«θνεγερσία, σύγκρουση δύο ραμάτων»

Χρστος Γιανναρς

«σκήσεις κριτικς σκέψης» (Ραδιοφωνικ κπομπ στν ΣΚΑΪ, 25-3-2007)

 

 

 

Εμαι Χρστος Γιανναρς, στν κπομπ «σκήσεις κριτικς σκέψης». Τ θέμα μας σήμερα, «θνεγερσία, σύγκρουση δύο ραμάτων».

 

Φίλες κροάτριες, φίλοι άκροατές, πάρχει νας σαφς ντιεπιστημονικός, θ λεγα κα βάναυσος τρόπος γι ν προσεγγίζει κανες τν στορία: Εναι τρόπος μ τν ποον κρίνουμε τ στορικ παρελθν μ κριτήρια το στορικο παρόντος. Δηλαδή, θέλουμε ν ποτιμήσουμε ατ πο κάποτε συνέβη, κρίνοντάς το μ σημεριν κριτήρια, κα γνοντας τν χρόνο πο χει παρεντεθε νάμεσα στ τότε κα στ σήμερα, στς ξελίξεις πο χουν συμβε, στν λλαγ νοοτροπίας πο χει συντελεσθε.

 

Κλασσικ παράδειγμα νς τέτοιου βιασμο, θ λεγα, τς στορίας , εναι ντίρρηση πο πάντοτε προκύπτει ταν μιλήσεις γι τν ρχαία λλάδα. Τ πρτο πο θ σο πον, «ναί, λς γι τν ρχαία ’θήνα, τ πιτεύγματά της, τν δημοκρατία, τν πολιτική, τν τραγωδία, λλ δν μπορες ν γνοες τν δουλεία. λα ατ τ κπληκτικ ργα πο σήμερα θαυμάζουμε στν ρχαία θήνα, γινα μ τν βοήθεια, μ τν ργασία δούλων». Λέω τι εναι βάναυσος ατς τρόπος, γιατ δουλεία τν ποχ κείνη ταν να πανανθρώπινο φαινόμενο. π αἰῶνες, πολλος αἰῶνες δυστυχς, δουλεία ταν κάτι τ ατονόητο στς νθρώπινες κοινωνίες. πως κα πορνεία. Μάλιστα πορνεία ξακολουθε κα σήμερα ν εναι ατονόητη. Σκεφθετε, στερα π χίλια χρόνια ς πομε, ἐὰν μς κατηγορον συλλήβδην τς σημερινς κοινωνίες, πειδ νεχόμασταν στν πραγματικότητα ν πουλνε νθρωποι τ κορμί τους, χαρίζοντάς το γι δονή. Λοιπόν, πως δυστυχς, τ ξαναλέω τρίτη φορά, λειτουργε κόμα πορνεία, κα μάλιστα στς μέρες μας μ τρόπους ποκρουστικούς, κανονικ σωματεμπορία, κείνους τος αἰῶνες, τος ρχαίους αἰῶνες, πολ πρν τν μφάνιση το Χριστιανισμο, κα δουλεία ταν κάτι ατονόητο. πιπλέον, θ πρεπε ν ξέρουμε, σοι ποφαινόμαστε μ τση εκολία γι τν σημασία τς δουλείας στν ρχαία θήνα, τι εδικ στν ρχαία λλάδα, ταν μιλμε γι δουλεία, ν μν πηγαίνει νος μας στν καλύβα το μπαρμπα-Θωμ. Ο δολοι στν ρχαία θήνα σαν τραπεζίτες, ταν δάσκαλοι, εχαν μετοχ στν κοινωνικ βίο, λλ δν εχαν τν τιμ ν εναι πολίτες, ν μετέχουν κρίσεως κα ρχς, ν μετέχουν δυναμικ στν συγκρότηση τς πόλης.

 

