Περί Φιλαυτίας καί Ἐλευθερίας

Ἀρχιμανδρίτου Γεωργίου

Καθηγουμένου Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου

Ἐπειδή βρισκόμαστε στήν περίοδο τῆς ἁγίας καί μεγάλης Τεσσαρακοστῆς διάλεξα αὐτό τό θέμα, ποῦ δέν θά εἶναι τόσο μία δική μου διαπραγμάτευσι ἀλλά κυρίως μία παρουσίασι  χωρίων ἀπό τούς ἁγίους Πατέρας μας. Θά παρουσιάσουμε καί θά ὑπομνηματίσουμε κάποια πατερικά χωρία, ὥστε νά εἶναι γιά ὅλους μας ἡ ὁμιλία μου αὐτή μία μελέτη τῶν νηπτικῶν Πατέρων γύρω ἀπό τό τόσο σοβαρό αὐτό θέμα τῆς φιλαυτίας καί τῆς ἐλευθερίας.

Ἡ φιλαυτία μητέρα τῶν παθῶν

Ὅλη αὐτή τήν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς λέγεται ἡ πολύ γνωστή εὐχή τοῦ ἁγίου Ἐφραίμ: «Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργείας, φιλαρχίας καί ἀργολογίας μή μοι δός. Πνεῦμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καί ἀγάπης χάρισέ μοι τῷ σῶ δούλῳ. Ναί Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τά ἐμά πταίσματα καί μή κατακρίνειν τόν ἀδελφόν μου». Κατά βάθος ὅλα αὐτά τά αἰτήματα ἀποβλέπουν στό νά ἐλευθερωθοῦμε ἀπό τήν φιλαυτία, ἡ ὁποία κατά τούς ἁγίους Πατέρας εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν κακῶν. 

Πρίν προχωρήσω ὅμως στό θέμα, θά ἤθελα νά διαβάσουμε γιά λίγο τήν πολύ χαριτωμένη ἑρμηνεία τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου στούς λόγους τοῦ ἀποστόλου Παύλου, στήν Β΄ πρός Τιμόθεον ἐπιστολή, κεφ. γ΄: «ἔσονται γάρ οἱ ἄνθρωποι φίλαυτοι, φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσμημοι, γονεῦσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, ἄστοργοι, ἄσπονδοι, διάβολοι, ἀκρατεῖς,ἀνήμεροι, ἀφιλάγαθοι, προδόται, προπετεῖς, τετυφωμένοι, φιλήδονοι μᾶλλον ἤ φιλόθεοι». 

Ἄς δοῦμε μερικά ἀπό αὐτά, πῶς τά ἑρμηνεύει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὁ ὁποῖος εἶναι πατερικός ἑρμηνευτής τῆς Καινῆς Διαθήκης: «Εὐθύς βάλλει ὁ Ἀπόστολος τό πρῶτον πάθος ἀπό ὅλα τά πάθη καί τήν πρώτην ρίζαν ὁπού γεννά ὅλα τά κακά, ἤγουν τήν φιλαυτίαν, διατί φυσικῶ τῷ τρόπω, πρῶτον τινάς ἀγαπᾶ τόν ἑαυτόν του καί ἔπειτα διά τόν ἑαυτόν του ἀγαπᾶ καί τούς ἄλλους ἀνθρώπους καί τά ἄλλα τοῦ κόσμου πράγματα. 

Εἶναι  λοιπόν ἡ φιλαυτία μία ἄτακτος φιλία τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἀπό τήν ὁποίαν νικώμενοι κάμνομεν ὅλα τά κακά καί τά πάθη διά νά θεραπεύσωμεν τόν ἑαυτόν μας καί ἡ ὁποία μᾶς κάμνει νά μή στοχαζώμεθα καί νά θέλωμεν τό καλόν του πλησίον μας ἀλλά μόνον τό ἐδικόν μας, διότι φίλαυτος λέγεται ἐκεῖνος ὁ ἄνθρωπος, ὁπού φιλεῖ μόνον τόν ἑαυτόν του, ἀπό τό ὁποῖον ἀκολουθεῖ τό νά μή φιλῆ οὔτε τόν ἑαυτόν του.

