Κυριακή Θ’ Λουκά: Ερμηνεία του Ευαγγελίου και Ομιλία περί αιφνιδίου θανάτου, και πώς δυνάμεθα φυγείν αυτόν (Αρχιεπίσκοπος Αστραχάν και Σταυρουπόλεως Νικηφόρος Θεοτόκης)

Παραβολή του άφρoνος πλουσίου (Λουκ. 12, 16-21)

Από την ερμηνεία:

– Γιατί ο Θεός ευδόκησε, η χώρα του κακού και διεστραμένου πλουσίου, να καρποφορήσει πλήθος παντοίων και καλών καρπών;

– Τί κακά προξενεί ο πλούτος;

– Η πλεονεξία πάθος ακόρεστον. Ο πλεονέκτης όσο συνάγει τόσο περισσότερο επιθυμεί!

– Είναι δικά του τα αγαθά που θέλει να απολαύσει ο πλούσιος;

– Γιατί ανακηρύττει ο Θεός τον πλούσιο άφρονα;

– Γιατί ο Θεός λέγει “απαιτούσιν” (την ψυχή σου) και όχι “απαιτώ”;

Από την ομιλία:

– Φοβερός ο αιφνίδιος θάνατος. Μετά θάνατον ούτε ο ενάρετος μεταβάλλεται από την αρετή στην αμαρτία, ούτε ο αμαρτωλός από την αμαρτία στην αρετή. Όπως και αν ευρεθεί ο άνθρωπος στην ώρα του θανάτου έτσι και διαμένει.

– Όταν προ του θανάτου ο φιλάνθρωπος Θεός στέλνει ως άγγελον βαρύτατη ασθένεια, τότε αυτή βοά: Άνθρωπε, ετοίμασε τον εαυτό σου για την μέλλουσα ζωή και για το εκεί φοβερό κριτήριο. Οι πόνοι και η βάσανος της αρρώστιας και ο φοβερός φόβος του θανάτου την σκληρή καρδιά πολλές φορές κάμπτει. Τότε αισθάνεται ο άνθρωπος ότι χωρίζεται από του κόσμου, τότε βλέπει ότι σε τίποτα δεν τον ωφελεί ούτε ο πλούτος ούτε η δόξα ούτε όλα τα αγαθά του κόσμου.

– Όταν προ του θανάτου ο άνθρωπος είναι υγιής και εύρωστος και αμαρτάνων, μετά όμως από μια στιγμή άλαλος και αναίσθητος, ποιά ελπίδα τότε σωτηρίας; Πού επιστροφή;

– Ο Θεός ως εξουσιαστής και δεσπότης και της στάσεως και της κινήσεως και των νόμων και των ιδιωμάτων της φύσεως, και αυτής της φύσεως και των κτισμάτων πάντων δημιουργός και παντοδύναμος, κινεί και μεταβάλλει τα πάντα και ποιεί όσα θέλει και καθώς θέλει και βούλεται.

– Κάθε συμφορά, κάθε θλίψη και κάθε κακό όταν έλθει εξαίφνης γίνεται βαρύτερο και θλιβερότερο. Όταν έχει ο άνθρωπος προϋπάρχουσα είδηση του κακού, εάν μεν είναι το κακό φευκτόν, ή φεύγει αυτό παντελώς, ή με κάποιο τρόπο το κάνει μετριώτερο. Εάν δε άφευκτον, προετοιμάζει την καρδιά του για την υποδοχή του.

– Όταν προγνωρίζουμε τον θάνατον δια της μετανοίας και εξομολογήσεως απαλλασσόμαστε από το βαρύ φορτίο των αμαρτημάτων μας, καθησυχάζουμε της συνηδείσεως τον έλεγχο και διώχνουμε τον υπέρμετρο φόβο τής αιωνίου κολάσεως. Μεταλαβόντες δε των αγίων μυστηρίων, συνενούμεθα με τον σωτήρα Ιησού Χριστό.

– Όχι όμως μόνο αγνοούμε την ώρα τού θανάτου αλλά και το είδος του.

– Γιατί όμως ο Θεός ηθέλησε να μην γνωρίζουμε την ώρα του θανάτου μας;

 

****

 

Ἀρχιεπισκόπου Ἀστραχᾶν & Σταυρουπόλεως Νικηφόρου Θεοτόκη

Ἐρμηνεία εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιον τῆς Θ’ Κυριακῆς

 

 

Ὁ μέγας οὐρανοφάντωρ Βασίλειος δι’ ἑνὸς ὁλοκλήρου λόγου ἐξήγησε τὴν σήμερον ἀναγνωσθεῖσαν εὐαγγελικὴν παραβολήν· ἡμεῖς, ὁμολογοῦντες καὶ παῤῥησίᾳ κηρύττοντες, ὅτι οὐκ ἐσμὲν ἄξιοι λύσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων τοιούτου πανσόφου καὶ ἁγιωτάτου καὶ θεοπνεύστου ἀνδρός, δειλιῶμεν μετὰ τὸν τοσοῦτον σοφὸν ἐκείνου λόγον τὸ ἐπιχείρημα ἄλλης ἑρμηνείας. Ἀλλὰ πρῶτον μὲν εἰς τὰς θεοπειθεῖς εὐχὰς ἐκείνου θαῤῥοῦντες, δεύτερον δὲ ἐκ τῆς ἑρμηνείας ἐκείνου συλλέξαντες ὅσα ἐδυνήθημεν, τολμῶμεν ἀνοίξαι στόμα περὶ τῆς αὐτῆς ὑποθέσεως. Ὅσοι λοιπὸν πλεονέκται, ὅσοι φιλόσαρκοι καὶ κοιλιόδουλοι, ὅσοι ἀσυμπαθεῖς καὶ ἀμετάδοτοι, ὅσοι οὐδὲν ἄλλο φροντίζετε εἰμὴ τὴν ἰδίαν σωματικὴν τρυφὴν καὶ ἀνάπαυσιν, ὅσοι λαλεῖτε καὶ διορίζετε περὶ τῶν μελλόντων γενέσθαι ἐν τῷ μέλλοντι καιρῷ, ὥσπερ ἄν εἰ ὁ καιρὸς ὑπῆρχεν ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν ἡμῶν, ὅσοι μηδόλως φοβεῖσθε τὸ αἰφνίδιον τοῦ θανάτου δρέπανον, ἑνὶ λόγῳ, πάντες, ὅσοι θέλετε τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς ὑμῶν, προσέλθετε, καὶ ἀνοίξαντες τῆς ψυχῆς τὰ ὦτα, ἀκούσατε μετὰ προσοχῆς τῆς παραβολῆς τὴν ἐξήγησιν· διότι, κἄν ὁ σκοπὸς αὐτῆς ἀποβλέπῃ ἐξόχως τοὺς πλεονέκτας, περιέχει ὅμως μαθήματα εἰς πάντα ἄνθρωπον ὠφελιμώτατα καὶ σωτήρια.

«Εἶπεν ὁ Κύριος τὴν παραβολὴν ταύτην· ἀνθρώπου τινὸς πλουσίου εὐφόρησεν ἡ χώρα»¹.

Τοῦ πλουσίου τούτου ἀνθρώπου εὐφόρησεν ἡ χώρα, ἤγουν καὶ οἱ ἀγροὶ πολλὰ καὶ καλὰ ἀπέδωκαν γεννήματα, καὶ οἱ ἀμπελῶνες ὡραίων σταφυλῶν πλῆθος, καὶ οἱ ἐλαιῶνες ποσότητα πιόνων ἐλαιῶν πολλήν, καὶ οἱ παράδεισοι ὡρίμους, γλυκείας καὶ παμπληθεῖς ὀπώρας. Ἀλλὰ διὰ τί ἆρά γε εὐδόκησεν ὁ Θεός, ἵνα ἡ χώρα τούτου τοῦ κακοῦ καὶ διεστραμμένου πλουσίου καρποφορήσῃ τοσοῦτον πλῆθος παντοίων καὶ καλῶν καρπῶν; Πρῶτον μέν, ἵνα δείξῃ τὴν ἴδιαν ἀγαθότητα, καὶ φανερώσῃ, ὅτι «Τὸν ἤλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθούς, καὶ βρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους»²· δεύτερον δέ, ἵνα χορτάσῃ τὴν ἐπιθυμίαν τοῦ πλουσίου, καὶ οὕτω προτρέψῃ αὐτὸν εἰς τὴν μετάδοσιν καὶ ἐλεημοσύνην· ἐὰν δὲ μηδὲ τοῦτο μεταβάλῃ τὴν σκληρὰν αὐτοῦ γνώμην, αὐτὸς μὲν κατασταθῇ ἀναπολόγητος, ἡ δὲ κατ’ αὐτοῦ τιμωρία ἀνακαλύψῃ τὴν δικαιοσύνην τοῦ Θεοῦ κατὰ τὸ «Ὅπως ἄν δικαιωθῇς ἐν τοῖς λόγοις σου, καὶ νικήσῃς ἐν τῷ κρίνεσθαί σε»³. Τὶ δὲ ἐποίησεν ὁ πλούσιος, βλέπων τὴν τοσαύτην εὐτυχίαν καὶ τὸν πλοῦτον αὐτοῦ τοσοῦτον αὐξανόμενον;

«Καὶ διελογίζετο ἐν ἑαυτῷ, λέγων τὶ ποιήσω; ὅτι οὐκ ἔχω ποῦ συνάξω τοὺς καρπούς μου»⁴.

