Τρεις καθηγητές ιατροί λύνουν τις τελευταίες «παρεξηγήσεις» σχετικά με το κάπνισμα (Έλενα Κιουρκτσή)

Δημήτρης Θ. Κρεμαστινός καθηγητής Καρδιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Παναγιώτης Κ. Μπεχράκης PhD, FCCP, πνευμονολόγος – εντατικολόγος, αν. καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος Εθνικής Συντονιστικής Επιτροπής για το Κάπνισμα

Δημήτρης Τριχόπουλος καθηγητής Πρόληψης Καρκίνου και καθηγητής Επιδημιολογίας Πανεπιστημίου Χάρβαρντ

1) Πώς αντιδρά ο οργανισμός στην εισπνοή καπνού; Δ. Κ.: Η νικοτίνη διεισδύει στους πνεύμονες και φτάνει στον εγκέφαλο μέσα από την κυκλοφο­ρία του αίματος σε λιγότερο από 10 δευτερό­λεπτα. Λόγω αυτής της μεγάλης ταχύτητας, ο καπνιστής αισθάνεται την επίδραση της νικοτί­νης πολύ γρήγορα. Η νικοτίνη επηρεάζει διά­φορες περιοχές του εγκεφάλου και προκαλεί αλλαγές σε ολόκληρο το σώμα. Αυξάνονται οι καρδιακοί παλμοί, ανεβαίνει η πίεση, κ.λπ.

2) Πόσο κινδυνεύει ένας παθητικός καπνιστής – ένας σερβιτόρος σε καφετέρια ή μουσικός σε νυχτερινό κέντρο, για παράδειγμα; Δ. Τρ.: Η μακροχρόνια έκθεση στο παθητικό κάπνισμα αυξάνει κατά 30% έως 50% τον κίν­δυνο καρκίνου του πνεύμονα και είναι πιθανό να αυξάνει και τον κίνδυνο της στεφανιαίας νόσου και άλλων χρόνιων νοσημάτων. Τι άλλο πια να ειπωθεί και να γραφτεί προκειμένου να γίνει πλήρως αντιληπτό ότι το παθητικό κάπνισμα συ­νιστά απειλή για την υγεία και τη ζωή;

3) Τα ελαφρά τσιγάρα βλάπτουν λιγότερο; Δ. Κ.: Μύθος. Οι καπνιστές «ελαφρών τσιγάρων» εισπνέουν πιο βαθιά και παρατεταμένα τον καπνό ή καπνίζουν περισσότερα τσιγάρα, με αποτέλε­σμα η ποσότητα της προσλαμβανόμενης πίσσας και νικοτίνης να είναι ίδια με εκείνη που προέρχε­ται από τα «κανονικά» τσιγάρα. Μάλιστα, μελέτες αποδεικνύουν ότι η πιθανότητα για καρκίνο του πνεύμονα είναι παρόμοια, ανεξάρτητα από την περιεκτικότητα των τσιγάρων σε νικοτίνη.

4) Όποιος καπνίζει τρία με πέντε τσιγάρα την ημέρα είναι ασφαλής; Π. Μπ.: Κατηγορηματικά ΟΧΙ. Κατ’ αρχάς, για τον έφηβο ή γενικά τον νέο καπνιστή το επιχεί­ρημα της ελάχιστης και «ασφαλούς» χρήσης αποτελεί τη συνηθέστερη μεθοδολογία «στρά­τευσης» στο κάπνισμα. Η νευροβιολογική εγκα­τάσταση κάθε εξαρτησιογόνου διεργασίας στον εγκέφαλο περνά από μια αρχική περίοδο εύκο­λης ικανοποίησης και ευχαρίστησης με πολύ λί­γη δόση της εξαρτησιογόνου ουσίας. Όμως, οι ανάγκες αυξάνουν, με όρους και βιοχημικές δια­δικασίες μελετημένες και γνωστές, που αποτε­λούν τη βιολογική βάση της εξάρτησης. Έτσι, στη συνέχεια φτάνει κανείς στη μέση ημερήσια δό­ση του σκληρού αυτού ναρκωτικού, που είναι περίπου 20 τσιγάρα την ημέρα, γεγονός που εξηγεί το γιατί αυτός είναι ο αριθμός των τσιγά­ρων που διεθνώς περιέχονται σε κάθε πακέτο. Είναι η ημερήσια ανάγκη του μέσου καπνιστή, ο οποίος, ξεκινώντας από ένα ή δύο ελεγχόμενα τσιγάρα σε νεανική ηλικία, βρίσκεται σε δύο -τρία χρόνια να είναι κανονικός χρήστης με πολύ λίγες πιθανότητες διακοπής χωρίς βοήθεια.