Διότι καθώς ἀκολουθεῖ καί εἰς τά μέλη τοῦ σώματος καί ἡ βλάβη τοῦ ἑνός μέλους, τοῦ ὀφθαλμοῦ θετέον ἤ τῆς χειρός ἤ τοῦ ποδός διαβαίνει καί εἰς τά ἄλλα μέλη, ἤ καθώς ἀκολουθεῖ εἰς τήν οἰκίαν, εἰς τήν οἰκοδομήν τοῦ οἴκου καί ὅταν ἐβγάνη τινάς μίαν πέτραν ἀπό τόν τοῖχον σείει καί ταράττει καί τάς ἄλλας πέτρας, ἔτσι ἀκολουθεῖ καί εἰς τήν Ἐκκλησίαν τῶν Χριστιανῶν καί ὅποιος ἐπιμελεῖται μόνον τόν ἑαυτόν του ἀμελεῖ δέ τόν ἀδελφόν του, αὐτός βλάπτει καί τόν ἴδιον ἑαυτόν του”.

Μετά ἀναφέρεται στό «φιλάργυρον».

Καί συνεχίζει: «Καθώς λοιπόν ἀπό τήν ἀγάπην γεννᾶται κάθε καλόν, ἔτσι καί ἐκ τοῦ ἐναντίου, ἀπό τήν φιλαυτίαν, τήν ἐναντίαν της ἀγάπης, γεννᾶται κάθε κακόν. Διότι ἡ μέν ἀγάπη εἶναι πλατειά καί εὐρύχωρος καί εἰς ὅλους ἐκχέει τάς εὐεργεσίας της, ἡ δέ φιλαυτία στενεύει τό πλάτος τῆς ἀγάπης καί εἰς ἕνα μόνον ἄνθρωπον συμμαζώνει τάς εὐεργασίας αὐτῆς.

«Ἀλαζόνες». Εἰς τούς ὑστερινούς λέγει καιρούς θέλουν εἶναι οἱ ἄνθρωποι ἀλαζόνες, ἤγουν οἱ κομπάζοντες, πώς εἶναι τῶν ἄλλων ἀνθρώπων ἀνώτεροι. Ἀπό τήν φιλαυτίαν δέ γεννᾶται καί οὗτος ὁ φαρμακερός κλάδος τῆς ἀλαζονείας. Ἀλαζονεύεται γάρ τινάς διατί ἀγαπᾶ τόν ἑαυτόν του καί θέλει νά τόν δοξάση ὑπέρ τούς ἄλλους.

«Ὑπερήφανοι, βλάσφημοι». Ἡ ἀλαζονεία ὅταν προκόψῃ καί αὐξήσῃ γίνεται ὑπερηφάνεια, ἡ δέ ὑπερηφάνεια πάλιν γίνεται ὕβρις καί βλασφημία εἰς τόν Θεόν. Διατί ὅταν τινάς ἀλαζονεύεται καί ἔχει τόν ἑαυτόν του ἀνώτερον τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, τότε καί ὑπερηφανεύεται, ἤγουν ἐπιγράφει εἰς τόν ἑαυτόν του ὅλα τά κατορθώματα καί τάς ἀρετᾶς, ἤτοι νομίζει πῶς αὐτός μέ τήν δύναμιν του ἑκατόρθωσε τάς ἀρετᾶς ὁπού ἔχει καί ὄχι μέ τήν Χάριν καί δύναμιν τοῦ Θεοῦ, τοῦτο δέ νομίζοντας βλασφημεῖ ὁ ταλαίπωρος εἰς τόν Θεόν, ἀπό τόν ὁποῖον προέρχεται κάθε ἀρετή καί κάθε καλόν. Φανερόν δέ εἶναι ὅτι καί ἡ ὑπερηφάνεια καί ἡ πρός Θεόν βλασφημία προέρχονται ἀπό τήν φιλαυτίαν. 

Μετά σχολιάζει το, «γονεῦσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, ἄστοργοι, ἄσπονδοι».

Καί καταλήγει: «Βλέπεις, ἀδελφέ, πῶς τά πάθη καί τά κακά εἶναι ἀλληλένδετα ὡσάν ἁλυσίδα καί ἕνα ἀπό τό ἄλλον γεννᾶται; Καθώς καί ἐκ τοῦ ἐναντίου καί οἱ ἀρετές εἶναι ἀλληλένδετες καί μία ἀπό τήν ἄλλην γεννάται». 

Μετά ἑρμηνεύει το, «διάβολοι» καί λέγει ὅτι «οἱ ἄνθρωποι  ἔχουν νά γίνουν εἰς τούς ὑστερινούς καιρούς διάβολοι, ἤγουν κακολογοῦντες ὅλους τούς ἀνθρώπους καί διαβάλλοντες αὐτούς, διατί ἐκεῖνος ὅπου δέν γνωρίζει νά ἔχῃ εἰς τόν ἑαυτόν του κανένα καλόν καί ἀρετήν, αὐτός διαβάλλει καί τούς ἄλλους πῶς εἶναι τοιοῦτοι. 

