με τη νέα προσέγγιση δεν απαιτείται πλέον η λήψη μη γονιμοποιημένων ωαρίων γυναικών προκειμένου να δημιουργηθούν έμβρυα- υπάρ­χει έλλειψη παροχής ωαρίων για ερευνητικούς σκοπούς. Παράλληλα φαίνεται να λύνεται το τε­ράστιο ηθικό δίλημμα της χρήσης εμβρύων, το οποίο έχει συναντήσει όλα αυτά τα χρόνια έντονες αντιδράσεις οργανώσεων υπέρ των δικαιω­μάτων των εμβρύων, ακόμη και κυβερνήσεων, όπως της κυβέρνησης Μπους που έχει επί έτη απαγορεύσει την ομοσπονδιακή χρηματοδότη­ση για έρευνα στα βλαστικά κύτταρα. Είναι χα­ρακτηριστικό ότι ο Τζορτζ Μπους έκανε χρή­ση για πρώτη φορά του δικαιώματος βέτο του τον Σεπτέμβριο του 2006 προκειμένου να μπλοκά­ρει τη διεύρυνση της έρευνας στα εμβρυϊκά βλα­στικά κύτταρα. Τον Ιούνιο του 2007 ο Μπους… επανήλθε δριμύτερος κατά των εμβρυϊκών βλα­στικών κυττάρων ασκώντας και πάλι βέτο.

Αυτό μάλλον δεν είναι πιθανό να συμβεί, του­λάχιστον για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστη­μα. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι η έρευνα στα εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα θα συνεχισθεί. Ωστό­σο η νέα εξέλιξη αναμένεται να μειώσει τη αί­τηση για εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα αφού προ­σφέρει μια εξίσου – ως φαίνεται – αποτελε­σματική εναλλακτική.

Σε αυτό το πρώιμο στάδιο η τεχνική που χρησι­μοποιείται οδηγεί σε διάσπαση του DΝΑ των δερματικών κυττάρων, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε πρόκληση καρκίνου. Ετσι, τουλά­χιστον σε αυτή τη φάση, η προσέγγιση θεωρεί­ται μη αποδεκτή για τη δημιουργία βλαστικών κυττάρων που θα χρησιμοποιηθούν στην αντιμετώπιση ασθενειών. Πρέπει πάντως να σημει­ωθεί ότι η διάσπαση του  DΝΑ που προκαλείται αποτελεί απλώς υποπροϊόν της διαδικασίας και οι ερευνητές ευελπιστούν ότι θα βρουν τρόπο να αποφύγουν αυτόν τον «σκόπελο» στο μέλ­λον. Παράλληλα, κατά την εφαρμογή της τεχνικής χρησιμοποιούνται ιοί για την εισαγωγή νέ­ου υλικού εντός των κυττάρων, γεγονός που πι­θανότατα εγκυμονεί κινδύνους για την ασφά­λεια των κυττάρων που προκύπτουν.

Παρ’ ότι η συγκεκριμένη μέθοδος φαίνεται πολ­λά υποσχόμενη, θα παρέλθουν χρόνια έως ότου μετατραπεί σε θεραπεία για τους ασθενείς. Εκτός του ότι οι επιστήμονες χρειάζεται να υπερπηδή­σουν το εμπόδιο της πρόκλησης καρκίνου, εκ­κρεμούν ακόμη βασικά ερωτήματα για τα κύτ­ταρα που προκύπτουν, όπως και τους ακριβείς μηχανισμούς που οδηγούν στη δημιουργία τους.

Ο «ΠΑΤΕΡΑΣ» ΤΗΣ ΝΤΟΛΙ: Ο Γουίλμουτ εγκαταλείπει τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα

Τη στιγμή που το θέμα της κλωνοποίησης εμβρύων επανέρχεται συνεχώς στο προσκήνιο το τελευταίο διά­στημα – του τελευταίου θέματος στη Βρετανία προηγή­θηκε πριν από μερικές ημέρες η δημιουργία κλωνοποιημένων εμβρύων πρωτεύοντος θηλαστικού -, ο επιστήμονας που δημιούργησε το πρώτο κλωνοποιημένο θηλαστι­κό στον κόσμο, την προβατίνα Ντόλι, δήλωσε ότι εγκα­ταλείπει την έρευνα σχετικά με την κλωνοποίηση εμβρύων για θεραπευτικούς σκοπούς.
Ο καθηγητής Ιαν Γουίλμουτ από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου ανέφερε στην εφημερίδα «The Daily Telegraph» ότι εκτιμά πως μια άλλη μέθοδος η οποία αναπτύχθηκε στην Ιαπωνία αποτελεί το «κλειδί» για την αντιμετώπιση σοβα­ρών ασθενειών. Με τη νέα μέθοδο πίσω από την οποία βρί­σκονται ειδικοί του Πανεπιστημίου του Κιότο η εισαγωγή τεσσάρων μόλις πα­ραγόντων επιτυγχάνει να κάνει διαφοροποιημένα ενήλικα κύτταρα να συ­μπεριφέρονται σαν εμβρυϊκά βλαστικά κύτταρα. Με τον τρόπο αυτόν κα­ταργείται η ανάγκη χρήσης ανθρωπίνων εμβρύων για εξαγωγή βλαστικών κυττάρων η οποία έχει συνδεθεί με πληθώρα αντιδράσεων σχετικά με την ηθική της όλης διαδικασίας.
Ο δρ Γουίλμουτ τόνισε πάντως στην εφημερίδα ότι δεν προχώρησε στη συγκεκριμένη απόφαση επειδή είναι πε­ρισσότερο αποδεκτή από ηθικής πλευράς. «Σε ό,τι με αφορά ήταν πάντα ηθικώς αποδεκτό να χρησιμοποιη­θούν κύτταρα από ένα ανθρώπινο έμβρυο για την ανάπτυξη θεραπείας για μια ασθένεια όπως είναι η νόσος των κινητικών νευρώνων, για την οποία δεν υπάρχει σήμερα αντιμετώπιση». Η απόφαση του Γουίλμουτ βα­σίστηκε στο ότι η μέθοδος του καθηγητή Σίνια Γιαμα­νάκα και των συνεργατών του από το Κιότο, η οποία έχει μέχρι στιγμής εφαρμοστεί μόνο σε ποντίκια, φαίνεται να είναι αποτελεσματικότερη στη λήψη βλαστικών κυττάρων. Σύμφωνα με τον καθηγητή Γουίλμουτ, μέσα στην επόμενη πενταετία η έρευνα του Γιαμανάκα θα μπορεί να προσφέρει μια καλύτερη και ηθικώς πιο αποδεκτή από το πλατύ κοινό εναλλακτική για τη λήψη βλαστικών κυττάρων για θεραπευτικούς σκοπούς.

(Πηγή: «ΤΟ ΒΗΜΑ» 21/11/2007)