Ατ φαρμογ κριτηρίων το παρόντος στ παρελθόν, συμβαίνει κα μ τ στορικ γεγονς πο γιορτάζουμε σήμερα, τν 25η Μαρτίου, δηλαδ τν θνεγερσία, πως καθιερώθηκε ν τν λέμε, τν ναρξη τς πανάστασης τν λλήνων νάντια στος Τούρκους. Πρν π κάποιες μέρες, βδομάδες, δν θυμμαι καλ ν σς π, διάβαζα σ μι θηναϊκ φημερίδα τ ρθρο νς δημοσιογράφου, ποος θελε φαίνεται ν χτυπήσει -χι «φαίνεται», ταν φανερό- θελε ν χτυπήσει τν ρχιεπίσκοπο. Κα ατό, μ τν γνωστ μεταπρατικ τρόπο, τν μεταπρατικ νοοτροπία πο χει παγιωθε δυστυχς σ λους τος τομες το βίου. Δηλαδ ναπτύσσεται νας ντικληρικαλισμς κα στν λλάδα, ποος εναι ντιγραφ το ντικληρικαλισμο τν δυτικοευρωπαϊκν κοινωνιν, χωρς ν κρίνει κα ν συγκρίνει κανες τν διαφορ τν στορικν μπειριν, τν διαφορ τν κοινωνικν παραστάσεων κα δεδομένων στς δύο περιπτώσεις. Στν Δύση, πράγματι, θεσμς τς Ρωμαιοκαθολικς κκλησίας, ειδικ στος μέσους αἰῶνες, λειτούρησε μ ναν αταρχισμό, μέχρις λοκληρωτισμο, πο χει καταγραφε στορικά, χει κριθε, χει κατακριθε· στν νατολή, ετε μς ρέσει ετε δν μς ρέσει, ετε τ δεχόμαστε ετε τ γνοομε, τέτοια φαινόμενα δν πρξαν. πρξε πράγματι μία ταύτιση το κλήρου μ τ λαϊκ σμα. Μεγάλο θέμα, δν θ μείνω σ᾿ ατό. Τ ναφέρω συμπτωματικ γι ν τονίσω ατν τν ξιπασιά, ν θέλουμε ,τι συνέβη στν Δύση ν τ μεταφέρουμε πωσδήποτε κα στν λλάδα. Λοιπόν, δημοσιογράφος ατς γραφε τι, ναί, τ βιβλία στορίας ν κολουθήσουν τν ποψη το ρχιεπισκόπου, ποος ζήτησε ν πάρχει λη λήθεια στορικ μέσα στ βιβλία το σχολείου. πομένως, λεγε δημοσιογράφος, πρέπει ν διδάσκονται τ παιδι κα τ γεγονς τι κκλησία πολέμησε τν πανάσταση το 1821· Πατριάρχης τν φόρισε· τι πήρξε να κείμενο, «Πατρικ Διδασκαλία», το θανασίου Παρίου, ποία παίνευε κα ξυμνοσε σχεδν τν θωμανικ Ατοκρατορία, κα τσι ντιτασσόταν στ θνικ κίνημα π τ ποο προέκυψε πανάσταση κα πελευθέρωση.

 

πιτρέψτε μου ν π, τι στν χρο τς στορίας εναι πάρα πολ εκολες ο περβάσεις κα πάρα πολ εόλισθος δρόμος πο δηγε, πως επα ρχικ, σ βάναυση κακοποίηση τν στορικν γεγονότων. χι συνειδητ πάντοτε· ατ πο συνηθέστερα συμβαίνει εναι ν ποσπμε π μέρους δεδομένα κα περιστατικά, κα ν ντλομε μι ρμηνευτικ πρόταση συνολική, ποία δν πατάει γερά, παρ μόνο κουτσαίνοντας, πάνω σ πιλεγμένα περιστατικά. Εναι πολ δύσκολο ν πάρξει ντικειμενικότητα στν στορία. Γι᾿ ατ κα μεγαλύτερος μλλον σήμερα φιλόσοφος, πι γνωστς στν μερική, πο μάλιστα μφανίζεται κα ς κπρόσωπος τς ριστερς, στς νωμένες Πολιτεες, Ρίτσαρντ Ρώρτυ, χει πε μι φράση πο νομίζω τι εναι πολ σημαδιακή. Λέει, τι, νας λας γράφει τν στορία του, χι γι ν φηγηθε τ παρελθόν του, λλ γι ν συγκροτήσει ταυτότητα, μ τν ποία θ ναμετρηθε μ τ μέλλον· μ τν ποία θ συγκροτήσει τ μέλλον του. πομένως, εδικ στν σχολικ διδασκαλία τς στορίας, χει πολ μεγάλη σημασία στόχος τν ποον θέτει μι κοινωνία γι τ παρόν της κα γι τ μέλλον της.

πιτρέψτε μου, σν παρένθεση, κα σν δυνηρ κρηξη ν π, τι λη κυβερνητικ συμπεριφορ μ τ βιβλίο ατ τς 6ης τάξης το Δημοτικο Σχολείου, γι τ ποο τόσα πράγματα επώθηκαν κα τόσος θόρυβος γινε, κυβερνητικ συμπεριφορά, θέλω πλς ν π, τι ντιπροσωπεύει μία στάση ποία δν χει κανένα ραμα γι τ μέλλον τν λλήνων, δν χει καμμι φιλοδοξία, κανένα στόχο γι τν κοινωνία τν λλήνων. Θέλει τος λληνες τσι πεπαιδευμένους, ποτελες κα λακέδες στν κάστοτε νέα τάξη πραγμάτων, ες τν κάστοτε περδύναμη, πηρέτες οκονομικν προτεραιοτήτων, δίχως ατοσυνειδησία, δίχως ασθηση πολιτιστικς καταγωγς, δίχως συνείδηση δυνατοτήτων γι τ μέλλον.

 

Δν σχυρίζομαι τι θ σς παρουσιάσω σήμερα μι ντικειμενικ πτικ στορική, θ σς καταθέσω κάποια δεδομένα, κα θ συναγάγω π ατ μι ρμηνευτικ πρόταση, ποία παφίεται στν κρίση σας κα στν κτίμησή σας, κατ πόσο φορ τν μέρα πο σήμερα γιορτάζουμε -ν γιορτάζουμε- κα λέγεται 25η Μαρτίου.