Διατί; Διατί νομίζει πῶς μέ τοῦτο προξενεῖ εἰς τόν ἑαυτόν του κάποιαν παρηγορίαν, διά νά μή φαίνεται πώς αὐτός μόνον εἶναι κακός, ἀλλά εἶναι καί οἱ ἄλλοι. Βλέπεις ἀγαπητέ ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ρίζα ὅπου γεννᾶ καί τάς διαβολάς εἰς τόν κόσμον;».

Καί προχωρεῖ ἔτσι ὁ ἅγιος Νικόδημος καί ἐξηγεῖ ὅτι πράγματι ἡ ρίζα ὅλων τῶν κακῶν εἶναι ἡ φιλαυτία. 

Ἄς δοῦμε ὅμως τί λέγουν καί οἱ ἄλλοι ἅγιοι Πατέρες γιά τό θέμα αὐτό.

Ὅ ἅγιος Ἡσύχιος ὁ Πρεσβύτερος, στήν ἐπιστολή του «πρός Θεόδουλον» λέγει: «Δέν ὑπάρχει δυνατώτερο δηλητήριο ἀπό τό δηλητήριο τῆς ἀσπίδος καί τό βασιλίσκου (μυθικός ὄφις τῆς Ἀφρικής). Καί δέν ὑπάρχει κακία χειρότερη ἀπό τήν φιλαυτία. Παιδιά τῆς φιλαυτίας ποῦ κινοῦνται μέ ὁρμή εἶναι ὁ αὐτοέπαινος μέσα στήν καρδιά, ἡ αὐταρέσκεια ἡ γαστριμαργία, ἡ πορνεία, ἡ κενοδοξία, ὁ φθόνος καί ἡ κορωνίδα ὅλων, ἡ ὑπερηφάνεια, ἡ ὁποία γνωρίζει ὄχι μόνον ἀνθρώπους ἀλλά καί ἀγγέλους νά ρίχνη ἀπό τόν Οὐρανό καί νά τούς ντύνῃ μέ τό σκοτάδι ἀντί μέ τό φῶς».

Ὁ ἅγιος Θαλάσσιος: «Εἰ θέλεις ὑφέν τῶν κακιῶν ἀπολλαγῆναι, τῆ μητρί τῶν κακῶν, τῆ φιλαυτίᾳ ἀπόταξαι». Ἄν θέλῃς διά μιᾶς νά ἀπαλλαγῆς ἀπό ὅλα τά κακά, νά ἀποταγῆς, δηλαδή νά ἀπαρνηθῆς τήν φιλαυτία.

Ἡ φιλαυτία εἶναι ἐγωκεντρισμός

Ἡ φιλαυτία δέν εἶναι ἡ σωστή ἀγάπη πού ὀφείλομε στόν ἑαυτό μας, ἀλλά εἶναι ἡ ἀρρωστημένη, ἡ ἐγωϊστική, ποῦ ἔχομε πρός τόν ἑαυτό μας. Τό νά ἀγαπᾶμε τόν ἑαυτό μας εἶναι θέλημα Θεοῦ: «ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς ἑαυτόν». Ἀλλά, τό νά ἀγαπᾶμε ἀρρωστημένα καί ἐγωϊστικά καί ἐγωκεντρικά τόν ἑαυτό μας εἶναι φιλαυτία, ἄλογος ἀγάπη τοῦ ἑαυτοῦ μας. 

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής λέγει: «Ἀρχή μέν πάντων τῶν παθῶν ἡ φιλαυτία, τέλος δέ ἡ ὑπερηφανία. Φιλαυτία δέ ἐστιν ἡ πρός τό σῶμα ἄλογος φιλία, ὁ ταύτην ἐκκόψας, συνέκοψε πάντα τά πάθη τά ἐξ αὐτῆς». Πράγματι ὁ φίλαυτος ἀποφεύγει τήν σωματική ἄσκησι, γιά νά μή κουράσῃ ἤ ταλαιπωρήσῃ τό σῶμα του.

Καί ὁ ἅγιος Θαλάσσιος πάλι λέγει: «Προηγεῖται μέν πάντων τῶν παθῶν ἡ φιλαυτία, ἕπεται δέ πάντων ἔσχατον ἡ ὑπερηφανία».

Ὅταν κανείς κατορθώσῃ καί ἀποβάλῃ τήν φιλαυτία, ὅλα τά κακά ἀποβάλλονται, γιατί ὅπως εἴπαμε  ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ρίζα ὅλων τῶν κακῶν. «Ὁ τήν μητέρα τῶν παθῶν ἀποβαλών φιλαυτίαν, καί τά λοιπά εὐχερῶς, σύν Θεῶ, ἀποτίθεται, οἶον ὀργήν, λύπην, μνησικακίαν καί τά ἑξῆς. Ὁ δέ ὑπό τοῦ πρώτου κρατούμενος, ὑπό τοῦ δευτέρου, κἄν μή θέλῃ, τιτρώσκεται». Αὐτός ὅμως πού κρατεῖται ἀπό τήν φιλαυτία, καί χωρίς νά τό θέλῃ πληγώνεται καί ἀπό τά ἄλλα πάθη. 