5) Γιατί μερικές φορές το κόβουν ευκολότερα καπνιστές των 4 πακέτων ημερησίως από ό,τι καπνιστές των 4 τσιγάρων; Δ. Τρ.: Δεν έχω υπόψη μου τέτοιες περιπτώσεις, αλλά η εύλογη ερμηνεία είναι ότι ο βαρύς καπνι­στής αισθάνεται κάποια στιγμή περισσότερο έντονη την απειλή του καρκίνου και του θανάτου. Συνήθως συμβαίνει όταν παρουσιαστεί κάποια κλινική εκδήλωση στον ίδιο ή κάποιος καπνιστής φίλος ή συγγενής φύγει πρόωρα από τη ζωή.

6) Έχει βάση ο ισχυρισμός κάποιων γυναικολόγων, ότι 1 -2 τσιγάρα ημερησίως κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης δεν κάνουν κακό στο έμβρυο; Π. Μπ.: Μια τέτοια οδηγία αποτελεί ιατρικό λά­θος. Είναι αυτό που στη διεθνή ορολογία απο­καλείται malpractice. Οι συνέπειες, ακόμα και του παθητικού καπνίσματος, στην έγκυο και στο έμβρυο είναι σωματικές και ως εκ τούτου θα πρέπει η γυναίκα να διακόπτει το κάπνισμα ορι­στικά αμέσως με τη διάγνωση της κύησης. Η φυσιολογική ανάπτυξη του εμβρύου παρεμπο­δίζεται από τη χρήση νικοτίνης, η οποία διέρχε­ται στην πλακούντια κυκλοφορία και μετατρέ­πει το παιδί σε παθητικό καπνιστή από την εμβρυϊκή περίοδο. Το όλο θέμα κάπνισμα – γυ­ναίκα – κύηση – έμβρυο είναι τεράστιο και ιδιαί­τερα στη χώρα μας, όπου οι Ελληνίδες εμφανί­ζουν παγκόσμια «πρωτιά» σε ποσοστό καπνί­σματος, σκόπιμο είναι να αντιμετωπιστεί με ει­δικές στοχευμένες δράσεις.

7) Πώς επιδρά το τσιγάρο στην καρδιά και στο κυκλοφορικό; Δ. Κ.: Υπάρχουν πολλαπλοί βλαπτικοί μηχανι­σμοί, όπως η ελάττωση της καλής και προστα­τευτικής χοληστερόλης (HDL χοληστερόλη), η οξείδωση των μορίων της κακής χοληστερόλης (LDL χοληστερόλης), με αποτέλεσμα να γίνονται πιο βλαπτικά-αθηρογόνα μόρια, η αύξηση των αναγκών της καρδιάς σε οξυγόνο, λόγω της ταχυκαρδίας που προκαλεί, η θρομβογόνος δρά­ση, η δυσλειτουργία του ενδοθηλίου, ο σπασμός στεφανιαίων αρτηριών, κ.λπ. Έτσι, το τσιγάρο αυ­ξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης εμφράγματος μυο­καρδίου και περιφερικής αρτηριακής νόσου. Η σχέση αυτή είναι δοσοεξαρτώμενη. Ειδικά όσον αφορά το έμφραγμα μυοκαρδίου, 10 τσιγάρα την ημέρα διπλασιάζουν τον κίνδυνο, ενώ 2 πα­κέτα την ημέρα τον οκταπλασιάζουν!

8) Στους πνεύμονες; Δ. Κ.: Δρα κυρίως στο βρογχικό επιθήλιο. Προ­καλεί υπερτροφία των βλεννογόνων αδένων, με αποτέλεσμα την έκκριση μεγάλης ποσότη­τα βλέννας, ευνοεί τη φλεγμονώδη διήθηση, κ.λπ. Το 80% της χρόνιας αποφρακτικής πνευ­μονοπάθειας (χρόνια βρογχίτιδα, πνευμονικό εμφύσημα, βρογχικό άσθμα) οφείλεται στο κά­πνισμα του τσιγάρου.