 

Θ λεγα τι τ χρόνια κενα, κα εδικ π τ τέλη το 18ου αώνα κα στς ρχς το 19ου, πρξε στν λληνικ χρο μι ντιπαλότητα δύο ραμάτων. πρχαν μ λλα λόγια δύο τρόποι, μ τος ποίους ντιμετωπιζόταν τ μέλλον το λληνισμο. Ο δύο ατο τρόποι, τ δύο ατ ράματα, εχαν συγκεκριμένους φορες. Τν να τρόπο τν κπροσωποσαν ο Φαναριτες κα τ Πατριαρχεο. κε εχε συναχθε, δη π τν λωση τς Κωνσταντινουπόλεως, πνευματική, πως λέγανε, ν πολλος μως κα πολιτικ γεσία το πόδουλου λληνισμο, ναγνωρισμένη π τος κατακτητς Τούρκους -στ πρόσωπο το Πατριάρχη ναγνώριζε Σουλτάνος πάντοτε τν κεφαλ τν πόδουλων ρθόδοξων Χριστιανν, πομένως ατν ο ποοι σαν κα φορες κυρίως το λληνικο πολιτισμο. Ατ μάδα λοιπν γετικ τς Κωνσταντινούπολης εχε να πολ συγκεκριμένο ραμα γι τ μέλλον το λληνισμο. Κα τ ραμα ατ πέβλεπε, ταν τ πρτο του κριτήριο, στν διάσωση λων τν λληνικν ρθόδοξων πληθυσμν πο βρίσκονταν κάτω π τν κυριαρχία τν θωμανν Τούρκων. Δηλαδή, ταν πολ πιφυλακτικο ο Φαναριτες πέναντι στς καινούργιες δέες, πο μετ τν Γαλλικ πανάσταση εχαν ρχίσει ν εσέρχονται κα στν πόδουλο λληνικ χρο, γι τν δρυση θνικο κράτους, στικο κράτους, πως λέγανε ο φιλόσοφοι το Διαφωτισμο, δηλαδ νς κράτους βασισμένου σ λλες προτεραιότητες κα ξίες π ατς πο δρύει κα συγκροτε στορικ συνείδηση κα πολιτιστικ συνέχεια. Σ στοιχεα, πως ρίζονται π τ γχειρίδια, τ θνος-κράτος στηρίχτηκε στν κοιν γλσσα, σ μι κοιν παράδοση θν κα θίμων, μι κοιν συνείδηση κάποιας στορικς συνέχειας - κα χι πάντοτε, διότι πάρχουν πολλς περιπτώσεις θνν-κρατν πο ποτελονται π περισσότερες θνότητες κα π ποικίλες στορικς παραδόσεις.

 

μμον ατ εχε κάποιους ρεαλιστικος λόγους, στος ποίους βασιζόταν. Μέσα π τν διαδρομ τν αώνων τς τουρκοκρατίας, σ πολλ μέρη τς θωμανικς Ατοκρατορίας, τ λληνικ στοιχεο εχε κατορθώσει ν εναι πραγματικ τ κυρίαρχο κοινωνικά. ντίθετα, τ μουσουλμανικό, τ τουρκικ στοιχεο, εχε πωθηθε, θ λεγε κανείς, στς παρυφς το κοινωνικο γεγονότος, κτελοσε τελείως δευτερεύουσες πηρεσίες κα σχολίες, βέβαια κτς π τος ρχοντες, τος πασάδες, τος γάδες σ κάθε περιοχή, πο εχαν τν διοκτησία κα τν πλοτο. μως λληνισμς εχε κατορθώσει, παρ τν παγόρευση, π μακρς περιόδους, τν σχολείων, τς κπαίδευσης, εχε κατορθώσει ν πετύχει μι νθηση κα οκονομικ κα παιδευτική, ποα κυριολεκτικ μς κπλήττει. Ο λληνες, τν ποχ κείνη, τος αἰῶνες τς τουρκοκρατίας, κα κυρίως π τν 16ο, 17ο κα μετά, ργωναν τν Μεσόγειο ς καραβοκυραοι, κρατοσαν στ χέρια τους τ μπόριο τς Μεσογείου· ο λληνες μποροι εχαν νοιχτε στς γορς τς Ερώπης· σήμερα μένουμε κατάπληκτοι ταν βλέπουμε τ κτήρια φησαν πίσω τους ατς ο λληνικς κοινότητες τς Τεργέστης, τς Βιέννης, το Μονάχου, το Παρισιο, το Λονδίνου· ργωναν κα ατο τς γορς τς Ερώπης, ο Καστοριανο γουνέμποροι, ο μποροι τν μπελακίων, π λον τν χρο τς λλάδας πρχε ατ ζωτικ ξοδος.