Ἀπό τήν φιλαυτία γεννῶνται, κατά τόν ἅγιο Μάξιμο, καί ὅλοι οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί. «Ἡ φιλαυτία, ὡς πολλάκις εἴρηται, πάντων τῶν ἐμπαθῶν λογισμῶν αἰτία καθίσταται. Ἐκ γάρ ταύτης γεννῶνται οἱ τρεῖς γενικώτατοι τῆς ἐπιθυμίας λογισμοί, ὁ τῆς γαστριμαργίας καί τῆς φιλαργυρίας καί τῆς κενοδοξίας, ἐκ δέ τῆς γαστριμαργίας, γεννᾶται ὁ τῆς πορνείας, ἐκ δέ τῆς κενοδοξίας, ὁ τῆς ὑπερηφανίας, οἱ δέ λοιποί πάντες, ἐκάστῳ τῶν τριῶν ἀκολουθούσιν, ὅ τε τῆς ὀργῆς καί ὁ τῆς λύπης καί ὁ τῆς μνησικακίας καί φθόνου καί καταλαλιᾶς καί οἱ λοιποί».

Γιά τούς λογισμούς τῶν κακῶν ἐπιθυμιῶν λέγει πάλι ὁ ἅγιος Θαλάσσιος ὅτι προέρχονται ἀπό τήν φιλαυτία: «Οἱ τρεῖς γενικώτατοι τῆς ἐπιθυμίας λογισμοί, ἐκ τοῦ πάθους τῆς φιλαυτίας τήν γέννησιν ἔχουσιν. Νοεῖς πάντως τούς τε τῆς γαστριμαργίας καί τῆς κενοδοξίας καί τῆς φιλαργυρίας λογισμούς, οἶς ἕπονται πάντες οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί…».

Μέ τήν φιλαυτία προσέβαλε ὁ διάβολος τόν ἄνθρωπο καί τόν ἐχώρισε ἀπό τόν Θεό καί ἀπό τόν συνάνθρωπό του. Λέγει πάλι ὁ ἅγιος Μάξιμος: «Πρέπει νά γνωρίζωμε ὅτι ὁ διάβολος μέ δόλο καί μέ κακότητα χρησιμοποιώντας ὡς ὄργανο τήν φιλαυτία, ἀφοῦ μᾶς ἐξαπάτησε προσβάλοντάς μας μέ τήν ἡδονή, μᾶς ἐχώρισε ἀπό τόν Θεό καί μεταξύ μας». Λέγει ὡραῖα ὁ ἅγιος Μάξιμος: «Μή ἔσο αὐτάρεσκος καί οὐκ ἔση μισάδελφος καί μή ἔσο φίλαυτος καί ἔση φιλόθεος». Δηλαδή, μήν εἶσαι αὐτάρεσκος καί δέν θά μισῆς τόν ἀδελφό σου, καί μήν εἶσαι φίλαυτος καί θά ἀγαπᾶς τόν Θεό. 

Ἀπό ὅσα εἴπαμε καταλαβαίνουμε ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἕνας ἐγωκεντρισμός: νά προτιμᾶς τά δικά σου θελήματα καί νοήματα ἀπό τά θελήματα καί νοήματα τοῦ Θεοῦ. Λέγει ὁ ἅγιος ἱερομάρτυς Πέτρος ὁ Δαμασκηνός, ἕνας ἀπό τούς Πατέρας τῆς Φιλοκαλίας: «Αὕτη δέ ἐστιν ἡ ἀρχή τῆς σωτηρίας, τουτ’ ἔστι, τό καταλεῖψαι τά ἴδια θελήματα καί νοήματα ὁ ἄνθρωπος, καί ποιῆσαι τά τοῦ Θεοῦ νοήματά τε καί θελήματα». 

Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀφήσῃ τά δικά του θελήματα καί ἀρχίσῃ νά δέχεται στήν ζωή του καί νά κάνῃ τά θελήματα καί νοήματα τοῦ Θεοῦ, τότε ξεπερνάει τήν φιλαυτία του. Λέγει: «πολλοί δίκαιοι εὑρέθησαν πρό τοῦ νόμου καί ἐν τῷ νόμῳ καί μετά τόν νόμον». Καί αὐτοί ἤσαν δίκαιοι. Γιατί; Διότι «προετίμησαν τήν γνῶσιν τοῦ Θεοῦ καί τό θέλημα Αὐτοῦ, τῶν οἰκείων νοημάτων τε καί θελημάτων». Ἀπό τά δικά τους θελήματα, προτίμησαν τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. 

