ΠΑΛΑΙΟΔΙΑΘΗΚΙΚΑ
Σχόλιο στο Β’ Ανάγνωσμα του Εσπερινού τής Σύναξης τών Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και των λοιπών Ασωμάτων και Ουράνιων Αγγελικών Ταγμάτων: Κρι 6:11-24
Κριτῶν τὸ Ἀνάγνωσμα
(Κεφ. 6, 11-24)
«Ἐγένετο ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ, καὶ κατίσχυσε Μαδιὰμ ἐπὶ τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ, καὶ αὐτοὶ ἐβόησαν πρὸς τὸν Θεόν. Καὶ ἰδοὺ Ἄγγελος Κυρίου παρεγένετο, καὶ ἐκάθισεν ὑπὸ τὴν δρῦν, τὴν οὖσαν ἐν Ἐφραθᾶ, τὴν τοῦ Ἰωάς· καὶ Γεδεὼν ὁ υἱὸς αὐτοῦ ἐῤῥάβδιζε πυροὺς ἐν ληνῷ, καὶ ἔσπευδε τοῦ ἐκφυγεῖν ἀπὸ προσώπου Μαδιάμ. Καὶ ὤφθη αὐτῷ Ἄγγελος Κυρίου, καὶ εἶπε πρὸς αὐτόν· Κύριος μετὰ σοῦ δυνατὸς τῇ ἰσχύϊ. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν Γεδεών· Ἐν ἐμοί, Κύριέ μου· καὶ εἰ ἐστι Κύριος μεθ´ἡμῶν, ἵνα τί εὗρεν ἡμᾶς τὰ κακὰ ταῦτα; καὶ ποῦ ἐστι πάντα τὰ θαυμάσια αὐτοῦ, ὅσα διηγήσαντο ἡμῖν οἱ πατέρες ἡμῶν, λέγοντες· Οὐχὶ ἐξ Αἰγύπτου ἀνήγαγεν ἡμᾶς Κύριος; καὶ νῦν ἀπώσατο ἡμᾶς, καὶ παρέδωκεν ἡμᾶς, ἐν χειρὶ Μαδιάμ. Καὶ ἐπέβλεψε πρὸς αὐτὸν ὁ Ἄγγελος Κυρίου, καὶ εἶπεν αὐτῷ· Πορεύου ἐν τῇ ἰσχύϊ σου ταύτῃ, καὶ σώσεις τὸν Ἰσραὴλ ἐκ χειρὸς Μαδιάμ· ἰδοὺ ἐξαπέστειλά σε. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν Γεδεών· Ἐν ἐμοί, Κύριε, ἐν τίνι σώσω τὸν Ἰσραήλ; Ἰδοὺ ἡ χιλίας μου ταπεινοτέρα ἐν Μανασσῆ, καὶ ἐγὼ εἰμι μικρότερος ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ πατρός μου. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν ὁ Ἄγγελος Κυρίου· Κύριος ἔσται μετὰ σοῦ, καὶ πατάξεις τὸν Μαδιὰμ ὡσεὶ ἄνδρα ἕνα. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν Γεδεών· Εἰ εὗρον χάριν ἐν ὀφθαλμοῖς σου, καὶ ποιήσεις μοι σήμερον πᾶν ὅ,τι σὺ λαλεῖς μετ´ ἐμοῦ, μὴ δὴ χωρισθῇς ἐντεῦθεν, ἕως τοῦ ἐλθεῖν με πρὸς σέ, καὶ οἴσω τὴν θυσίαν μου, καὶ θύσω ἐνώπιόν σου. Καὶ εἶπεν· Ἐγὼ εἰμι, καθήσομαι ἕως τοῦ ἐπιστρέψαι σε. Καὶ Γεδεὼν εἰσῆλθε, καὶ ἐποίησεν ἔριφον αἰγῶν, καὶ οἰφὶ ἀλεύρου ἄζυμα, καὶ τὰ κρέα ἔθηκεν ἐν τῷ κοφίνῳ, καὶ τὸν ζωμὸν ἔβαλεν ἐν τῇ χύτρᾳ, καὶ ἐξήνεγκεν αὐτὰ πρὸς αὐτὸν ὑπὸ τὴν δρῦν, καὶ προσήγγισε. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτὸν ὁ ἄγγελος Κυρίου· Λάβε τὰ κρέα καὶ τοὺς ἄρτους τοὺς ἀζύμους, καὶ θὲς πρὸς τὴν πέτραν ἐκείνην, καὶ τὸν ζωμὸν ἐχόμενα ἔκχεε· καὶ ἐποίησεν οὕτω. Καὶ ἐξέτεινεν ὁ Ἄγγελος Κυρίου τὸ ἄκρον τῆς ῥάβδου τῇ ἐν τῇ χειρὶ αὑτοῦ, καὶ ἥψατο τῶν κρεῶν, καὶ τῶν ἀζύμων, καὶ ἀνήφθη πῦρ ἐκ τῆς πέτρας, καὶ κατέφαγε τὰ κρέα καὶ τοὺς ἀζύμους· καὶ ὁ Ἄγγελος Κυρίου ἀπῆλθεν ἀπ´ ὀφθαλμῶν αὐτοῦ. Καὶ εἶδε Γεδεών, ὅτι Ἄγγελος Κυρίου ἐστί, καὶ εἶπε Γεδεών· Οἴμοι Κύριε, Κύριε! ὅτι εἶδον τὸν Ἄγγελον Κυρίου πρόσωπον πρὸς πρόσωπον. Καὶ εἶπεν αὐτῷ Κύριος· Εἰρήνη σοι, μὴ φοβοῦ, οὐ μὴ ἀποθάνῃς. Καὶ ᾠκοδόμησεν ἐκεῖ Γεδεὼν θυσιαστήριον τῷ Κυρίῳ, καὶ ἐκάλεσεν αὐτό, Εἰρήνη Κυρίου, ἕως τῆς ἡμέρας ταύτης».
Ἡ 8η Νοεμβρίου εἶναι, σύμφωνα μέ τό ἑορτολόγιο τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ἀφιερωμένη στούς ἀρχαγγέλους Μιχαήλ καί Γαβριήλ καί στίς λοιπές ἀγγελικές δυνάμεις. Ἀναφορά σέ ἀγγέλους γίνεται πολύ συχνά στά κείμενα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅπου περιγράφονται ὡς πνευματικά ὄντα πού δημιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό πρίν ἀπό τόν κόσμο (πβ. Ἰωβ 38:7), περιβάλλουν τόν θρόνο τοῦ Θεοῦ (3Βα 22:19· Ἰωβ 1:6), εἶναι ἀναρίθμητα (Δαν 7:10), ὑμνοῦν τό μεγαλεῖο τοῦ Θεοῦ (Ψαλ 148:2· Ἠσα 6:2ἑξ) καί στέλνονται ἀπό Αὐτόν γιά νά ἀποκαλύψουν στούς ἀνθρώπους τό θέλημά του ἤ γιά νά φέρουν σέ πέρας κάποια ἀποστολή (Δαν 8:16· 9:21-22· 10:5εξ· Ζαχ 1:8ἑξ· 2:2). Οἱ ἄγγελοι, ἀκόμη, μεσολαβοῦν στόν Θεό ὑπέρ τῶν ἀνθρώπων (Ζαχ 1:12), προστατεύουν ἄτομα (Γεν 24:7· Ἐξο 23:20· Τωβ 5:4) καί λαούς (Δαν 10:13,20-21) ἤ τιμωροῦν κατ’ ἐντολή τοῦ Θεοῦ τούς ἀνθρώπους (4Βα 19:35· Ψαλ 77:49). Στήν Καινή Διαθήκη οἱ ἄγγελοι περιγράφονται ἐπίσης ὡς πνεύματα πού ὑπηρετοῦν τόν Θεό (Ἑβρ 1:14), μεταφέρουν τίς ἐντολές Του στούς ἀνθρώπους (Λου 1:26-38), τούς προστατεύουν (Πρα 12:15) τούς ἐκπροσωποῦν μπροστά στόν Θεό (Ματ 18:10) καί τούς ἀποκαλύπτουν ὅσα πρόκειται νά συμβοῦν (Ἀπο 1:1· 10:1-11· κ.ἀ.)