Κα θ παρακαλοσα τος γαπητος κροατές, τς γαπητές κροάτριες, ν κάνουν τν σύγκριση, ατς τς μετανάστευσης τν λλήνων, τότε, τος αἰῶνες τς τουρκοκρατίας, μ τ μεταναστευτικ κμα πο ρχισε μετ τν δρυση το λεύθερου, λεγόμενου, λλαδικο κράτους. Τότε, ταν ο λληνες ταν φτωχοί, γράμματοι, δολοι, καταπιεσμένοι, μετανάστευαν π θέσεως σχύος· ταν ο ρχοντες πο ργωναν τν Ερώπη, κα φησαν πίσω τους, ς μεγάλοι εεργέτες στν τελευταία φάση, λλ κα πι πρίν, ν κρίνει κανες π᾿ τς σχολς πο δρυαν σ κάθε μέρος το πόδουλου λληνισμο, - σαν κυρίαρχοι τς ερωπαϊκς γορς. ν, μετανάστης λληνας μετ τν δρυση το λλαδικο κράτους, φεύγει πως μεταναστεύουν σήμερα λαο πως ο λβανοί, γι ν ζήσουν μ τν ργασία τν χεριν τους, τν χειρωνακτική· ποδημία γίνεται ξορία, γίνεται ξενιτιά, πο τόσο πικρ τν χει μελωδήσει κα χνογραφήσει λληνικ τέχνη.

 

λεγα, λοιπόν, τι σ πολλς περιοχς τς θωμανικς Ατοκρατορίας, ο λληνικο πληθυσμο ταν ο κοινωνικ κυρίαρχοι. π τ πρτα χρόνια τς κατάκτησης τν λλήνων π τος Τούρκους, τ τουρκικ στοιχεο δν εχε τόσο νδιαφέρον γι τ μπόριο. Οτε, θ λεγα, γι τς κατασκευαστικς τέχνες. Στ πεδίο ατ ο λληνες εχαν ν συναγωνιστον μ λλες μειονότητες, πως μ τος βραίους μ τος ταλούς, τος Γενοβέζους κα λλους. Πάντως, εναι γεγονός, νομίζω, τι τ λληνικ στοιχεο εχε φτάσει οκονομικ κα κοινωνικ ν εναι σ πολ ψηλ στάθμη. Μιλμε γι κατομμύρια λλήνων στν Μικρ σία, στν Πόντο, στν νατολικ Ρωμυλία, στν Δυτικ Μακεδονία, κ.λπ.

λοι ατο ο πληθυσμο ταν μέσα στν γνοια τν Φαναριωτν κα το Οκουμενικο Πατριαρχείου. ν να κομμάτι ατο το λληνισμο ξεκινοσε μι προσπάθεια ν ατονομηθε ς θνος-κράτος, καταλάβαινε κανες μέσως τι κδίκηση τν Τούρκων θ ταν σφαγή, καταδίωξη, φανισμς λων τν πόλοιπων ατν πέραντων κτάσεων που κατοικοσαν ο λληνες, π πανάρχαιες μτρες καταγωγς κε. Γι᾿ ατ κα βλέπουμε στν ρχ μι μηχανία πέναντι στς καινούργιες δέες πο ρχονται π τν Δύση -μηχανία τν Φαναριωτν κα το Πατριαρχείου- κα στν συνέχεια, πράγματι, μι κφραση ποψης κα γνώμης, πως ατ πο ποτυπώθηκε στ τόσο διαβεβλημένο ατ κείμενο, «Πατρικ Διδασκαλία», γραμμένο π τν θανάσιο Πάριο κα κδοθν π τ τυπογραφεο το Πατριαρχείου, στ ποο λέει τι τανε τύχη, ταν γαθ συγκυρία γι τν λληνισμ τι ποδουλώθουκε στος Τούρκους κα χι στος Φράγκους· διότι ν εχε ποδουλωθε στος Φράγκους, θ εχε χάσει μέσως κα τν πολιτισμό του κα τν διαιτερότητά του, ν χάρις στ χαμηλ πίπεδο τν Τούρκων εχε διατηρήσει τ συνείδηση τς πολιτιστικς του περοχς.

 

...[μουσικ διάλειμμα]

 

γαπητο φίλοι, προσπάθησα ν παρουσιάσω στ πρτο μέρος τς κπομπς τ να ραμα π τ δυ πο κυριαρχοσαν στν ποχ τς πανάστασης το '21, τ ραμα πο κπροσωπήθηκε κυρίως π τος Φαναριτες κα τ Πατριαρχεο. Σ᾿ ατ τ ραμα, λληνισμς ταν πρωτευόντως μι πραγματικότητα πολιτισμο πέρα π θνοφυλετικ σύνορα κα χι κατ προτεραιότητα να θνικ σύνολο πως σήμερα πιά, κ τν στέρων, κατανοομε τν λληνικότητα. Σίγουρα, λληνισμς ς πολιτιστικ γεγονς εχε κα συγκεκριμένη θνοφυλετικ καταγωγή, λλά, πρχε ασθηση κόμα τότε ζωνταν στος κύκλους το Φαναρίου, κα μπορε ν τ ψηλαφήσει κανες κα ν τ πιστοποιήσει στ κείμενα τν αώνων κείνων, τι πρχε μι ασθηση περοχς πολιτιστικς· μπορε ν εχε κατακτηθε λληνισμός, μπορε ν ταν σκλάβος, τυραννισμένος, ξω π τ κέντρα, ξω π τν Κωνσταντινούπολη, φτωχς κα βασανισμένος, λλά, μ ασθηση ρχοντικς καταγωγς, μ ασθηση πολιτιστικς περοχς.