Ἡ φιλαυτία μᾶς χωρίζει ἀπό τόν Θεό καί ἀπό τούς ἀδελφούς μας

Ἡ φιλαυτία εἶναι ἐκείνη ποῦ μᾶς ἐμποδίζει νά ἀγαποῦμε τόν Θεό ἀληθινά καί νά ἀγαποῦμε καί τόν συνάνθρωπό μας. Λέγει πάλι ὁ ὅσιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός: «Ἐπειδή ἐάν τις τήν ἑαυτοῦ ψυχήν φιλεῖ, οὐκ ἀγαπᾶ ἐξ ὅλης ψυχῆς τόν Θεόν, ἀλλ’ ἐξ ἠμισείας» , δηλαδή, ὅποιος ἀγαπᾶ μέ φιλαυτία τόν ἑαυτό του, δέν μπορεῖ νά ἀγαπήσῃ ὁλοκληρωτικά τόν Θεό, ἀλλά τόν ἀγαπᾶ κατά τό ἥμισυ, «εἰ δέ ἑαυτούς καί ἄλλα ἀναρίθμητα ἀγαπῶμεν, πῶς τόν Θεόν ἀγαπᾶν δυνάμεθα ἤ τολμῶμεν τοῦτο εἰπεῖν;» . 

Καί ὅταν, λέει, ἀγαπᾶμε τόν ἑαυτό μας καί ἔχουμε προσκολληθῆ καί σέ τόσα ἄλλα μάταια πράγματα, πῶς μποροῦμε ἤ τολμοῦμε νά ποῦμε ὅτι ἀγαπᾶμε ἀληθινά τόν Θεόν; «Ἄν τήν πρόσκαιρον ζωήν, τάχα δέ καί τήν μέλλουσαν μή ὑπέρ τοῦ πλησίον ἀποβαλώμεθα, ὡς ὁ Μωυσῆς καί ὁ Ἀπόστολος, πῶς λέγομεν ἀγαπᾶν αὐτόν;». 

Αὐτός εἶναι ἕνας φοβερός λόγος. Ἐάν, λέγει, δέν εἴμεθα πρόθυμοι νά θυσιάσωμε χάριν τοῦ πλησίον ὄχι μόνον τήν παροῦσα ζωή ἀλλά καί τήν μέλλουσα ζωή, πῶς μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἀγαπᾶμε τόν πλησίον; «Διότι ὁ μέν (Μωϋσῆς) ἔφη περί τοῦ λαοῦ πρός τόν Θεόν, εἰ μέν ἀφήσεις αὐτοῖς τά πταίσματα, ἄφες», δηλαδή, ἐάν εἶναι νά συγχωρήσῃς καί τόν λαό, συγχώρησέ τον, «εἰδ’ οὔν», ἐάν ὅμως ὄχι, «καί ἐμέ ἑξάλειψον ἐκ τῆς βίβλου τῆς ζωῆς ἧς ἔγραψας», δηλαδή, σβῆσε καί μένα ἀπό τό βιβλίο τῆς ζωῆς. 

«Ὁ δέ Ἀπόστολος φησίν (ὁ ἀπόστολος Παύλος), ἀνάθεμα εἶναι ἀπό Χριστοῦ, καί τά ἑξῆς, ηὔχετο γάρ τήν ἑαυτοῦ ἀπώλειαν γενέσθαι, ἴνα ἄλλοι σωθῶσι, καί ταῦτα οἱ ζητοῦντες αὐτόν ἀποκτεῖναι, οἵτινες εἰσιν Ἰσραηλῖται». Καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος τί ἔκανε; Ηὔχετο νά γίνῃ ἀνάθεμα αὐτός ἀπό τόν Χριστό, γιά νά σωθοῦν οἱ Ἰσραηλῖται. Ποιοί Ἰσραηλῖται;  Ἐκεῖνοι πού ζητοῦσαν νά τόν ἀποκτείνουν. 