Βλέπεις τὶ προξενεῖ ὁ πλοῦτος; Διαλογισμοὺς καὶ φροντίδας· «Καὶ διελογίζετο ἐν ἑαυτῷ, λέγων, τὶ ποιήσω»; Ἀκούεις; ἀντὶ χαρᾶς φέρει ἀπορίαν, καὶ ἀντὶ ἀναπαύσεως στενοχωρίαν. Τὶ ποιήσω; Τὴν αὐτὴν ἀπορίαν καὶ στενοχωρίαν πάσχει καὶ ὁ πάμπτωχος ἄνθρωπος· τὸν αὐτὸν λόγον «Τὶ ποιήσω» λέγει ὁ πάμπτωχος, ὅτι οὐκ ἔχω ἄρτον, ἵνα θρέψω ἑμαυτόν, καὶ τὴν γυναῖκα καὶ τὰ τέκνα μου. Καὶ ὁ μὲν πλούσιος ἀδίκως βοᾷ τὸ οὐκ ἔχω, διότι ἔχει τὸ ποῦ συνάξει τοὺς καρποὺς αὐτοῦ, ἔχει τὰς πεινώσας γαστέρας καὶ τὰς κενὰς τῶν πτωχῶν οἰκίας, ὅπου ἀποθέμενος τοὺς καρποὺς αὐτοῦ, συνάγει θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ, ὅπου «Οὐδὲ σής, οὔτε βρῶσις ἀφανίζει καὶ ὅπου κλέπται οὐ διορύσσουσιν οὐδὲ κλέπτουσιν»⁵· ὁ δὲ πτωχὸς δικαίως ἐλεεινολογεῖ λέγων Τὶ ποιήσω; ὅτι οὐκ ἔχω· διότι ἀληθῶς οὐ μόνον οὐδὲν ἔχει, ἀλλ’ οὐδὲ εὑρίσκει διὰ τὴν ἀσπλαγχνίαν τῶν πλουσίων. Πῶς δὲ ἠσυχάζει ὁ πλούσιος ἀπὸ τῆς στενοχωρίας αὐτοῦ, καὶ ποῖον πόρον εὑρίσκει εἰς τὴν αὐτοῦ ἀπορίαν; Ἄκουσον.

«Καὶ εἶπε· τοῦτο ποιήσω· καθελῶ μου τὰς ἀποθήκας, καὶ μείζονας οἰκοδομήσω, καὶ συνάξω ἐκεῖ πάντα τὰ γεννήματά μου, καὶ τὰ ἀγαθά μου»⁶.

Εὕρηκε τῆς ἀπορίας αὐτοῦ τὴν λύσιν· «Τοῦτο ποιήσω» εἶπε· κατεδαφίσω τὰς ἀποθήκας μου, καὶ οἰκοδομήσω ἄλλας εὐρυχωροτέρας, ὅπου συνάξω καὶ ἐνθήσω πάντα τὰ γεννήματά μου καὶ τὰ ἀγαθά μου. Ἀνόητε, τοῦτο οὐκ ἔστι λύσις τῆς ἀπορίας σου οὐδὲ τῆς στενοχωρίας σου ἀνάπαυσις, ἀλλὰ μέριμναι, καὶ κόποι καὶ ἀγῶνες· ἐὰν δὲ καὶ τὸ ἐρχόμενον ἔτος εὐφορήσῃ ἡ χώρα σου, πάλιν κατακρημνίσεις τὰ οἰκοδομηθέντα, καὶ πάλιν οἰκοδομήσεις μείζονα; ἀλλὰ τὶ τούτου κοπιαστικώτερον καὶ ἀθλιώτερον; Καθαίρεσις καὶ οἰκοδομή, καὶ μετ’ ὀλίγον πάλιν καταστροφὴ καὶ ἀνέγερσις· τοῦτό ἐστιν ἡ ἀνάπαυσις τοῦ πλούτου σου; Ἔχει τὰς ἀποθήκας αὐτοῦ πεπληρωμένας, καὶ ὅμως οὐκ ἀρκεῖται. Τοιοῦτον κακόν ἐστιν ἡ πλεονεξία· πάθος ἐστὶν ἀκόρεστον· πάσχει ὁ πλεονέκτης πάθος ὅμοιον τῷ τοῦ ὑδρωπικοῦ· ὁ ὑδρωπικὸς ὅσον πίνει, τόσον περισσότερον διψᾷ· ὁ πλεονέκτης, ὅσον συνάγει, τόσον περισσότερα ἐπιθυμεῖ. Ἀφ’ οὗ δὲ καθέλῃς τὰς ἀποθήκας σου, καὶ οἰκοδομήσῃς μείζονας, τί ἆρά γε ποιήσεις τότε;

«Καὶ ἐρῶ τῇ ψυχῇ μου· ψυχή, ἔχεις πολλὰ ἀγαθά, κείμενα εἰς ἔτη πολλά· ἀναπαύου, φάγε, πίε, εὐφραίνου»⁷.

Βλέπε μωρίαν καὶ ἀφροσύνην. Πρῶτον μέν, ὥσπερ ἄν εἶ ψυχὴν εἶχε χοίρου, τοιουτοτρόπως λαλεῖ πρὸς αὐτήν «Ψυχή μου», λέγει, «ἀναπαύου, φάγε, πίε, εὐφραίνου»· τὸ δὲ εὐφραίνου τὰς αἰσχρὰς ἠδονὰς τοῦ σώματος σημαίνει. Δεύτερον δὲ λογίζεται ἴδια ἀγαθὰ τὰ μὴ ἴδια· «Ψυχή», λέγει, «ἔχεις πολλὰ ἀγαθά»· ἀλλὰ πόθεν ἔχει τὰ ἀγαθὰ ὁ γυμνὸς ἐξελθὼν ἐκ τῆς κοιλίας τῆς μητρὸς αὐτοῦ καὶ γυμνὸς ἀπελευσόμενος⁸; Οἱ καρποὶ τῆς γῆς οὐκ εἰσὶν ἀγαθὰ τῆς ψυχῆς, ἀλλ’ ἀγαθὰ τοῦ Θεοῦ, διδόμενα εἰς τοὺς πλουσίους, ἵνα, οἰκονομήσαντες αὐτὰ διὰ τῆς εἰς τοὺς πτωχοὺς διανομῆς, λάβωσι τῆς καλῆς οἰκονομίας τὸν στέφανον· καρποὶ καὶ ἀγαθὰ τῆς ψυχῆς εἰσιν «ἡ ἀγάπη, ἡ χαρά, ἡ εἰρήνη, ἡ μακροθυμία, ἡ χρηστότης, ἡ ἀγαθωσύνη, ἡ πίστις, ἡ πραότης, ἡ ἐγκράτεια»⁹. Τρίτον δὲ γίνεται κύριος καὶ ἐξουσιαστὴς τῶν χρόνων καὶ τῶν καιρῶν, «οὕς ὁ πατὴρ ἔθετο ἐν τῇ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳ»¹⁰, καὶ διορίζει ἑαυτῷ ζωὴν πολυετῆ καὶ πολυχρόνιον· «Ψυχή, ἔχεις πολλὰ ἀγαθά, κείμενα εἰς ἔτη πολλά». Εὐλογοφανῶς οὖν καὶ πρεπόντως ὀνομάζει αὐτὸν ὁ Θεὸς ἄφρονα.

«Εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Θεός· ἄφρον, ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχή σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦ· ἅ δὲ ἡτοίμασας, τίνι ἔσται»¹¹;

Ἐλέγχει αὐτὸν ὁ Θεὸς σφοδρῶς, καὶ ἀνακηρύτεει αὐτὸν ἄφρονα, ὡς μὴ νοήσαντα τὴν εὐγένειαν καὶ τὴν ἀθανασίαν τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, ἀλλὰ προβάλλοντα, εἰς αὐτὴν βρώματα καὶ πόματα, καὶ σαρκικὰς ἡδονὰς καὶ ἀναπαύσεις, ὥσπερ ἄν ὑπῆρχε σωματικὴ καὶ φθαρτή· ἄφρονα, ὡς οἰκειοποιησάμενον τὰ ἀγαθὰ τοῦ Θεοῦ· ἄφρονα, ὡς νομίζοντα ἑαυτὸν κύριον καὶ ἐξουσιαστὴν τῆς ζωῆς αὐτοῦ, καὶ διορίζοντα αὐτῇ ἔτη πολλά, ὅτε αὐτὸς τὴν νύκτα ἐκείνην ἡρπάζετο αἰφνιδίως, καὶ ἐκόπτετο βιαίως τῆς ζωῆς· ἄφρονα, ὡς μὴ γινώσκοντα διὰ ποῖον ἡτοίμασε τὰ ἀγαθὰ ἐκεῖνα καὶ μὴ κατανοήσαντα, ὅτι τὸ ἄδηλον τῆς ὥρας τοῦ θανάτου ἐμποδίζει τὴν τελείωσιν τῶν μελετημάτων αὐτοῦ. Σημείωσαι δέ, ὅτι οἱ ἀπαιτοῦντες τὴν ψυχὴν αὐτοῦ εἰσιν οἱ δαίμονες· καὶ διὰ τοῦτο οὐκ εἶπεν, Ἀπαιτῶ τὴν ψυχήν σου, ἀλλ’ «ἀπαιτοῦσι τὴν ψυχήν σου», ἤγουν βιαίως ἁρπάζουσιν αὐτὴν ἐκεῖνοι, οἵτινες αὐτὴν ἐδούλωσαν· διότι τῶν μὲν δικαίων αἱ ψυχαὶ παρατίθενται ἐν χειρὶ Θεοῦ, τῶν δὲ ἀδίκων καὶ πονηρῶν ἁρπάζονται βιαίως ὑπὸ τῶν δαιμόνων ἐν νυκτί, ἤγουν ὅτι αὐτοὶ κατάκεινται εἰς τὸ σκότος τῆς ἁμαρτίας. Ταῦτα δὲ εἰπὼν ὁ Κύριος παραβολικῶς, ἐπάγει εὐθὺς καὶ τὴν ἁρμογὴν τῆς παραβολῆς, δηλοποιεῖ δηλαδὴ τὸν σκοπὸν καὶ τὸ τέλος αὐτῆς λέγων·

«Οὕτως ὁ θησαυρίζων ἑαυτῷ, καὶ μὴ εἰς Θεὸν πλουτῶν. Ταῦτα λέγων ἐφώνει, ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω»¹².

Τίς ἐστιν ἐκεῖνος, ὅστις θησαυρίζει ἑαυτῷ, καὶ οὐκ εἰς Θεὸν πλουτεῖ; ὁ πλούσιός έστιν, ὁ πλεονέκτης, ὁ μηδέποτε χορταζόμενος, κἄν πεπληρωμένας ἔχῃ πάσας τὰς ἀποθήκας αὐτοῦ· ὁ πλούσιός ἐστιν, ὁ ἄδικος, ὅστις σφετερίζεται τὰ ἀγαθὰ τοῦ Θεοῦ, καὶ μετέρχεται αὐτὰ ὡς ἴδια, ἐνθηκιάζει χρυσίον ἐπάνω εἰς τὸ χρυσίον, καὶ κτήματα ἐπάνω εἰς τὰ κτήματα, οὐχ ἵνα εὐεργετήσῃ ἄλλον τινά, ἀλλ’ ἵνα μόνος ἀπολαμβάνῃ αὐτά, μόνος ἀναπαύηται, καὶ τρώγῃ καὶ πίνῃ, καὶ ἐκπληροῖ τὰς τῆς σαρκὸς αὐτοῦ ἠδονάς· ὁ πλούσιός ἐστιν ὁ αὐθάδης καὶ ἀνόητος, ὅστις φαντάζεται πολυχρόνιον ζωὴν καὶ ἔτη πολλά· αὐτὸς οὐ πλουτεῖ τὸν θεῖον πλοῦτον, καθότι οὐκ ἔχει θησαυρὸν ἐν οὐρανοῖς, ἀλλὰ γυμνός ἐστι πάσης ἀρετῆς, καὶ πάσης Θείας Χάριτος. Οὕτω, λέγει ὁ Θεός, ἤγουν ὁμοίως ἄφρων ἐστὶ καὶ ἀνόητος πᾶς πλεονέκτης καὶ φιλάργυρος, ὅστις συνάγει καὶ οὐδέποτε χορτάζεται, συνάγει καὶ οὐδέποτε μεταδίδωσιν εἰς τοὺς πτωχούς· οὕτως, ἤγουν κατὰ τὸν ὅμοιον τρόπον μωρός ἐστι καὶ ἀνόητος πᾶς φιλόσαρκος καὶ φιλήδονος, ὅστις μηδὲν ἕτερον μελετᾷ εἰμὴ τὰ φαγοπότια καὶ τὰς σαρκικὰς ἠδονάς· οὕτως, ἤγουν ὁμοιοτρόπως μωρός ἐστιν, ὅστις φαντάζεται ζωὴν μακροήμερον καὶ πολυετή· οὕτως, ἤγουν κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἀποθνήσκει ὅστις πράττει τὰ ἔργα τούτου τοῦ πλουσίου· ἀποθνήσκει μὲν ἐξαίφνης ἀδιάτακτος καὶ ἀμετανόητος, ἁρπάζουσι δὲ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ οἱ δαίμονες.

Ἐπειδὴ δὲ κἄν πάντες ἔχωμεν ὦτα καὶ πάντες ἀκούωμεν, ὅμως οὐ πάντες ὠφελούμεθα, διὰ τοῦτο ταῦτα εἰπὼν ὁ Κύριος, ἐφώνησε, λέγων, «Ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν, ἀκουέτω», ὥσπερ ἄν εἰ ἔλεγε διὰ τούτου, Ὅστις ἔχει διάθεσιν ψυχῆς πρὸς ὑποδοχὴν τῆς ἐκ τούτων τῶν λόγων ὠφέλειας, ὠφελείσθω.

Σημειώσεις :

1. Λουκ. ιβ΄, 16.
2. Ματ. ε΄, 45.
3. Ψαλ. ν΄, 5.
4. Λουκ. ιβ΄, 17.
5. Ματ. στ΄, 20.
6. Λουκ. ιβ΄, 18.
7. Λουκ. ιβ΄, 19.
8. Ἰώβ α΄, 21.
9. Γαλ. ε΄, 22.
10. Πραξ. α΄, 2.
11. Λουκ. ιβ΄, 20.
12. Λουκ. ιβ΄, 21.