 

Πρν π᾿ λα γλσσα κόμα, λειτουργοσε ς διαβατήριο γι ν ταξιδέψεις τν ποχ κείνη σ μι τεράστια περιοχή. Λέει λύτης πολ ραα τι, μέχρι κα τν Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, μ τν λληνικ γλσσα εχες γλωσσικ διαβατήριο γι ν ταξιδέψεις σ μι περιοχ π τ βάθη τς Μικρς σίας μέχρι τν Κάτω ταλία, κι π τν Αγυπτο μέχρι τ Μολδαβία κα τ Βλαχία πάνω στ Δούναβη.

να λλο στοιχεο ταν ζωντάνια τς κκλησιαστικς παράδοσης, ποία ταν πρωτεύουσα, κυρίαρχη. λληνισμς δωσε σάρκα στν παράδοση ατή, σάρκα πολιτισμο, μ τν τέχνη, τν ζωγραφική, τν μουσική, τν τέχνη τς δραματουργίας, σεβαστ π λους τος κχριστιανισμένους λαος τς Βαλκανικς κα τς γγς κα Μέσης νατολς.

Επα προηγουμένως λίγα λόγια κα γι τ οκονομικ σφρίγος το λληνισμο, λλ σκεφθετε κα τ τεκμήρια πο φησε, σ μερικς περιοχς μέχρι σήμερα, ατ τ οίκονομικ σφρίγος, συνδυασμένο μ παραγωγ πολιτισμο. Σήμερα πρέπει ν χουμε να κα δυ διδακτορικ γι ν καταλάβουμε τ λιγγο ρχιτεκτονικς ρτιότητας εχαν τ λαϊκ χτίσματα τς τουρκοκρατίας· τ ταν ζωγραφικ κείνων τν αώνων, Κρητικ σχολ στν γιογραφία· τ ταν ποίηση το δημοτικο τραγουδιο, τ ταν μουσικ τν χορν κα τν πανηγυριν· τ ταν ο λαϊκς φορεσιές· δν ξέρω πόσοι εδαν ατ τν κθεση τν κεντημάτων πο εχε κάνει πέρισυ τ Μουσεο Μπενάκη, στ καινούργιο του κτήριο στν δό Πειραις, μ κεντήματα το 16ου κα 17ου αώνα, πο μένει κανες νεός· ατς λαός, παναλαμβάνω, τότε γράμματος, καταπιεσμένος, φτωχός, πς εχε τέτοια ασθηση κάλλους, κα πς λα ατ κόπηκαν μ τ μαχαίρι μόλις δρύθηκε τ λλαδικ κράτος.

Πρέπει κάποτε ν συνειδητοποιήσουμε κα ν βγάλουμε τς συνέπειες ατς τς μυθοποίησης, τι λληνισμς παύει ν παράγει πολιτισμό, μ τν δρυση το λλαδικο κράτους. Τ λλαδικ κράτος δρύεται μ τν πρόθεση ν μν εναι λληνικό, λλ ν εναι μεταπρατικό, ν ντιγράψει, ν κοπιάρει, τ «πεφωτισμένα κα λελαμπρυσμένα τς σπερίας γένη κα θνη». ,τι φτιάχθηκε κα ,τι παρήχθη μέσα στ λλαδικ κράτος, π τν δρυσή του κα μετά, εναι μίμηση, εναι πιθηκισμός. Πολλς φορς ατ μίμηση δίνει ψηλ πιτεύγματα, λλ δν εναι πρωτογενς παραγωγ πολιτισμο μ σφραγίδα διαιτερότητας, μ διοπροσωπεία, μ μήνυμα κα κατάθεση μαρτυρίας ατς τς συνέχειας πο εχε λληνισμς μέσα σ τρεισήμισυ χιλιάδες χρόνια.

 

λων ατν δεδομένων - ν προσθέσω κα να κόμα, μν ξεχνμε τος λόγιους ο ποοι φεύγοντας π τν Κωνσταντινούπολη μέσως μετ τν λωση, γέμισαν τ πανεπιστήμια τς ταλίας κα φεραν κείνη τν νθηση πο δήγησε κυρίως στν ναγέννηση. πάρχει μεταφρασμένο π τς κδόσεις το Μορφωτικο δρύματος τς θνικς Τραπέζης να θαυμάσιο βιβλίο νός γγλου, το Μπάττερφηλντ, « καταγωγ τς σύγχρονης πιστήμης». κε, στν πρόλογο, θ δετε μι λεπτομέρεια πο εναι πολ χαρακτηριστική: τι στν ταλία, μέχρι κα τν 18ο αώνα, ταν φτανε νας λληνας, π τς κατεχόμενες πι π τος Τούρκους περιοχές, λόγιος λληνας, τν ποδέχονταν, λέει ατς συγγραφέας, περίπου πως ποδέχονταν στν μερικ τν Αϊνστάιν στν διάρκεια το μεσοπολέμου. Πραγματικά, ατ εναι πάρα πολ σημαντικ εκόνα, κα νομίζω τι μέσα π τέτοια δεδομένα μπορε ν κατανοήσει κανες τν μμον τν Φαναριωτν σ᾿ να ραμα νδοθεν λωσης τς θωμανικς Ατοκρατορίας, δηλαδ νς μμεσου ξελληνισμο της.
Δεδομένα
πίσης ρεαλιστικ γι ν πατήσει ατ τ ραμα ταν τ γεγονς τι ψηλ Πύλη λεγόμενη, δηλαδ ξωτερικ πολιτικ τς θωμανικς Ατοκρατορίας, π αἰῶνες διευθυνόταν κα κατευθυνόταν π τος δραγουμάνους τς ψηλς Πύλης πο σαν λοι λληνες. π τν πρώτη στιγμ σουλτάνος προσέλαβε λληνες γι μεταφραστς στς σχέσεις του μ τς Ερωπαϊκς Δυνάμεις. Ατο ο μεταφραστές, ο δραγουμάνοι, ξελίχθηκαν σ πουργο ξωτερικν τς θωμανικς Ατοκρατορίας. Θυμηθετε πίσης τς λληνικς διοικήσεις λόκληρων περιοχν πως Μολδαβία κα Βλαχία· λληνες διοικοσαν ατς τς περιοχές.