«Τοιαῦται ψυχαί εἰσιν αἱ τῶν Ἁγίων», αὐτές εἶναι οἱ ψυχές τῶν Ἁγίων, «τούς ἐχθρούς ὑπέρ ἑαυτούς φιλοῦσιν», ἀγαποῦν τούς ἐχθρούς των περισσότερο ἀπό τόν ἑαυτό τους, «ὥστε ἐν τῷ νῦν αἰῶνι καί ἐν τῷ μέλλοντι προτιμῶσι τόν πλησίον ἐν πᾶσι, κἄν ἴσως ἐχθρός αὐτῶν ἐκ κακῆς προαιρέσεως ὑπάρχῃ». Ἔχουν τόση ἀγάπη, ὥστε νά προτιμοῦν τήν σωτηρία τοῦ πλησίον καί σ’ αὐτή τήν ζωή καί στήν ἄλλη, ἔστω κι ἄν εἶναι ἐχθρός τους ἐκ προαιρέσεως. Αὐτό εἶναι τό φοβερό μυστήριο τῆς ἀγάπης τῶν Ἁγίων, ποῦ ἐμεῖς πολύ βέβαια δυσκολευόμαστε νά τό καταλάβουμε.

Ἀντίθετος τῆς φιλαυτίας εἶναι ἡ φιλοθεΐα καί ἡ φιλαδελφία. Κατά τόν ὅσιο Πέτρο τόν Δαμασκηνό, «ὁ ἄφρων φίλαυτός ἐστι καί οὐ δύναται φιλάδελφος εἶναι, οὐδέ φιλόθεος». Δέν μπορεῖ νά εἶναι κανείς φίλαυτος καί συγχρόνως φιλάδελφος καί φιλόθεος. Ὅταν εἶναι φίλαυτος, δέν θά εἶναι οὔτε φιλάδελφος οὔτε φιλόθεος. 

Ὅταν πάλι εἶναι φιλόθεος καί φιλάδελφος, δέν θά εἶναι φίλαυτος. Καί ὁ ἄνθρωπος ποῦ εἶναι φίλαυτος, «οὔτε ἐγκράτειαν τῶν ἡδονῶν, ἤτοι τῶν θελημάτων τῶν ἀρεσκόντων αὐτῶ ἔχει», βλέπετε δέν ἔχει ἐγκράτεια ἀπό τίς ἡδονές, «οὔτε ὑπομονήν τῶν ὀδυνηρῶν», καί ἡ ἔλλειψις τῆς ὑπομονῆς εἶναι δεῖγμα φιλαυτίας, «ἀλλά ποτέ μέν ἐπιτυγχάνοντι τοῦ ἰδίου θελήματος, αὔξεται ἐν αὐτῶ ἡδονή καί ἔπαρσις, «ὅταν ἐπιτυγχάνη, λέει, τό ἐγωϊστικό του θέλημα, αὐξάνει μέσα του ἡ ἡδονική διάθεσις καί ἡ ἔπαρσις, ποτέ δέ ἀποτυχών», ὅταν δέ ἀποτυγχάνῃ, «καί ὑπέρ τῆς τούτου ὀδύνης τυραννούμενος», δηλαδή τυραννεῖται ἀπό μία ὀδύνη, διότι ἀποτυγχάνει,  «ἔρχεται εἰς μικροψυχίαν καί πνιγμόν τῆς ψυχῆς, ἥτις ἐστίν ἀρραβών τῆς γεέννης». 

Δηλαδή, ἐκεῖνος πού δέν μπορεῖ νά ἱκανοποιήσῃ τά πάθη του, ἔρχεται σέ μικροψυχία, σέ δειλία ψυχική καί πνιγμό τῆς ψυχῆς, σάν νά πνίγεται ἡ ψυχή του, καί αὐτή ἡ κατάστασις ποῦ ζῆ εἶναι ἀρραβών τῆς κολάσεως, εἶναι κόλασις πρό τῆς κολάσεως. Εἶναι ἀξιοπρόσεκτο πῶς οἱ Πατέρες ἐμελέτησαν καί γνωρίζουν τήν ψυχολογία τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου! 

Ὁ φίλαυτος εἶναι ἀδιάφορος ἀπέναντι τῶν συνανθρώπων του. Λέγει ὁ Μ.Βασίλειος στούς «Ὅρους κατ’ ἐπιτομήν»: «Φίλαυτος οὖν ἐστιν ὁ ἑαυτόν δῆθεν φιλῶν». Πράγματι, κατά βάθος ἡ φιλαυτία εἶναι ψευδοαγάπη τοῦ ἑαυτοῦ μας, δέν εἶναι ἡ ἀληθινή ἀγάπη, διότι ὁ φίλαυτος τελικά ἀδικεῖ καί τόν ἑαυτό του. Χαρακτηριστικό, ὅπως εἴπαμε, τοῦ φιλαύτου ἀνθρώπου εἶναι ὅτι δέν θέλει νά θυσιάσῃ τίποτε ἀπό τόν ἑαυτό του χάριν τῆς ἀναπαύσεως τοῦ συνανθρώπου του. Τό λέγει ὁ Μ.Βασίλειος: «Διότι τό νά παραλείψῃ χάριν τῆς ἀναπαύσεως τοῦ ἑαυτοῦ του κάτι ποῦ ἔχει ἀνάγκη ὁ ἀδελφός, εἴτε ψυχικό εἴτε σωματικό, φανερώνει καί στούς ἄλλους τήν κακία τῆς φιλαυτίας, τῆς ὁποίας τό τέλος εἶναι ἡ ἀπώλεια».