9) Πώς προκαλεί καρκίνο το κάπνισμα; Δ. Κ.: Στον καπνό του τσιγάρου περιέχονται πολλές καρκινογόνες ουσίες που εισέρχονται στους πνεύμονες και προκαλούν βλάβες στο γενετικό υλικό (DNA) των κυττάρων τους. Με τον καιρό τα κύτταρα που έχουν υποστεί βλά­βη χάνουν τον έλεγχο του πολλαπλασιασμού και της ανάπτυξής τους και καθίστανται καρκι­νικά. Το 80% – 90% των καρκίνων του πνεύμονος οφείλονται στο κάπνισμα. Επιπλέον, ο χρό­νιος καπνιστής έχει 20 έως 40 φορές μεγαλύ­τερο κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου των πνευμόνων. Επίσης, αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνων και σε άλλα όργανα, όπως λάρυγγα, στοματική κοιλότητα, οισοφάγο, πάγκρεας, ου­ροδόχο κύστη κ.λπ.

10) Γιατί ορισμένοι καπνιστές φτάνουν ως τα βαθιά γεράματα καπνίζοντας ενώ άλλοι πεθαίνουν νέοι; Δ. Τρ.: Η νόσηση και ο θάνατος αποτελούν συ­νισταμένες πολυπαραγοντικών επιδράσεων. Έτσι, ακόμη και στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι που επλήγησαν από τις ατομικές βόμβες υπάρχουν κάτοικοι που δεν προσβλήθηκαν από καρκίνο και έφτασαν τα 90 ή και 100 χρόνια. Αυ­τό δεν αλλάζει το γεγονός ότι τόσο η ιονίζουσα ακτινοβολία όσο και το κάπνισμα αποτελούν καρκινογόνους παράγοντες.

11) Γιατί οι καπνιστές θεωρούν ότι το τσιγάρο προσφέρει χαλάρωση; Δ. Κ.: Πράγματι, στατιστικά είναι ένα από τα βα­σικότερα συναισθήματα που ισχυρίζονται ότι αι­σθάνονται. Όμως, πολλές μελέτες έχουν δεί­ξει ότι η νικοτίνη δεν φέρνει «πραγματική» χα­λάρωση ή μείωση του στρες. Αποδείχθηκε ότι αυτό που οι καπνιστές αντιλαμβάνονται ως χα­λάρωση ή μείωση του στρες, στην ουσία είναι μετριασμός των συμπτωμάτων στέρησης. Τα συμπτώματα στέρησης (νευρικότητα, ανησυ­χία, αδυναμία αυτοσυγκέντρωσης) εκλαμβά­νονται ως αρνητικά, άρα η εξάλειψη ή η μείωσή τους με το κάπνισμα μεταφράζεται ως ευχάρι­στη και ανακουφιστική.

12) Το πούρο είναι πιο ασφαλές; Δ. Κ.: Με βάση την Αμερικανική Πνευμονολο­γική Εταιρεία, η θνησιμότητα από καρκίνο σε άντρες που καπνίζουν πούρα είναι 34% πιο υψηλή σε σχέση με τους μη καπνιστές και οφεί­λεται κυρίως σε καρκίνο του φάρυγγα, του λά­ρυγγα, του οισοφάγου και των χειλιών.

13) Ο οργανισμός του πρώην καπνιστή «εξισώνεται» -και, αν ναι, πότε- με εκείνον ενός μη καπνιστή; Δ. Τρ.: Μετά την οριστική διακοπή του καπνίσμα­τος, ο υπερβάλλων κίνδυνος καρκίνου του πνεύ­μονα μειώνεται κατά 50% μετά μία 5ετία, κατά 75% μετά τη δεκαετία και κατά 87% μετά τη δεκαπε­νταετία. Στην πράξη, μετά τη διακοπή ο κίνδυνος υποχωρεί ραγδαία, αν και δεν φτάνει ποτέ στα χα­μηλά επίπεδα κινδύνου των μη καπνιστών. Για τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, ο υπερ­βάλλων κίνδυνος υποχωρεί με βραδύτερο ρυθμό.