 

Μ ατ τ δεδομένα, δν πρχε βέβαια σαφς κα διευκρινισμένη πολιτικ πρόταση, πως σήμερα θ τν παιτοσε κανες κα θ τν προγραμμάτιζε· λλ ταν να κλίμα· πρόταση ατ διαχυνόταν [...πρόβλημα στν χο...] πο τ νακαλύπτουμε σήμερα κα βλέπουμε πόσο ξυδερκς ταν ραση ατν τν νθρώπων.

Τ ραμα λοιπν ατό, ρχόταν σ ντίθεση μ τ ραμα πο γεννιόταν σ συγκεκριμένη μάδα λογίων λλήνων, γκατεστημένων στν Δυτικ Ερώπη. πι χαρακτηριστικ κα γετικ φυσιογνωμία ατς τς μάδας, στ τέλη το 18ου αώνα, ρχς το 19ου, ταν δαμάντιος Κορας. Εχε φύγει π 23 τν π τ Χίο, πγε στ Γαλλία, σπούδασε κε γιατρός, μλλον δν σκησε ποτ τ ατρικό του πάγγελμα, σχολήθηκε μ τ φιλολογία, ζησε λη του τ ζω στ Γαλλία, δηλαδή, πο σημαίνει, ποκομμένος π τ λαϊκ πραγματικότητα κα πράξη το πόδουλου λληνισμο. Κορας, πως εναι γνωστό, θαύμαζε περιόριστα τν δυτικ κόσμο, τσι πως ξαναγεννιόταν, ναγεννιόταν μλλον, στερα π τος μέσους αἰῶνες τς κπτωσης κα τς παρακμς, κα θαύμαζε τιδήποτε δυτικό. Θαύμαζε κόμα κα τν πρόσληψη πο εχαν προσπαθήσει ν κάνουν ο δυτικο τς ρχαιοελληνικς κληρονομις στος νεώτερους αἰῶνες. Δυστυχς, οτε Κορας, οτε σχολή του, οτε κα λλοι, προηγούμενοι, προγενέστεροι το Κορα, λόγιοι λληνες στ Δύση, θεσαν ποτ τ κριτικ ρώτημα: ν, ατ πο νόμιζε τι προσλαμβάνει κα συνεχίζει π τν ρχαία λλάδα Δύση, εχε κάποια οσιώδη σχέση μ τν λληνικ παράδοση π τν ρχαιότητα κα μετά· ἐὰν δηλαδ εχαν να δυτικ διάβασμα το ρχαίου λληνισμο ο δυτικοί, ν εχαν πράγματι να λληνικό, νδοθεν διάβασμα ατς τς παράδοσης.

 

Θ μο πιτρέψετε ν π τν προσωπική κτίμηση, τι εχε χωρς ντίσταση παραδοθε στν δυτικ προπαγανδιστικ ατάρκεια, ποία καυχιόταν τι συνεχίζει μ τν σχολαστικισμ π τν 11ο αώνα, κα μετ μ τν ναγέννηση, συνεχίζει ατ κα μόνο τν κληρονομι τν πολιτιστικ τν ρχαίων λλήνων. Τ εχε τόσο πολ ποδεχθε ατ Κορας, πο πίστευε τι, ντιθέτως, ο «Γραικο» στν κυρίως λλάδα, στν Μικρ σία κα που άλλο, εχαν χάσει τν λληνικότητά τους, κα τι ν ποτ δρυόταν να λληνικ κράτος, θ πρεπε ν κδυτικισθε πλήρως ατ τ κράτος, στε ν παναπροσλάβει π τν Δύση τν λληνισμ πο τ διο εχε χάσει, πο ο διοι ο λληνες εχαν χάσει. Ατ εναι περίφημη θεωρία τς «μετακένωσης» το Κορα. Σκεφθετε, σκεφθετε σύλληψη, τι ο λληνες χουν πάψει ν εναι λληνες, τι ο δυτικο εναι περισσότερο λληνες π τος σημερινος λληνες, πομένως ν ο σημερινο λληνες θέλουν ν ξαναγίνουν λληνες, πρέπει πρτα ν γίνουν ντελς δυτικοί. Κι μως, ατ τ ραμα, πέρασε τν ποχ κείνη, δημιούργησε ρεμα σ ρκετος λογίους - χι κυρίαρχο, παρά, κατ τν μαρτυρία το Μανουλ Γεδεών, τν τρομοκρατία πο σκοσε δη ατ σχολ κα τάση, στος λογίους τς ποχς, μ τ περίφημο περιοδικό της, τν «Λόγιο ρμ».