Τό δεύτερο ἀνάγνωσμα τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἀφιερωμένης στούς ἀγγέλους γιορτῆς προέρχεται ἀπό τό βιβλίο τῶν Κριτῶν καί ἀναφέρεται στήν κλήση τοῦ Γεδεών ἀπό τόν Θεό ὡς κριτή τοῦ Ἰσραήλ (Κρι 6:11-24). Στό ἐκκλησιαστικό ἀνάγνωσμα προτάσσονται καί δύο ἡμιστίχια ἀπό τήν ἀρχή τοῦ κεφαλαίου (6:2α καί 6β), προκειμένου νά ἐνταχτεῖ τό ἀπόσπασμα στή συνάφειά του.
Ἡ κλήση τοῦ Γεδεών ἀπό τόν Θεό γίνεται σέ μιά περίοδο πλήρους ἐξαθλίωσης τοῦ λαοῦ, ὁ ὁποῖος ὑφίσταται τήν καταπίεση τῶν Μαδιανιτῶν καί παρακολουθεῖ ἀβοήθητος τή λεηλασία τῆς γῆς του, τήν ἀπογύμνωση τῶν σπιτιῶν του, τήν καταστροφή τῶν χωριῶν του καί γενικά τόν ἀφανισμό του: «Καὶ ἐπτώχευσεν Ἰσραὴλ σφόδρα ἀπὸ προσώπου Μαδιάμ», σημειώνει χαρακτηριστικά ὁ βιβλικός συγγραφέας (Κρι 6:6). Σ ̓ αὐτήν τήν κατάσταση τῆς ἀπόλυτης ἀπελπισίας, ὅταν ὁ λαός ἔχει χάσει κάθε ἐλπίδα βοήθειας ἀπό ὁπουδήποτε, ὁ Θεός παρεμβαίνει καί πάλι γιά νά ἐνισχύσει τόν λαό του. Στέλνει ἕναν προφήτη, ὁ ὁποῖος τούς ὑπενθυμίζει τίς θεῖες δωρεές κατά τό παρελθόν καί τούς θέτει πρό τῶν εὐθυνῶν τους γιά τήν παροῦσα κατάσταση, ἡ ὁποία εἶναι συνέπεια τῆς ἀποστασίας τους ἀπό τόν Θεό (Κρι 6:7-10).
Ὅμως ὁ Θεός δέν μένει μόνο στήν καταγγελία τῆς ἀποστασίας, ἀλλά παρεμβαίνει ἐνεργά στήν ἱστορία τοῦ Ἰσραήλ, ἐπιλέγοντας ἕναν ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος θά παίξει καθοριστικό ρόλο στήν ἀπαλλαγή τοῦ λαοῦ ἀπό τήν καταπιεστική κατάσταση πού βιώνει. Ὅπως σέ πλῆθος ἄλλων βιβλικῶν ἀφηγήσεων, γιά ἄλλη μία φορά τά κριτήρια τῆς ἐπιλογῆς δέν εἶναι σαφῆ. Ὁ Γεδεών, ἐκτός ἴσως ἀπό τό ὄνομά του πού σημαίνει “αὐτός πού κόβει”, δέν φαίνεται νά διαθέτει κανένα ἀπό τά προσόντα πού ἀπαιτοῦνται γιά νά ἀναλάβει τόν ρόλο πού τοῦ ἀνατίθεται. Τή στιγμή τῆς κλήσης του ἐμφανίζεται ἀδύναμος, γεμάτος ἀμφιβολίες γιά τή δύναμη τοῦ Θεοῦ καί δέν πιστεύει στόν ἑαυτό του. Παρ ̓ ὅλα αὐτά, εἶναι αὐτός στόν ὁποῖο ὁ Θεός θά δώσει τήν ἀπαιτούμενη πίστη καί δύναμη, ὥστε νά “κόψει” τούς ἐχθρούς τοῦ λαοῦ του.