Ἀλλά καί ἡ καταλαλιά καί ἡ συκοφαντία καί ἡ κατάκρισης καί αὐτά εἶναι ἀποτελέσματα τῆς φιλαυτίας. «Εἰ γάρ τις τά ἑαυτοῦ κακά τοῦ τῆς φιλαυτίας περικαλύμματος ἀνακαλύψας, θεάσαιτο ἀκριβῶς, οὐδενός λοιπόν ἄλλου τῶν ἐν τῷ βίω φροντίδα ποιήσεται, λογιζόμενος μηδέ πρός τό οἰκεῖον πένθος ἐξαρκεῖν αὐτῶ τόν ἑαυτοῦ χρόνον, κἄν ἑκατόν ἔτη ζήσειε, κἄν τόν Ἰορδάνην ποταμόν ὅλον δάκρυον ἐκ τῶν αὐτοῦ ὀφθαλμῶν ἴδοι ἐκπορευόμενον», λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος.

Αὐτός ὁ ὁποῖος ξεσκέπασε ἀπό τήν ψυχή του τήν φιλαυτία καί εἶδε σωστά τόν ἑαυτό του δέν θά κατακρίνῃ ποτέ τούς ἄλλους οὔτε ἀσχολεῖται μέ τούς ἄλλους, διότι ξέρει ὅτι καί ἑκατό χρόνια νά ζήσῃ ἐν μετανοία, καί ὅλον τόν Ἰορδάνη ποταμό νά χύσῃ σέ δάκρυα, δέν τοῦ φθάνουν γιά νά ἐξαλείψῃ τά δικά του ἁμαρτήματα. Ἄρα πῶς θά κατακρίνῃ τόν ἄλλον;

Ἄν ὅμως ἔχῃ τήν φιλαυτία, δέν μπορεῖ νά δῆ τήν δική του ἀσθένεια, βλέπει τίς ἀσθένειες τῶν ἄλλων.     

Ἡ φιλαυτία φέρει τήν ὀκνηρία στόν πνευματικό ἀγῶνα, τήν ὀλιγοπιστία καί τήν πλάνη

Ἄλλο ἀποτέλεσμα τῆς φιλαυτίας εἶναι ὅτι προκαλεῖ ὀκνηρία στόν πνευματικό ἀγώνα. Εἴδατε; Πολλές φορές δέν ἔχομε διάθεσι νά ἀγωνισθοῦμε, δέν ἔχομε διάθεση νά προσευχηθοῦμε, νά σταθοῦμε στήν Ἐκκλησία, νά κάνουμε τά πνευματικά μας καθήκοντα.

Τῆς φιλαυτίας εἶναι καί αὐτό. Ἀκοῦτε τί ὡραῖα τό λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης, κατά μετάφρασι τοῦ ἁγίου Νικοδήμου: «Κανένα πρᾶγμα δέν κάνει τόσο παραλελυμένην, ὀκνηρήν καί πεπωρωμένην καί ἀνόητον τήν ψυχήν τοῦ ἐναρέτου, ὡσάν τήν φιλαυτίαν, ἤγουν τήν ἄλογον φιλίαν τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἡ ὁποία εἶναι μητέρα καί αἰτία καί τροφός τῶν παθῶν, διατί αὐτή προτιμᾶ περισσότερον ἀπό τούς κόπους τῆς ἀρετῆς τήν ἀνάπαυσιν τοῦ σώματος καί νομίζει διά γνῶσιν τό νά ὑγιαίνη τό κορμί, πάρεξ νά κοπιάζῃ εἰς τά ἔργα τῆς ἀρετῆς θεληματικῶς, καί μάλιστα εἰς τούς ὀλίγους καί εὐλόγους ἱδρῶτας τῶν ἐντολῶν, καί μέ τοῦτον τόν τρόπον προξενεῖ μεγάλην ὀκνηρίαν καί ἀδυναμίαν εἰς τήν ψυχήν τοῦ ἠσυχαστοῦ καί δυναμώνει τήν παραλυσίαν εἰς τά ἔργα τῆς ἀσκήσεως τόσον, ὁπού τόν κάνει εὐπολέμητον».