14) Αληθεύει ότι όταν κόβει κανείς το κάπνισμα παίρνει κιλά και, αν ναι, γιατί; Δ. Κ.: Ναι. Η νικοτίνη αυξάνει το μεταβολισμό, συ­νεπώς η έλλειψη της τον μειώνει, με αποτέλεσμα τη μεταβολή της ισορροπίας διατροφής-καύσεων προς την κατεύθυνση της αύξησης του σω­ματικού βάρους. Όμως, μια μικρή μείωση των προσλαμβανόμενων θερμίδων, σε συνδυασμό με αύξηση των καύσεων και συχνή παρακολού­θηση του σωματικού βάρους στην περίοδο της διακοπής αποτελούν την απλή διαδικασία διατήρησης σταθερού του σωματικού βάρους.

15) Ο καπνιστής του ενός πακέτου την ημέρα, που «κατεβαίνει» στον αριθμό των τσιγάρων, κινδυνεύει λιγότερο; Π. Μπ.: Η διατήρηση του καπνίσματος σε «ελεγχόμενη» πολύ μικρή χρήση είναι σχεδόν αδύνατη. Μετά από συνεχή «καταπίεση» για χα­μηλή χρήση μερικών μηνών, ο καπνιστής επα­νέρχεται στην «κανονική» του δόση. Γι’ αυτό, στον κλασικό μέσο καπνιστή, η μείωση συνι­στάται μόνο σαν ενδιάμεση λύση προς την κα­τεύθυνση της πλήρους διακοπής, η οποία σκό­πιμο είναι να σχεδιαστεί και να εφαρμοστεί με προοπτική μερικών μηνών, όχι περισσότερο. Αλλιώς, η υποτροπή πρέπει να θεωρείται σχε­δόν βεβαία. Από την άλλη, η μείωση σαφώς ωφελεί, ελαττώνοντας το σχετικό κίνδυνο για βρογχιτικά και καρδιαγγειακά επεισόδια. Όσον αφορά όμως την εξέλιξη της Χρόνιας Αποφρα­κτικής Πνευμονοπάθειας, όπου η νόσος έχει ήδη εγκατασταθεί και βρίσκεται σε εξέλιξη, έστω και η παραμικρή χρήση καπνού, ακόμα και το παθητικό κάπνισμα, δυστυχώς, αποτελούν ισχυρούς μηχανισμούς για τη συνέχισή της. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι η μεταβολή των κοινωνι­κών όρων άσκησης του καπνίσματος, η απα­γόρευσή του δηλαδή σε δημόσιους χώρους κυ­ρίως εργασίας και διασκέδασης, σαφώς βελ­τιώνει τη δημόσια υγεία και συνεπάγεται άμεση μείωση των οξέων καρδιαγγειακών επεισοδίων.

16) Τα υποκατάστατα νικοτίνης (τσιρότα, τσίχλες κ.λπ.) πόσο βοηθούν στη μείωση ή διακοπή του καπνίσματος; Π. Μπ.: Η έννοια της εξάρτησης και της διακο­πής αναφέρεται σε εγκεφαλική λειτουργία. Προϋπόθεση είναι η συνειδητοποίηση της σο­βαρής διάστασης του προβλήματος. Ο καπνι­στής και η καπνίστρια, πριν αποφασίσουν τη λή­ψη οποιουδήποτε μέτρου, σκόπιμο είναι να συ­νειδητοποιήσουν ότι το πρόβλημα που αντιμε­τωπίζουν είναι μια πολύ δυνατή εξάρτηση, είναι η διακοπή ενός σκληρού ναρκωτικού. Η χρήση των υποκατάστατων ή φαρμάκων υποβοηθητι­κών της διακοπής καλό είναι να γίνεται πάντα με ιατρική υπόδειξη και παρακολούθηση. Κυρίως, όμως, να μην εναποθέτει κανείς σε αυτά την ελ­πίδα της διακοπής. Ο ρόλος τους είναι μόνο υποβοηθητικός. Η λύση του προβλήματος βρί­σκεται πάντα στα χέρια του χρήστη. Η διακοπή απαιτεί αγώνα και κατάθεση ψυχής.