 

Σ᾿ ατν τν τάση ντιτάχθηκε κα θανάσιος Πάριος μ τ βιβλίο πο νέφερα πρίν. Κα σ᾿ ατν τν τάση ντιτάχθηκε κα τ Φανάρι, τ Πατριαρχεο, ρχικά, χωρς ποτ ν ξέρουμε ἐὰν φορισμς τν παναστατν τς πρτες μέρες μετ τν κήρυξη τς πανάστασης, ταν πράγματι π πεποίθηση τν Φαναριωτν το Πατριαρχείου, , ν ταν μι κόμη φορ ποχώρηση στν τουρκικ βία, γι ν γλυτώσουν ο πληθυσμο ο ποοι ταν ρμαιο, γκαταλελειμμένοι στ μαχαίρι τν Τούρκων. κενο τ γεγονς πο μς διασώζει μι στορικ πληροφορία, εναι τι, ταν πι χει ξεσπάσει τουρκικ ντίδραση γι τν λληνικ πανάσταση στν Πελοπόννησο, κα πίκειται πιά, εναι φανερ τι θ πληρώσουν ντίποινα ο λληνικο πληθυσμοί, τουλάχιστον τς Κωνσταντινούπολης, τότε μέγας δραγουμάνος τς ψηλς Πύλης Κωνσταντνος Μουρούζης πισκέπτεται τν Πατριάρχη Γρηγόριο τν Ε' κα τν παρακινε ν φύγει, ν φύγει, γι ν μπορέσει ν γλυτώσει, γιατ ο Τούρκοι χει [ Μουρούζης] πληροφορίες, τι θ φήσουν τν χλο ν τν κτελέσει. Κα Πατριάρχης Γρηγόριος Ε' το παντάει: «λπίζω, ατ τ φορά, ν τ κάνουν.» λπίζω, μ τν ννοια τι, ν μ σκοτώσουν, τότε χουμε λπίδες ν ξεσηκωθον ο δυτικς κοινωνίες, τ νακτοβούλια τς Ερώπης, ο φιλελεύθεροι λόγιοι, κα ν ποστηρίξουν τν λληνικ πανάσταση.

Βλέπετε, στορία ποτ δν μπορε ν εναι μι μονότροπη νάγνωση. Κάποιες, σήμαντες φαινομενικά, στορικς λεπτομέρειες νατρέπουν ριζικ τν εκόνα πο προσπαθον δεκαετίες τώρα ν σχηματίσουν γι τν Γρηγόριο τν Ε' ρισμένοι στοριογράφοι στν λληνικ κοινωνία, πο νομίζουν τι τσι πηρετον ντικειμενικότητα, δθεν, στορική.

 

πανέρχομαι, λοιπόν, στ τι τ ραμα τν Κοραϊστν ταν να θνος-κράτος στ ρια τς κλασσικς λλάδος, τσι στε ν ναστηθε στ μάτια τν Ερωπαίων κάτι τ ποο τος ταν κα συμπαθς κα νοσταλγικό. κενο τ ποο ρεθίζει μέχρι σήμερα κα δημιουργε ντιπαλότητα γι τος Ερωπαίους, δν εναι ρχαία λλάδα βέβαια, τν ποία χουν σπεύσει ν οκειοποιηθον κα ν καπηλευθον -λλο μεγάλο θέμα πο θ πρεπε κάποτε ν ξετασθε-, εναι τ λεγόμενο Βυζάντιο, εναι μεσαιωνικ περίοδος το Χριστιανισμο, ατς λιγγιώδης πολιτισμς πο συνεχίστηκε κάτω π τν νομασία τς Νέας Ρώμης - Κωνσταντινουπόλεως. πομένως, ο πληθυσμο τς Μικρς σίας, το Πόντου, τς Κύπρου, δν νδιέφεραν τος Κοραϊστές· τος νδιέφερε κυρίως λλάδα, γεωγραφικ περιοχ τς ρχαίας λλάδας. Κα φάνηκε μέσως μετά, ταν μετ τ δολοφονία το Καποδίστρια, ο Κοραϊστς κλήθηκαν π τος Βαυαρος ν ργανώσουν τ νέο κράτος σ κράτος εύρωπαϊκό, κα πάνδρωσαν, στελέχωσαν λες τς θέσεις τς διοικητικς τς ποχς, τότε, μέσως πρωτεύουσα γινε θήνα, τότε πεβλήθη κρατικ καθαρεύουσα, πλαστ γλσσα πο εχε φτιάξει Κορας π τ Παρίσι, γι ν καθαρεύουν ο λληνες, ν ποβάλουν τ βαρβαρικ στοιχεα πο εχαν εσχωρήσει στν γλσσα τους, κα κοραϊσμς ν πιβληθε ς κυρίαρχη δεολογία στ λλαδικ κράτος, σχεδν μέχρι τς μέρες μας. Τ ραμα ταν να μεταπρατικ κράτος, τ ραμα ταν μιμητισμός, μι κοινωνία ποία παύει ν παράγει πολιτισμό, τ ραμα ταν τελικ κα πολιτικ λλοτρίωση. Μν ξεχνμε, εναι σημαδιακ ατ τ γεγονότα, πς τ πρτα πολιτικ κόμματα πο δημιουργήθηκαν στν λλάδα εχαν ν θέλετε π μι ποψη τν ελικρίνεια κα τ θάρρος ν νομάζονται ς ατ πο σαν, δηλαδ τ γγλικόν, τ Γαλλικν κα τ Ρωσσικόν. Μετά, μ πι πιδέξιες μεθόδους, καλύφθηκαν κάτω π λλες προμετωπίδες, πως καλύπτονται μέχρι σήμερα· γιατ κα σήμερα νομίζω θ ταν πολ πραγματικότερο, ἐὰν δημιουργοντο δύο κόμματα σ᾿ ατν τν τόπο, κα εθαρσς νομάζονταν, τ να, τ μερικανικόν, κα τ λλο, τ Ερωπαϊκν λληνοκεντρικόν.