 

 

****

 

Ἀρχιεπισκόπου Ἀστραχᾶν & Σταυρουπόλεως Νικηφόρου Θεοτόκη

Ὁμιλία μετὰ τὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιον τῆς Θ΄ Κυριακῆς

 

Ἀναμέσον τῶν πολλῶν ὑποθέσεων, τῶν περιεχομένων ἐν τῇ παραβολῇ τοῦ σημερινοῦ Εὐαγγελίου, βλέπομεν καὶ τὴν φοβερὰν ὑπόθεσιν τοῦ αἰφνιδίου θανάτου· αὐτή ἐστιν ὑπόθεσις φόβου μεγάλου καὶ τρόμου ὑπερβολικοῦ· ὁ αἰφνίδιος θάνατός ἐστιν παίδευσις τῆς θείας ἀγανακτήσεως διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν· τοῦτο βλέπομεν φανερὰ εἰς τὸν πλούσιον τῆς παραβολῆς. Αὑτὸς πλεονέκτης, δοῦλος τῆς σαρκὸς καὶ τῶν ἠδονῶν, αὐτός, ἀμνημονήσας παντελῶς καὶ τῆς ἀθανασίας τῆς ψυχῆς, καὶ τοῦ θανάτου, καὶ τοῦ Θεοῦ, καὶ προσηλώσας τὸν νοῦν αὐτοῦ καὶ τὴν καρδίαν εἰς τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς, καὶ εἰς τὰς τρυφὰς τῆς σαρκός, ἀπεφάσισε νὰ ζῇ οὐχ ὡς ἄνθρωπος πιστεύων εἰς τὸν Θεόν, ἀλλ’ὡς ἄνθρωπος ἀσεβὴς καὶ ἄπιστος, οὐχ ὡς ἄνθρωπος ἔχων ψυχὴν ἀθάνατον, ἀλλ’ ὡς ἄνθρωπος θνητόψυχος, οὐχ ὡς ἄνθρωπος λογικός, ἀλλ’ ὡς ζῶον ἄλογον· εἰς αὐτὸν οὖν διὰ τὰς ἁμαρτίας καὶ ἀλογίας αὐτοῦ στέλλει ὁ Θεὸς βίαιον καὶ αἰφνίδιον θάνατον. Ἵνα δὲ καθεὶς πληροφορηθῇ ὅτι οὐ κατὰ φύσιν, ἀλλὰ κατὰ θείαν προσταγὴν ἐθέρισεν αὐτὸν τοῦ αἰφνιδίου θανάτου τὸ δρέπανον, παρέστησεν ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς εἰς τὴν παραβολὴν τὸ μὴ συμβαῖνον εἰς τοὺς αἰφνιδίους θανάτους, ἤγουν παρέστησεν αὐτὸν τὸν Θεόν, πρῶτον μὲν ἐλέγχοντα τὸν πανάθλιον ἐκεῖνον ἁμαρτωλόν, καὶ ἀναγγέλοντα αὐτῷ τὴν φοβερὰν καταδίκην τοῦ βιαίου θανάτου· «Ἄφρον, ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦ»¹· ἔπειτα καὶ τὴν αἰτὶαν δηλοποιοῦντα τῆς τοιαύτης ὀλεθρίου καταδίκης· ἐπειδή, λέγει, προσήλωσας σεαυτὸν εἰς τὴν πλεονεξίαν, συνάγων καὶ μηδέποτε χορταζόμενος, διὰ τοῦτο νῦν ἁρπάζουσι τὴν ψυχήν σου· τὶς οὖν κληρονομήσει ὅσα σὺ ἡτοίμασας; «Ἅ δὲ ἡτοίμασας, τίνι ἔσται»;

Φοβερὸς ὁ αἰφνίδιος θάνατος· ἐπειδὴ εἰς ὁποίαν κατάστασιν εὑρεθῶμεν εἰς τὴν ὥραν τοῦ θανάτου ἡμῶν, εἰς τὴν αὐτὴν διαμένομεν εἰς τὸν ἀτελεύτητον αἰῶνα τοῦ αἰῶνος· μετὰ θάνατον οὐδὲ ὁ ἐνάρετος μεταβάλλεται ἀπὸ τῆς ἀρετῆς εἰς τὴν ἁμαρτίαν, οὐδὲ ὁ ἁμαρτωλὸς ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας εἰς τὴν ἀρετήν· ὅθεν, ὅπως καὶ ἄν εὑρεθῇ ὁ ἄνθρωπος εἰς τὴν ὥραν τοῦ θανάτου, οὕτω καὶ διαμένει. Ἐπιβεβαιοῖ τοῦτο ὁ θεῖος ἐκκλησιαστής, λέγων, «Καὶ ἐὰν πέσῃ ξύλον ἐν τῷ νότῳ, καὶ ἐὰν ἐν τῷ βοῤῥᾷ, τόπῳ οὗ πεσεῖτε τὸ ξύλον, ἐκεῖ ἔσται»², τουτέστι, διὰ ὁποῖον τόπον εὑρεθῇ ἄξιος ὁ ἄνθρωπος εἰς τὴν ὥραν τοῦ θανάτου αὐτοῦ, εἴτε διὰ τὸν παράδεισον, εἴτε διὰ τὴν κόλασιν, ἐκεῖ διορίζεται, καὶ ἐκεῖ διαμένει εἰς τοὺς ἀπεράντους αἰῶνας τῶν αἰώνων.

Ἡμεῖς οἱ ταλαίπωροι καθ’ ἑκάστην στιγμὴν σχεδὸν ἁμαρτάνομεν· πότε λείπει ἀπὸ τῶν ἔργων ἡμῶν ἡ ἁμαρτία³; ταύτην τὴν ὥραν εὑρισκόμεθα εἰς πολυφαγίας καὶ πολυποσίας, καὶ κραιπάλην καὶ μέθην, τὴν ἄλλην ὥραν εἰς κοίτας καὶ ἀσελγείας, εἰς μάχας καὶ φθόνους, τὴν ἐφεξῆς στιγμὴν εἰς ἀρπαγὰς καὶ ἀδικίας, εἰς καταδυναστείας καὶ καταδρομὰς ἀδελφῶν· πότε λείπει ἀπὸ τῶν λόγων ἡμῶν ἡ ἁμαρτία; ὕβρεις, συκοφαντίαι, καταλαλιαί, ψεῦδος, αἰσχρολογίαι, ἐξόχως ἡ ἀστρολογία σχεδὸν οὐδέποτε λείπει ἀπὸ τοῦ στόματος ἡμῶν· πότε μένει ὁ νοῦς ἡμῶν καθαρὸς ἀπὸ τῆς ὑπερηφανείας, ἀπὸ τῆς φιλοδοξίας, ἀπὸ τῶν αἰσχρῶν λογισμῶν καὶ ἀπὸ τῶν πονηρῶν ἐνθυμήσεων; σχεδὸν οὐδέποτε, οὐδὲ κατ’ αὐτὸν τὸν καιρόν, καθ’ ὅν προσευχόμεθα ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ· ἐν ἁμαρτίαις ἐσμὲν διὰ παντὸς καὶ εἰς τὴν νεότητα, καὶ εἰς τὴν ἀνδρικὴν ἡλικίαν, καὶ εἰς αὐτὸ τὸ γῆρας· ἡ εὐπερίστατος ἁμαρτία περικυκλοῖ ἡμᾶς διὰ παντός, ποιοῦμεν διὰ παντὸς πάντα τὰ μέλη ἡμῶν «Δοῦλα τῇ ἀκαθαρσίᾳ, καὶ τῇ ἀνομίᾳ εἰς τὴν ἀνομίαν»⁴.

Ὅταν πρὸ τοῦ θανάτου ὁ φιλάνθρωπος Θεὸς ἐξαποστείλῃ ὡς ἄγγελον βαρυτάτην ἀσθένειαν, τότε αὐτή, ἐρχομένη πρὸς ἡμᾶς, ὡς ἄλλος Ἡσαΐας, ἀναγγέλει ἡμῖν, λέγουσα, «Τάδε λέγει Κύριος, Τάξαι περὶ τοῦ οἴκου σου· ἀποθνήσκεις γὰρ σὺ καὶ οὐ ζήσῃ»⁵· τότε αὐτὴ βοᾷ ὡς μεγαλόφωνος σάλπιγξ, Ἄνθρωπε, ἑτοίμασον σεαυτὸν διὰ τὴν μέλλουσαν ζωὴν καὶ διὰ τὸ ἐκεῖ φοβερὸν κριτήριον. Οἱ πόνοι καὶ ἡ βάσανος τῆς ἀῤῥωστίας, καὶ ὁ φοβερὸς φόβος τοῦ θανάτου καὶ τὴν σκληροτάτην καρδίαν πολλάκις κάμπτει· τότε αἰσθάνεται ὁ ἄνθρωπος ὅτι χωρίζεται ἀπὸ τοῦ κόσμου, τότε βλέπει, ὅτι οὐδὲν ὠφελεῖ αὐτῷ οὐδὲ ὁ πλοῦτος, οὐδὲ ἡ δόξα, οὐδὲ ὅλα τὰ ἀγαθὰ τοῦ κόσμου· τότε οἱ ἠγαπημένοι συγγενεῖς καὶ οἱ ἀληθινοὶ φίλοι φέρουσιν αὐτῷ τὸν ἱερέα, σύμβουλον καὶ διδάσκαλον τῆς σωτηρίας αὐτοῦ· ὅθεν εὐκαιρεῖ τότε, μάλιστα ὅταν ἡ ἀσθένεια ὑπάρχῃ πολυήμερος, ἵνα μετανοήσῃ καὶ κλαύσῃ, καὶ ἐπιστρέψῃ πρὸς τὸν Θεόν, καὶ ἐξομολογηθῇ τὰς ἁμαρτίας αὐτοῦ, καὶ συνενωθῇ μετὰ τοῦ σωτῆρος Ἰησοῦ Χριστοῦ, διὰ τῆς μεταλήψεως τοῦ παναχράντου Σώματος καὶ Αἵματος Αὐτοῦ, καὶ διατάξῃ τὰ περὶ τοῦ οἴκου αὐτοῦ· τότε δὲ βεβαία ἐλπίς ἐστιν, ὅτι πίπτει καὶ διαμένει οὐχὶ εἰς τὸν βοῤῥᾶν, τὸν τόπον τῆς κολάσεως, ἀλλ’ εἰς τὸν νότον, τὸν τόπον τῆς μακαριότητος.