17) Ενώ το κάπνισμα σκοτώνει, γιατί πολλοί το ξεκινούν; Π. Μπ.: Οι μηχανισμοί προώθησης ενός εμπο­ρικού προϊόντος που επιφέρει τεράστια κερ­δοφορία, λειτουργούν σχεδόν ανεξέλεγκτοι, με αντίτιμο την υγεία και τη ζωή των ίδιων των πο­λιτών, καθώς και την τεράστια οικονομική επι­βάρυνση των ασφαλιστικών οργανισμών. Η αδυναμία της σημερινής κοινωνίας να αναλάβει τις ευθύνες της έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη μόνιμων μηχανισμών «παραγωγής» νέων κα­πνιστών, που στη χώρα μας «πρέπει» να είναι 50.000 κάθε χρόνο. Κανείς δεν γεννιέται κα­πνιστής αλλά γίνεται: με την ανεξέλεγκτη γιγα­ντοαφίσα και την έμμεση διαφήμιση – στην κα­φετέρια, στο νυχτερινό κέντρο αλλά και στην τουαλέτα του σχολείου. Οι μηχανισμοί αυτοί πρέπει ένας προς έναν να αναλυθούν, να προ­σεγγιστούν και να αντιμετωπιστούν με σύνεση, μεθοδικότητα και αίσθημα κοινωνικής ευθύνης.

18) Γιατί συνήθως χρειάζονται παραπάνω από μία προσπάθειες για να κόψει κανείς οριστικά το κάπνισμα; Π. Μπ.: Το ψυχολογικό σκέλος της διακοπής του καπνίσματος είναι τεράστιο. Η φαρμακευτική εξάρτηση είναι πολύ ισχυρή αλλά και η διαμόρφωση μιας καθημερινής συμπεριφο­ράς στην εργασία, τη διασκέδαση, την οικο­γενειακή και κοινωνική ζωή, η επανάληψη των κινήσεων, ο ερεθισμός των χειλιών και του στόματος, η οσφρητική αίσθηση, η διασύνδε­ση του καπνίσματος με τη συναισθηματική διακίνηση και τη λειτουργικότητα της λογικής του καπνιστή, το lifestyle -ιδίως για τους νέ­ους- αναγορεύουν τη διακοπή του καπνίσμα­τος σε μείζον ψυχολογικό πρόβλημα. Ο καπνιστής, δηλαδή, καλείται να ζήσει με έναν άλλο εαυτό! Το κεφάλαιο αυτό έχει κάπως υποτιμηθεί και δεν υποστηρίζεται όσο πρέπει από τα προγράμματα διακοπής.

19) Αληθεύει ότι το κάπνισμα προστατεύει από ορισμένα νοσήματα; Δ.Τρ.: Το κάπνισμα είναι η σημαντικότερη γνωστή αιτία καρκίνου και η σημαντικότερη αιτία πρώιμης θνησιμότητας στον ανεπτυγμέ­νο κόσμο. Εντούτοις, έχει βρεθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο του καρκίνου του ενδομητρίου, πιθανόν επειδή επιδρά βλαπτικά στις ωοθή­κες και ελαττώνει τα επίπεδα των οιστρογό­νων, τα οποία διαδραματίζουν σημαντικό ρό­λο στην αιτιολογία του συγκεκριμένου καρκί­νου. Έχει επίσης βρεθεί ότι το κάπνισμα εν­δέχεται να μειώνει τον κίνδυνο της νόσου του Parkinson, ίσως επειδή η νικοτίνη δρα ως νευροδιαβιβαστής. Ας γίνει όμως σαφές ότι οι κίνδυνοι από το κάπνισμα για το σύνολο της νοσηρότητας και της θνησιμότητας είναι δεκάδες φορές μεγαλύτεροι από το βαθμό προστασίας που ενδέχεται να παρέχει έναντι μιας μεμονωμένης νεοπλασίας και ενός νευροεκφυλιστικού νοσήματος. Και δεν είναι μό­νο το ενεργητικό κάπνισμα που είναι επικίν­δυνο, αλλά και η έκθεση στον καπνό των άλ­λων, το παθητικό κάπνισμα δηλαδή, όπως τεκμηριώθηκε για πρώτη φορά το 1981 και, μάλιστα, σε έρευνα του Εργαστηρίου Υγιει­νής και Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

20) Ποιός είναι ο χειρότερος «εχθρός» όταν προσπαθεί κάποιος να διακόψει το κάπνισμα; Δ. Τρ.: Η εξάρτηση από τη νικοτίνη και οι καπνι­στές στο περιβάλλον του. Διότι η εξάρτηση είναι εξαιρετικά ισχυρή και ένα περιβάλλον καπνιστών, πέρα από το επιπλέον ερέθισμα, παρέχει και ένα πλασματικό αίσθημα ασφάλειας.

(Πηγή: «Κ» Καθημερινής, 28/6/2009)