 

Λέω, λοιπόν, τι σύγκρουση ατν τν δύο ραμάτων πέβη τελικ χι ες φελος, κανενς θ λεγα. κενο τ ποο μως εναι δεδομένο, εναι τι τ ραμα τν Φαναριωτν ξαφανίστηκε, συνετρίβη. Διατηρήθηκε γι κάποιες δεκαετίες τ ραμα το λυτρωτικο στόχου το λλαδικο κράτους· κα πηρετήθηκε π τν λευθέριο Βενιζέλο, μ ποτέλεσμα, πράγματι, ν διπλασιασθε γεωγραφικς χρος το ρχικο κρατιδίου. λλά, στν πραγματικότητα, λος λληνισμς τς Μικρς σίας, το Πόντου, τς νατολικς Θράκης, τς νατολικς Ρωμυλίας, τς Δυτικς Μακεδονίας, Μοναστήρι κ.λπ., τς Βορείου πείρου, τς Κύπρου, παραδόθηκαν κυριολεκτικ στν φελληνισμό, στν ξαφάνιση κάθε χνους λληνικς παρουσίας. τσι στε, θ λεγε κανείς, τουλάχιστον π συστολ κα π δύνη, δν θ πρεπε ν πάρχουν σήμερα δημοσιογράφοι, δθεν στορικοί, ο ποοι ν θριαμβολογον γι τ τι κατατροπώθηκε τ ραμα κα φιλοδοξία τν Φαναριωτν τς ποχς κείνης. Ποιός παληθεύθηκε στορικά; Ποι π τς δύο πολιτικς ρμηνεῖες κα προτάσεις παληθεύθηκε; Εναι φανερ τι παληθεύθηκαν ο Φαναριτες, κα λληνισμός πράγματι ξαφανίστηκε π τς πανάρχαιες ατς κοιτίδες καταγωγς του.

 

γαπητο φίλοι, να εναι γεγονός· τι στορία δν γυρίζει πίσω· σταμπολ δν ξαναγίνεται Κωνσταντινούπολη· κα τ μονοτονικ εναι πι μι δεδομένη ρήξη στ γλωσσικ συνέχεια το λληνισμο. [Σ.σ. Ατ θ τ δομε, κύριε καθηγητά!] Τ στορικ προβλήματα το παρόντος δν εναι ατ μ τ ποα παραμυθιαζόμαστε κα κομε συνεχς ατ τν τέλειωτη, φλύαρη προπαγάνδα τν κομματικν συμφερόντων κα τς κομματικς διοτέλειας. Τ πραγματικ στορικ προβλήματα το λληνισμο στ παρόν, νομίζω τι εναι συνειδητ στος περισσότερους. Εναι τ δημογραφικό, ναπόφευκτη στορικ ξαφάνιση ατο το Γένους, μέσα π τ γήρανσή του. Εναι συγκεντρωτισμός, τ γεγονς τι μισς πληθυσμς το λλαδικο κρατιδίου εναι συγκεντρωμένος στν πρωτεύουσα. Δν μπορε ν πιβιώσει να κράτος, ταν μισς πληθυσμς εναι στν πρωτεύουσα. γλωσσία, πώλεια πι τς κφραστικς δυνατότητας τν λλήνων, συνέχιση δηλαδ το πι στέρεου δάφους πο διασώζει τν στορικότητα νς λαο, τς γλώσσας. γλωσσία, π τν κπαιδευτικ καταστροφ πο χει γίνει τ τελευταα χρόνια, τς τελευταες δεκαετίες στν λλάδα, εναι να δεδομένο φιαλτικό. Γιορτάζουμε μι στορικ πέτειο κα πρέπει κατάματα ν βλέπουμε, συγκεκριμένα, τς στορικές μας προοπτικς κα τν στορική μας πελπισία.

 

ταν κπομπ «σκήσεις κριτικς σκέψης», μ τν Χρστο Γιανναρ. Τ θέμα σήμερα, 25 Μαρτίου, ταν «θνεγερσία, σύγκρουση δύο ραμάτων».