Ἀλλ’ ὅταν ἐξαίφνης, ὥσπερ καταιγὶς ἀπροσδόκητος, καὶ ὅταν, ὡς ἀνεμοστρόφιγξ αἰφνίδιος, παρὰ πᾶσαν ἐλπίδα ἀρπάξῃ ὁ θάνατος τὴν ζωήν· ὅταν, λέγω, τὴν ὥραν ταύτην εὑρίσκηται ὁ ἄνθρωπος ὑγιὴς καὶ εὔρωστος καὶ ἁμαρτάνων, μετὰ δὲ μίαν στιγμὴν ἄλαλος καὶ ἀναίσθητος, ποία ἐλπὶς τότε σωτηρίας; ποῦ μετάνοια τότε; ποῦ ἐξομολόγησις; ποῦ ἐπιστροφή; οὐδὲ συγγενής, οὐδὲ φίλος, οὐδὲ ἱερεὺς δύναται βοηθῆσαι τότε, κἄν θέλῃ, κἄν σπουδάζῃ καὶ ἐξ ὅλης καρδίας ἐπιποθῇ· μόλις προφθάνει ὁ δυστυχὴς ἐκεῖνος νὰ αἰσθανθῇ, ὅτι ἀποθνήσκει, καὶ οἱ ἀνελεήμονες ἔρχονται ζητοῦντες τὴν ψυχὴν αὐτοῦ· «Ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦ»⁶.

Οἱ τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης διδάσκαλοι λέγουσιν, ὅτι, ὅταν ἐν τῷ ἅμα παύσῃ ἡ κίνησις τοῦ νευρώδους ὑγροῦ, εἴτουν τοῦ ζωτικοῦ πνεύματος, εἰς τὰ περὶ τὸν ἐγκέφαλον ἀγγεῖα, παύει εὐθὺς καὶ ἡ ἐν τῇ καρδίᾳ κίνησις τοῦ αἵματος, ἐν τῷ ἅμα δὲ παύει καὶ ἡ ἀναπνοὴ καὶ ἡ ζωή· καὶ καλοῦσι μὲν τὸ πᾶθος τοῦτο ἀποπληξίαν, τῆς δὲ ἀποπληξίας ἀποτέλεσμα τὸν αἰφνίδιον θάνατον. Καὶ ἡμεῖς μὲν οὐκ ἐναντιούμεθα εἰς τοὺς φυσιολογοῦντας ἰατρούς, οὐδὲ ἀποφασίζομεν, ὅτι ψευδής ἐστιν ἡ τούτων φυσιολογία· λέγομεν δέ, ὅτι ἡ στάσις τοῦ ζωτικοῦ πνεύματος καὶ τοῦ αἵματος οὐκ εἰσὶ τὰ πρῶτα αἴτια τοῦ αἰφνιδίου θανάτου, ἀλλὰ τὰ δεύτερα, καὶ, ἵν’ οὕτως εἴπω, τὰ ὄργανα, διὰ τῶν ὁποίων ὀργανίζεται καὶ ἐκτελεῖται ὁ αἰφνίδιος θάνατος. Ἀληθῶς ὁ πρίων πρίζει, καὶ τὸ ἄροτρον ἀροτριᾷ, καὶ τὸ δίκτυον ἀγρεύει, πλὴν ταῦτα οὐδέ εἰσιν οὐδὲ λογίζονται αἴτια, ὄργανα δὲ μόνον εἰσὶ τῶν ἐξ αὐτῶν τελουμένων ἔργων· ὁ τέκτων δὲ τῆς οἰκοδομῆς, καὶ ὁ γεωργὸς τῆς ἀρούρας, καὶ ὁ ἀλιεῦς τῆς ἄγρας ἐστὶ τὸ καθ’ αὐτὸ καὶ πρῶτὸν αἴτιον.

Ὁ Θεὸς καὶ πρὸς εὐεργεσίαν καὶ πρὸς τιμωρίαν τῶν ἀνθρώπων μετέρχεται τὰ κτίσματα αὐτοῦ ὡς ὄργανα· διὰ τῆς ἀνατολῆς τοῦ ἡλίου φωτίζει, καὶ διὰ τοῦ πυρὸς θερμαίνει τὴν γῆν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτῇ· διὰ τῆς στάσεως τοῦ ἡλίου ἐξαφανίζει τοὺς Ἀμοῤῥαίους, καὶ διὰ τοῦ πυρὸς κατακαίει τὰ Σόδομα καὶ τὰ Γόμοῤῥα· διὰ τοῦ ὕδατος ποτίζει τὴν γῆν καὶ αὔξει τοὺς καρπούς, διὰ τοῦ ὕδατος κατακλύει τὸν κόσμον καὶ καταποντίζει τοὺς Αἰγυπτίους⁷· διὰ τοῦ ἀέρος χορηγεῖ τὴν ἀναπνοὴν καὶ δίδωσιν εἰς πάντα τὰ ζῶα ζωήν, διὰ τοῦ ἀέρος φέρει σκότος ψηλαφητὸν εἰς τὴν Αἴγυπτον καὶ ἐπάγει κονιορτὸν κατατραυτίζοντα τοὺς Αἱγυπτίους καὶ τὰ τετράποδα αὐτῶν· διὰ τῆς γῆς τρέφει πάντα τὰ ζῶντα, διὰ τῆς γῆς ἀποκτείνει τὸν Δαθὰν καὶ τὸν Ἀβειρών⁸. Αὐτός, ὡς ἐξουσιαστὴς καὶ δεσπότης καὶ τῆς στάσεως καὶ τῆς κινήσεως, καὶ τῶν νόμων καὶ τῶν ἰδιωμάτων τῆς φύσεως, καὶ αὐτῆς τῆς φύσεως καὶ τῶν κτισμάτων πάντων δημιουργὸς καὶ παντοδύναμος, καὶ ἵστησι, καὶ κινεῖ καὶ μεταβάλλει τὰ πάντα, καὶ ποιεῖ ὅσα θέλει, καὶ καθὼς θέλει καὶ βούλεται. Αὐτὸς οὖν ὁ Θεός, ὅταν θέλῃ, καταπαύει ἐν τῷ ἅμα καὶ τὴν περὶ τὸν ἐγκέφαλον κίνησιν τοῦ ζωτικοῦ πνεύματος καὶ τὴν ἐν τῇ καρδίᾳ κίνησιν τοῦ αἵματος, καὶ οὕτω φέρει τὸν αἰφνίδιον θάνατον.