Τό κείμενο ἀρχίζει μέ μία πληροφορία πού φανερώνει τό μέγεθος τῆς ἀνέχειας τῶν Ἰσραηλιτῶν κατά τή συγκεκριμένη περίοδο, ἀλλά καί τῆς καταπίεσης πού ὑπέμεναν· ὁ Γεδεών κοπάνιζε σιτάρι μέσα σέ ἕνα πατητήρι γιά νά μήν τόν δοῦν οἱ Μαδιανίτες (6:12). Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ ποσότητα σιταριοῦ ἦταν ἐλάχιστη, ὥστε νά μπορεῖ νά τό κατεργάζεται μέ τό χέρι μέσα σ ̓ ἕνα πατητήρι καί ὄχι μέ τά ζῶα στό ἁλώνι. Ἀλλά καί αὐτή ἡ ἐλάχιστη ποσότητα φαίνεται πώς κινδύνευε ἀπό τή βουλιμία τῶν κατακτητῶν. Σ ̓ αὐτήν ἀκριβῶς τή στιγμή τῆς ἀπόλυτης ἐξαθλίωσης ἐμφανίζεται μπροστά στόν Γεδεών ἕνας ἄγγελος γιά νά τόν διαβεβαιώσει: «Ὁ παντοδύναμος Κύριος εἶναι μαζί σου» (6:12).
Ἡ διαβεβαίωση αὐτή, κάτω ἀπό τίς συνθῆκες ὑπό τίς ὁποῖες δίνεται, ἠχεῖ ἀσφαλῶς παράξενα στά ἀφτιά τοῦ Γεδεών, σχεδόν εἰρωνική. Ἔτσι, ἀντιδρᾶ ἀνάλογα: «Συγχώρησέ με, Κύριέ μου, ἀλλά ἄν ὁ Κύριος εἶναι μαζί μας, γιατί μᾶς βρῆκαν αὐτές οἱ συμφορές; Καί ποῦ εἶναι ὅλα τά θαυμαστά ἔργα του, πού μᾶς διηγοῦνταν οἱ πατέρες μας καί μᾶς ἔλεγαν πώς ὁ Κύριος τούς εἶχε βγάλει ἀπό τήν Αἴγυπτο; Τώρα, ὅμως, μᾶς ἀπέρριψε καί μᾶς παρέδωσε στήν ἐξουσία τῶν Μαδιανιτῶν» (6:13). Ὁ Γεδεών κρίνει τά πράγματα μέ βάση τήν κατάσταση πού βιώνει, ἐνῶ ὁ ἄγγελος μέ βάση τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι, σάν νά μήν ἄκουσε τήν ἔνσταση τοῦ Γεδεών, τοῦ δίνει μιά διαταγή πού ἠχεῖ ἐπίσης παράξενα: «Πήγαινε μ ̓ αὐτή τή δύναμη πού ἔχεις, καί θά ἐλευθερώσεις τούς Ἰσραηλίτες ἀπό τήν ἐξουσία τῶν Μαδιανιτῶν. Ἐγώ σέ ἀποστέλνω» (6:14). Ὁ Γεδεών ἐμφανίζεται ὡς ἕνας φοβισμένος ἄνθρωπος γεμάτος ἀμφιβολίες καί ὁ ἄγγελος τόν προτρέπει νά ἀπελευθερώσει τούς Ἰσραηλίτες μέ τή δύναμη πού διαθέτει. Στή νέα ἔνσταση τοῦ Γεδεών, πού προβάλλει τήν ἀδυναμία τῆς οἰκογένειάς του καί τό νεαρό τῆς ἡλικίας του (6:15), ὁ ἄγγελος συνεχίζει νά τόν διαβεβαιώνει: «θά νικήσεις τούς Μαδιανίτες σάν νά ἦταν ἕνας μόνον ἄνθρωπος» (6:16).