Πρῶτον ὁ Θεὸς προβάλλει εἰς τὸν ἁμαρτάνοντα τῆς Θείας Αὑτοῦ φιλανθρωπίας καὶ μακροθυμίας τὰ βότανα. Ἔδωκεν εἰς τὸν πλούσιον τοῦ σημερινοῦ Εὐαγγελίου τὸν πλοῦτον· «Ἀνθρώπου», λέγει, «τινὸς πλουσίου»⁹· αὐτὸς δέ, μηδενὶ μηδὲν μεταδούς, ἐπλήρωσε τὰς ἀποθήκας αὐτοῦ, καὶ κατέκλεισε τὸν πλοῦτον αὐτοῦ ἐκεῖ. Ὁ Θεός, ἵνα χορτάσῃ τὴν ἐπιθυμίαν αὐτοῦ, καὶ μεταβάλῃ εἰς τὸ μεταδοτικὸν ἦθος τὴν πλεονεκτικὴν αὐτοῦ γνώμην, ἀναδείκνυσι πάλιν τὴν γῆν αὐτοῦ καρποφόρον· «Ἀνθρώπου τινὸς πλουσίου εὐφόρησεν ἡ χώρα»· γεννήματα καὶ καρποὶ πολλοὶ καὶ ἄμετροι, αἱ ἀποθῆκαι πλήρεις, ὁ πλοῦτος ἀχώρητος· ὁ δὲ πλούσιος ἀντὶ νὰ ἀνοίξῃ τὰς ἀποθήκας, καὶ ἐκκενώσας αὐτὰς τῶν παλαιῶν καρπῶν πληρώσῃ τῶν νέων, καὶ οὕτω μείνῃ πάλιν πλούσιος, καὶ ἔχῃ πεπληρωμένας τὰς ἀποθήκας, ἠκούσατε τὸ τὶ διελογίσθη καὶ τὶ ἀπεφάσισεν· ἐσυλλογίσθη, ἵνα κατακρημνίσῃ τὰς παλαιὰς αὐτοῦ ἀποθήκας, καὶ οἰκοδομήσῃ ἄλλας νεοκτίστους, χωρούσας καὶ τοὺς παλαιοὺς καὶ τοὺς νέους καρπούς· «Καθελῶ μου τὰς ἀποθήκας, καὶ μείζονας οἰκοδομήσω»¹¹. διὰ τί δὲ καθαιρέσεις καὶ οἰκοδομαί; μήπως, ἵνα σιτομετρῇ τοὺς χρείαν ἔχοντας, ὥσπερ ὁ πατριάρχης Ἰωσὴφ εἰς τὴν Αἴγυπτον¹²; Οὐχὶ διὰ τοῦτο, ἀλλ’ ἵνα ἡ ψυχὴ αὐτοῦ μόνη ἀναπαύηται, καὶ τρώγῃ, καὶ πίνῃ, καὶ εὐφραίνηται· «Καὶ ἐρῶ τῇ ψυχῇ μου· ψυχή, ἔχεις πολλὰ ἀγαθά, κείμενα εἰς ἔτη πολλά· ἀναπαύου, φάγε, πίε, εὐφραίνου»¹³. Ἰδὼν οὖν ὁ Θεός, ὅτι αὐτὸς καταφρονεῖ «Τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος Αὐτοῦ, καὶ τῆς ἀνοχῆς καὶ τῆς μακροθυμίας, ἀγνοῶν, ὅτι τὸ χρηστὸν τοῦ Θεοῦ εἰς μετάνοιαν αὐτὸν ἄγει»¹⁴, καὶ ὅτι οὐ μόνον μένει ἀδιόρθωτος, ἀλλὰ καὶ ἁμαρτάνει χεῖρον ἤ πρότερον, τότε, εἴτε στήσας τὴν περὶ τὸν ἐγκέφαλον κίνησιν τοῦ ζωτικοῦ πνεύματος, ὡς λέγουσιν οἱ ἰατροί, εἴτε κατὰ ἄλλον τρόπον, ὅν αὐτὸς οἶδε, δι’ αἰφνιδίου θανάτου ἐθέρισεν αὐτοῦ τὴν ζωήν· «Ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦ»¹⁵.

Πᾶσα συμφορά, πᾶσα θλίψις, πᾶν κακόν, ὅταν ἔλθῃ ἐξαίφνης, γίνεται πολλὰ βαρύτερον καὶ θλιβερώτερον· διὰ τοῦτο ὁ προφήτης τοῦ Θεοῦ ἔλεγεν· «Ἡτοιμάσθην καὶ οὐκ ἐταράχθην»¹⁶. Ὅταν ἔχῃ ὁ ἄνθρωπος προϋπάρχουσαν εἴδησιν τοῦ κακοῦ τοῦ ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ κρεμαμένου, ἐὰν μὲ τὸ κακὸν φευκτόν, ἤ φεύγει αὐτὸ παντελῶς, ἤ διὰ τρόπων διαφόρων ποιεῖ αὐτὸ μετριώτερον· ἐὰν δὲ ἄφευκτον, προετοιμάζει τὴν καρδίαν αὐτοῦ πρὸς τὴν τούτου ὑποδοχήν· ἀλλ’ ὅταν χωρίς τινος οὐδὲ μικρᾶς εἰδήσεως πίπτῃ ἐπάνω εἰς αὐτὸν ἡ συμφορά, τότε ἐστὶν ἀπαρηγόρητος καὶ ἀπρόφθαστος.

Ἀληθῶς ὁ θάνατός ἐστιν ἄφευκτος, ἐστὶ φοβερός, κἄν προβλέπωμεν αὐτὸν ἐρχόμενον· κἄν προβλέπωμεν αὐτὸν ἐρχόμενον· καὶ αὐτὸς ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὅστις διὰ τὴν καθ’ ὑπόστασιν ἔνωσιν τῆς ἀνθρωπότητος αὐτοῦ μετὰ τῆς θεότητος εἶχε καὶ ὡς ἄνθρωπος πάσας τὰς ὑπερτελείους τελειότητας, ἐλυπήθη, ὅταν ἦλθε ἡ ὥρα τοῦ θανάτου αὐτοῦ, «Περίλυπος», εἶπεν, «ἐστὶν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου»¹⁷, καὶ παρεκάλεσε τὸν πατέρα αὐτοῦ, ἵνα μὴ πίῃ τοῦ θανάτου τὸ πικρὸν ποτήριον· «Πάτερ μου, εἰ δυνατόν, ἀπελθέτω ἀπ’ ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο»¹⁸· τοσαύτην δὲ ἀγωνίαν ἐδοκίμασε τὴν ὥραν ἐκείνην, ὥστε «ἐγένετο ὁ ἰδρὼς αὐτοῦ, ὠσεὶ θρόμβοι αἵματος καταβαίνοντες ἐπὶ τὴν γῆν»¹⁹· Ὅταν ὅμως προγνωρίσωμεν τὸν θάνατον, τότε πρῶτον μὲν διατάσσομεν, ὡς θέλομεν, τὰ περὶ τῆς οἰκίας, τὰ περὶ τῶν τέκνων, τὰ περὶ τῶν μετὰ θάνατον ὑποθέσεων ἡμῶν· ὅθεν μένει κατὰ τοῦτο ἡ ψυχὴ ἡμῶν ἥσυχος καὶ ἀφρόντιστος· δεύτερον δὲ διὰ τῆς μετανοίας καὶ ἐξομολογήσεως ἄραντες τὸ βαρὺ φορτίον τῶν ἁμαρτημάτων ἡμῶν, καθησυχάζωμεν τῆς συνηδείσεως τὸν ἔλεγχον, καὶ διώκομεν τὸν ὑπέρμετρον φόβον τῆς αἰωνίου κολάσεως· τρίτον, μεταλαβόντες τῶν ἁγίων μυστηρίων, συνενούμεθα τῷ σωτήρι Χριστῷ. Διὸ ἔρχεται εὐθὺς εἰς τὴν καρδίαν ἡμῶν ἡ ἐλπὶς τῆς ἐλεημοσύνης τοῦ Θεοῦ, ἡ ἐλπὶς τῆς αἰωνίου ἀναπαύσεως, ἡ ἐλπὶς τῆς ἀθανάτου βασιλείας, ἥτις αἴρει τὴν θλίψιν τῆς στερήσεως τοῦ κόσμου καὶ τῆς ζωῆς, καὶ φέρει τὴν χαρὰν τῆς ἀπολαύσεως τῶν οὐρανίων ἀγαθῶν, καὶ ταὴς ἀνεκλαλήτου δόξης τοῦ Θεοῦ. Οὐδὲν ἄλλο μένει τότε πικρὸν ἅμα καὶ φοβερὸν εἰμὴ ἡ ἀγωνία τοῦ χωρισμοῦ τῆς ψυχῆς ἀπὸ τοῦ σώματος· ἀλλὰ μετὰ ταύτην τὴν προετοιμασίαν ἔρχονται οἱ ἅγιοι ἄγγελοι, οἱ ἐλεήμονες καὶ φωτεινοί, οἵτινες, διώκοντες μακρὰν τοὺς δαίμονας, καὶ τὴν πικρότητα γλυκαίνουσι, καὶ τοὺς πόνους ἐλαφρύνουσι, καὶ τῆς ψυχῆς τὸν φόβον διώκουσι, καὶ χαίροντες παραλαμβάνουσιν αὐτήν. Μακάριος, ἀδελφοί μου, ἐκεῖνος, ὅστις καταξιωθῇ τοιούτου καλοῦ θανάτου· ἐκεῖνος ψάλλει μετὰ τοῦ Δαβίδ, «Ἐν εἰρήνῃ ἐπὶ τὸ αὐτὸ κοιμηθήσομαι καὶ ὑπνώσω»²⁰·