Ἡ συζήτηση φαίνεται νά καταλήγει σέ ἀδιέξοδο, καθώς μοιάζει μέ παράλληλους μονολόγους. Ἔτσι, ἀποφασίζει νά ἀλλάξει τακτική. Ὑποψιάζεται ὅτι ὁ συνομιλητής του δέν εἶναι κοινός ἄνθρωπος καί γιά νά διαπιστώσει ἄν εἶναι πράγματι ἀπεσταλμένος ἀπό τόν Θεό, τοῦ ζητάει νά παραμείνει κοντά του, ὥσπου νά ἑτοιμάσει τή θυσία πού ἁρμόζει στήν περίσταση (6:17-18). Ἡ ὑποψία τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ τόν μεταμορφώνει. Ὁ τρομοκρατημένος ἀγρότης, πού κρύβει τό λιγοστό σιτάρι του ἀπό τούς Μαδιανίτες, εἶναι τώρα ἕτοιμος νά προσφέρει μιά πλούσια θυσία, πού περιλαμβάνει ἕνα κατσίκι καί ἕνα σακί ἀλεύρι (6:20). Ὁ ἄγγελος πρόσταξε τόν Γεδεών νά τοποθετήσει τά ὑλικά τῆς θυσίας πάνω σέ ἕνα βράχο καί στή συνέχεια τά ἄγγιξε μέ τήν ἄκρη τοῦ ραβδιοῦ του, ὁπότε ἀναπήδησε φωτιά ἀπό τόν βράχο καί τά κατέκαψε ἐντελῶς (6:21). Μέ τήν πράξη του αὐτή ὁ Γεδεών δηλώνει τήν ἑτοιμότητά του νά προσφέρει ὅ,τι θεωρεῖ πιό πολύτιμο στόν Θεό καί ὁ ἄγγελος μέ τήν κίνησή του δηλώνει ὅτι ἀποδέχεται τήν προσφορά τοῦ Γεδεών.
Τότε μόνον καταλαβαίνει ὁ Γεδεών ὅτι ὁ συνομιλητής του εἶναι ὁ “Ἄγγελος Κυρίου”. Σέ πλῆθος χωρίων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὁ ὅρος “ἄγγελος” συνοδεύεται ἀπό τόν προσδιορισμό “τοῦ Θεοῦ” (Γεν 21:17· 31:11· Ἐξο 14:19· κ.ἀ.) ἤ “τοῦ Κυρίου” (Γεν 16:7· 22:11· Ἐξο 3:2· Κρι 2:1· κ.ἀ.). Σέ ὅλες αὐτές τίς περιπτώσεις ἡ χριστιανική ἑρμηνευτική παράδοση βλέπει τήν παρουσία τοῦ ἄσαρκου Λόγου τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται μέ τή μορφή αὐτή στούς ἀνθρώπους. Ὁ Γεδεών, ἀπευθυνόμενος πλέον στόν ἄγγελο, τόν προσφωνεῖ μέ τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ: «Ἄχ, ἄχ Κύριέ μου, Κύριε, εἶδα τόν ἄγγελο Κυρίου πρόσωπο μέ πρόσωπο!» (6:22). Ὁ Κύριος καθησυχάζει τόν Γεδεών κι ἐκεῖνος χτίζει στό σημεῖο τῆς θεοφάνειας ἕνα θυσιαστήριο πού τό ὀνομάζει “Εἰρήνη Κυρίου” (6:23-24).
Ἔτσι, ὁ Γεδεών θά προστεθεῖ στή μακρά ἁλυσίδα τῶν ἀνθρώπων πού, ἄν καί μέ ἀνθρώπινα κριτήρια φαίνονται ἀκατάλληλοι γιά τήν ἐκπλήρωση τοῦ σχεδίου τοῦ Θεοῦ, καθίστανται τελικά ὄργανά του. Ἡ συνέχεια τῆς ἱστορίας θά ἀποδείξει καί μέ τό παράδειγμα τοῦ Γεδεών ὅτι αὐτό πού ὁδηγεῖ τήν Ἱστορία πρός ἕνα τέλος δέν εἶναι ἡ δύναμη καί ἡ ἐπιβολή τῶν ἀνθρώπινων σχεδιασμῶν, ἀλλά ὁ ἴδιος ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος ἀποστέλλει τούς ἀγγέλους του γιά νά ἐνισχύσει ἀνθρώπους πρόθυμους νά ἀναγνωρίσουν τό θέλημά του καί νά συνεργαστοῦν μαζί του γιά τήν ὁλοκλήρωση τοῦ σχεδίου του γιά τόν κόσμο.
(Πηγή: Περιοδικό “Εφημέριος” Νοέμ.. – Δεκ. 2021)