Ἀλλ’ ὅταν ἔλθῃ ὁ θάνατος ἀπροσδόκητος καὶ αἰφνίδιος, καὶ εὕρῃ ἡμᾶς ἐν τῷ μέσῳ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, ὦ πόσον φοβερὸς τότε γίνεται! ὦ πόσον πικρὸς καὶ ψυχολέθριος! Βλέπει τότε ὁ δυστυχὴς ἐκεῖνος ἄνθρωπος ἐξαίφνης τοῦ θανάτου τὴν μάχαιραν ἠκονημένην καὶ γυμνήν, καὶ ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ φερομένην· ζητεῖ, ἵνα φύγῃ, ἀλλὰ φυγὴ οὐκ ἔστι· θέλει, ἵνα διατάξῃ τὰ περὶ τοῦ οἴκου αὐτοῦ, ἀλλ’ ὁ νοῦς συγκέχυται, καὶ οἱ διαλογισμοὶ σχεδὸν ἀπώλοντο· θέλει ἴσως ἱερέα, ἵνα ἐξομολογηθῇ, ἀλλ’ ἡ γλῶσσα παρελύθη, καὶ οὐ δύναται ζητῆσαι αὐτόν, τὸ στόμα ἐκλείσθη, καὶ οὐ δύναται ἐξαγγεῖλαι τὰς ἁμαρτίας αὐτοῦ· βλέπει, ὅτι μετὰ θάνατον ἐγκαταλείπει θλιβερὰς κρισολογίας εἰς τοὺς φιλτάτους αὐτοῦ κληρονόμους· τοῦτο τραυματίζει αὐτὸν ὀξύτατα. Βλέπει, ὅτι ἀποθνήσκει ἀμετανόητος, καὶ αἰσθάνεται τοῦ φοβεροῦ κριτηρίου τὴν ἀπόφασιν, καὶ τῆς αἰωνίου κολάσεως τὴν τιμωρίαν· τοῦτο φέρει εἰς αὐτὸν τοῦ ἄδου τὰς ὀδύνας· ἐκ τούτου σκοτεινὸς θόρυβος, φόβοι ἐντρομώτατοι, σπαραγμοὶ ἐλεεινοί, ἀπελπισμὸς τέλειος. Ἐπὶ τούτοις καὶ οἱ δαίμονες οἱ σκοτεινοὶ καὶ ἄσπλαγχνοι, τὰς πράξεις ἐλέγχοντες, καὶ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἀπαιτοῦντες, σπαράττουσιν αὐτὸν βασανιστικώτατα· σχίζεται τέλος πάντων ἀνιλεῶς ἡ ψυχὴ ἀπὸ τοῦ σώματος, καὶ τρέμουσα καὶ στένουσα, ἁρπάζεται βιαίως. Κύριε παντελεήμων, ῥῦσαι ἡμᾶς ταύτης τῆς φοβερᾶς καταδίκης. Οὐαί, ἀδελφοί μοι, εἰς ἐκεῖνον τὸν ἄνθρωπον, ὅστις τοιουτοτρόπως ἀποθάνῃ! οὗτός ἐστιν ὁ κακὸς θάνατος, περὶ οὗ ὁ προφήτης Δαβὶδ λέγει, «Θάνατος ἁμαρτωλῶν πονηρός»²¹.

Ταλαίπωροι ἄνθρωποι! οὐ μόνον ἀγνοοῦμεν τὴν ὥραν τοῦ θανάτου, ἀλλ’ οὐδὲ οἴδαμεν ποῖον τοῦ θανάτου ἡμῶν τὸ εἶδος· ἆράγε ἔρχεται εἰς ἐμὲ ὁ θάνατος ἥμερος καὶ πρᾶος, ἤ ἄγριος καὶ θηριώδης;  ἆράγε βλέπω ἐγὼ πρῶτον τὰ θανατηφόρα αὐτοῦ σημεῖα, ἤ αὐτός με προφθάνει, ὡς ὁ κλέπτης, κρυφίως; ἆράγε δίδωσί μοι καιρόν, κἄν ὀλίγον, ἵνα κλαύσω διὰ τὰς ἁμαρτίας μου, ἤ ἀρπάζει με εὐθὺς ἀμετανόητον; Διὰ τί τόσον σκότος, διὰ τί τόση ἄγνοια διὰ τοῦ θανάτου τὴν ὥραν, καὶ διὰ τὸ εἶδος τοῦ θανάτου, ἐξ ὧν κρέμαται τῆς ψυχῆς ἡ σωτηρία; Ταῦτα, ἀγαπητοί μου, ᾠκονόμησεν ὁ φιλανθρωπότατος Θεὸς διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν· ἡ ἄγνοια τῆς ὥρας φέρει φόβον, ὁ φόβος βάλλει χαλινόν, ὁ χαλινὸς ἀνακόπτει τὴν εἰς τὰς ἁμαρτίας ὁρμὴν καὶ τὴν πτῶσιν· ἡ ἄγνοια τῆς ὥρας φέρει προσοχήν, ἡ προσοχὴ προθυμίαν, ἡ προθυμία ἐργάζεται τῆς ἀρετῆς τὰ κατορθώματα· διὰ τοῦτο οὐκ ἐφανέρωσε καλὸς ἤ πονηρὸς ἔσεται ὁ θάνατος ἡμῶν, ἵνα, φοβούμενοι, φεύγωμεν τὴν ἁμαρτίαν, ἵνα, προσέχοντες, ἐργαζώμεθα τὴν ἀρετήν. Ποσάκις διὰ τὸν φόβον τοῦ θανάτου ἀπέχομεν ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας; Ποσάκις, φοβούμενοι μήπως αὔριον ἀποθάνωμεν, ἐργαζόμεθα τὰ καλὰ ἔργα; Διὰ τί λοιπὸν προσκλαιόμεθα; Ἴσως θέλομεν γνωστὴν τὴν ὥραν τοῦ θανάτου ἡμῶν, ἵνα πραγματευώμεθα τῆς ψυχῆς τὴν σωτηρίαν, τουτέστιν, ἵνα ἁμαρτάνωμεν πᾶσαν φοβερὰν ἁμαρτίαν ἕως τῆς ἐσχάτης ὥρας τῆς ζωῆς ἡμῶν· τότε δέ, προστρέχοντες εἰς τὴν μετάνοιαν, νὰ κερδαίνωμεν τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν· ἀλλ’ «Ὁ Θεὸς οὐ μυκτηρίζεται»²², ὡς παντεπόπτης δὲ καὶ δίκαιος, βλέπει τὰ διανοήματα ἡμῶν, καὶ κρίνει δικαίως πᾶσαν τὴν οἰκουμένην.

Ἡ ὥρα τοῦ θανάτου ἐστὶν ἄδηλος, ὁ θάνατος ἔρχεται πολλάκις αἰφνίδιος. Ναί, ἀληθῶς· ἀλλ’ ὁ σωτήρ σου καὶ Κύριος ἐδίδαξέ σε τὶ πρέπει νὰ πράξῃς· «Γρηγορεῖτε οὖν»²³, εἶπεν, «ὅτι οὐκ οἴδατε τὴν ἡμέραν, οὐδὲ τὴν ὥραν, ἐν ᾗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται. Διὰ τοῦτο καὶ ὑμεῖς», εἶπε, «γίνεσθε ἔτοιμοι, ὅτι, ᾗ ὥρᾳ οὐ δοκεῖτε, ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται»²⁴. Λοιπὸν γρηγόρει καὶ πρόσεχε, λοιπὸν γίνου ἔτοιμος· ἔρχεται ναὶ ἐξαίφνης ὁ θάνατος· ἀλλ’ εἰς ποῖον; εἰς τὸν μὴ γρηγοροῦντα καὶ εἰς τὸν ἀνέτοιμον. Ἐάν τις κατασταθῇ πονηρὸς καὶ διεστραμμένος, διαλογίζεται δέ, ὅτι ὁ θάνατος ἀργοπορεῖ καὶ οὐκ ἔρχεται ταχέως· ὅθεν ὑβρίζει, δέῤῥει, ἁρπάζει, καταδυναστεύει τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, καὶ ἀπεριμερίμνως προσηλοῦται εἰς τὰς πολυφαγίας, καὶ πολυποσίας, καὶ μέθας, καὶ εἰς τὰς λοιπὰς ἀνομίας καὶ ἁμαρτίας· «Ἐὰν δὲ εἴπῃ ὁ κακὸς δοῦλος ἐκεῖνος ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, Χρονίζει ὁ κύριός μου ἐλθεῖν, καὶ ἄρξηται τύπτειν τοὺς συνδούλους, ἐσθίειν τε καὶ πίνειν μετὰ τῶν μεθυόντων»²⁵· ἐκεῖνον κατ’ ἐκείνην τὴν ἡμέραν, καθ’ ἥν αὐτὸς οὐ περιμένει, καὶ κατ’ ἐκείνην τὴν ὥραν, ἥν αὐτὸς οὐ γνωρίζει, ἁρπάζει αἰφνιδίως ὁ θάνατος· «Ἤξει ὁ κύριος τοῦ δούλου ἐκείνου ἐν ἡμέρᾳ, ᾗ οὐ προσδοκᾷ, καὶ ἐν ὥρᾳ, ᾗ οὐ γινώσκει»²⁶.

Ἡ ὥρα τοῦ θανάτου ἐστὶν ἄδηλος· ὁ θάνατος ἔρχεται ὡς ὁ κλέπτης. Ναί, ἀληθῶς· λοιπὸν γρηγόρει καὶ πρόσεχε, λοιπὸν γίνου ἔτοιμος, διότι ὁποῖον εὕρῃ ἀμετανόητον καὶ ἀνέτοιμον, αὐτὸν ὁ Κύριος «διχοτομήσει, καὶ τὸ μέρος αὐτοῦ μετὰ τῶν ὑποκριτῶν θήσει· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμός, καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων»²⁷. Λοιπὸν κάθεὶς ἔχει χρείαν μεγάλης προσοχῆς, κάθεὶς ἔχει ἀνάγκην καθημερινῆς ἑτοιμασίας, κάθεὶς χρεωστεῖ ἰδιάζουσαν περὶ τούτου φροντίδα, καὶ ἰδιάζουσαν πυκνὴν πρὸς τὸν Θεόν δέησιν, ἵνα, ἐλεήσας αὐτὸν κατὰ τὸ μέγα αὐτοῦ ἔλεος, λυτρώσῃ ἀπὸ τοῦ αἰφνιδίου καὶ πονηροῦ θανάτου.

Ἡ ὥρα τοῦ θανάτου ἐστὶν ἄδηλος· ὁ θάνατος ἔρχεται πολλάκις αἰφνίδιος. Ναὶ ἀληθῶς· ἀλλὰ διὰ τί περὶ τούτου προσκλαίεσαι; ἐὰν θέλῃς, δύνασαι διῶξαι καὶ τὸν φόβον τοῦ αἰφνιδίου θανάτου, καὶ τὴν πανόλεθρον αὐτοῦ βλάβην. Γίνου δοῦλος τοῦ Κυρίου πιστὸς καὶ φρόνιμος, ὡς ὁ Ἀβραὰμ καὶ ὁ Ἰσαάκ²⁸· τότε ἀποθνήσκεις πρεσβύτης ἐν γήρᾳ καλῷ²⁹· ἀποθνήσκεις οὐχὶ βιαίως, καὶ αἰφνιδίως ἀλλ’ ἱλαρῶς καὶ προεγνωσμένως· μετὰ δὲ τὸν θάνατον προστίθεσαι εἰς τὴν τάξιν τῶν δικαίων. Γίνου δοῦλος τοῦ Κυρίου πιστὸς καὶ φρόνιμος, ὡς ὁ Ἰακὼβ καὶ ὁ Ἰωσήφ· τότε γνωρίζεις καὶ σὺ τὴν ὥραν τοῦ θανάτου σου, καὶ προλέγεις, ὡς ἐκεῖνοι, «Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποθνήσκω»³⁰· τότε βλέπεις υἱοὺς τῶν υἱῶν σου, τότε ἀποθνήσκεις εὐλογῶν καὶ εὐχόμενος τὰ τέκνα σου, τότε προσδιορίζεις πρῶτον τὰ περὶ τῆς ταφῆς σου, ἔπειτα ἐξαπλοῖς τοὺς πόδας σου ἐπὶ τὴν κλίνην σου, καὶ κοιμᾶσαι καὶ ἀναπαύεσαι ἐν εἰρήνῃ καὶ αἰωνίᾳ ἀγαλλιάσει³¹. Γίνου δοῦλος τοῦ Κυρίου πιστὸς καὶ φρόνιμος· πιστός, φυλάττων ὡς κόρην ὀφθαλμοῦ ἕως ἐσχάτης σου ἀναπνοῆς τὴν ὀρθόδοξον πίστιν· φρόνιμος, ἀπέχων ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας, καὶ ἐργαζόμενος πᾶσαν ἀρετήν· τότε δὲ μὴ φοβηθῇς αἰφνίδιον θάνατον, τότε μὴ φοβηθῇς κόλασιν αἰώνιον, διότι, ὅταν ἔλθῃ ὁ θάνατος, καὶ εὕρῃ σε τοιοῦτον, τότε ὁ δεσπότης καὶ Κύριός σου συντάσσει σε μετὰ τῶν μακαρίων· «Μακάριος ὁ δοῦλος ἐκεῖνος, ὅν ἐλθὼν ὁ Κύριος αὐτοῦ, εὑρήσει ποιοῦντα οὕτως»³². Ἀμήν.

Σημειώσεις :

1. Λουκ. ιγ΄, 20.
2. Ἐκκλ. ια΄, 3.
3. Ῥωμ. ιγ΄, 13.
4. αὐτ. στ΄, 19.
5. Ἠσ. λη΄, 1.
6. Λουκ. ιβ΄, 20.
7. Ἰησ. ιστ΄, 15, Γεν. ιθ΄, 24, αὐτ. ζ΄, 17, Ἐξ. ιδ΄, 27, αὐτ. ι΄, 21, αὐτ. θ΄, 9.
8.  Ἀριθ. ιστ΄, 32.
9. Λουκ. ιβ΄, 16.
10. αὐτόθι.
11. αὐτ. ιβ΄, 18.
12. Γεν. μζ΄, 14.
13. Λουκ. ιβ΄, 19.
14. Ῥωμ. β΄, 4.
15. Λουκ. ιβ΄, 20.
16. Ψαλ. …., 60.
17. Ματ. κστ΄, 38.
18. Ματ. κστ΄, 39.
19. Λουκ. κβ΄, 44.
20. Ψαλ. δ΄, 2.
21. Ψαλ. κβ΄, 21.
22. Γαλ. στ΄, 7.
23. Ματ. κε΄, 13.
24. αὐτ. κδ΄, 42.
25. αὐτόθι μη΄, 49.
26. αὐτ. 50.
27. αὐτ. 51.
28. Γεν. κε΄, 8.
29. αὐτ. λε΄, 29.
30. αὐτ. μη΄, 21, αὐτ. ν΄, 24.
31. αὐτ. μθ΄, 33.
32. Ματ. κα΄, 48.

Δείτε την ερμηνεία και τον λόγο στο πρωτότυπο από το “Κυριακοδρόμιο των τεσσάρων Ευαγγελιστών”, του Νικηφόρου Θεοτόκη (τόμ. 2ος, σελ. 98 – Έκδοσις 1840), πατώντας εδώ ^[1] (15/11/2012)

 

(Επιμέλεια κειμένου: Στυλιανή)