Ἀλλά καί ἡ ἀπιστία καί ἡ ὀλιγοπιστία καί ἡ πλάνη, καί αὐτά ἀποτελέσματα τῆς φιλαυτίας εἶναι: «Κυρίως ὅσοι εἶναι πράγματι σαρκικοί ἄνθρωποι καί ἐπιθυμοῦν τήν φιλαυτία, εἶναι πάντοτε δοῦλοι τῆς ἡδονῆς καί τῆς κενοδοξίας, σ’ αὐτούς εἶναι ριζωμένος ὁ φθόνος…καί δέν δέχονται οὔτε πιστεύουν τά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, οὔτε μποροῦν νά δοῦν ἡ νά γνωρίσουν τόν Θεό λόγω ὀλιγοπιστίας».

Οὔτε τόν Θεόν λοιπόν μποροῦν νά δεχτοῦν, ἀφοῦ ἔχουν τόν ἑαυτό τους γιά Θεό. Μπορεῖ ὁ φίλαυτος νά πιστεύῃ στόν Θεό εἰλικρινά, ἐάν ἔχῃ τόν ἑαυτό του γιά Θεό; Καί αὐτό δέν εἶναι ποῦ ἔχομε πάθει σήμερα; Αὐτή ἡ αὐτονομία, ποῦ εἶναι καί ἀνθρωποκεντρισμός καί οὐμανισμός, ποῦ εἶναι τό πνεῦμα τοῦ αἰῶνος τούτου, ἐδῶ δέν ἔχουν τήν ρίζα τους; Στό ὅτι ὁ ἄνθρωπος κάνει τόν ἑαυτό τοῦ θεό;   

Ἡ φιλαυτία εἶναι νέκρωσις τῆς θείας ζωῆς καί ὄχημα τοῦ διαβόλου

Καί προχωροῦν οἱ ἅγιοι Πατέρες. Ἡ φιλαυτία εἶναι νέκρωσις τῆς θείας ζωῆς. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής λέγει: «Φοβερόν ὄντως καί πάσης κατακρίσεως ὑπερέκεινα, τό, τήν δοθεῖσαν ἠμίν παρά Θεοῦ κατά τήν δωρεάν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἑκουσίως νεκρῶσαι ζωήν, διά τῆς πρός τά φθειρόμενα ἀγάπης, καί ἴσασι πάντως τοῦτον τόν φόβον, οἱ τήν ἀλήθειαν τῆς φιλαυτίας προτιμᾶν μελετήσαντες».

Φοβερό πράγμα! Τήν θεία ζωή, πού μᾶς ἔδωσε ὁ Θεός δωρεάν, ἐμεῖς ἑκουσίως νά τήν νεκρώνουμε διά τῆς ἀγάπης τῶν φθειρομένων πραγμάτων πού εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς φιλαυτίας. Βλέπετε λοιπόν; Φιλαυτία εἶναι ἑκούσιος νέκρωσις τῆς ἐν ἠμίν θείας ζωῆς, πού εἶναι δωρεά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Χωρίς τήν φιλαυτία ὁ διάβολος δέν μπορεῖ νά βλάψῃ τόν ἄνθρωπο. Τό παραθυράκι πού ἀνοίγομε καί μπαίνει ὁ διάβολος καί μᾶς βλάπτει εἶναι ἡ φιλαυτία. Ὅπου δέν ὑπάρχει φιλαυτία, ὁ διάβολος δέν ἔχει καμία ἐξουσία. Δία τῆς φιλαυτίας εἰσέρχεται καί μᾶς πειράζει. Λέγει ὁ ἅγιος Νικόδημος: «Ἐάν δέ ἐσύ κολακεύῃς καί ἀγαπᾶς τόν ἑαυτό σου ἀτακτως, καί ἔξω ἀπό ἐκεῖνο ὅπου τοῦ πρέπει, ἀλλοίμονον εἰς ἐσέ. 

Ἐσύ ἔτσι δέν θέλεις δυνηθῆ οὔτε νά κοπιάσῃς, οὔτε νά θλιβῆς, οὔτε νά κακοπάθησῃς, οὔτε πειρασμόν νά ὑπομείνης, οὔτε νά ὑποταχθῆς μέχρι θανάτου εἰς τό θέλημα καί εἰς τάς ἐντολάς τοῦ Κυρίου, καθώς ἀπαιτεῖ τό ἐπάγγελμα τοῦ Χριστιανοῦ, καί ἁπλῶς εἰπεῖν, ἐσύ ἐάν ἦσαι φίλαυτος καί ἀγαπᾶς τόν ἑαυτόν σου, μισεῖς τή ἀληθεία τόν ἑαυτόν σου, καί θέλεις ἀπολέσει αὐτόν, ἐάν δέ μισῆς τόν ἑαυτόν σου, ἀγαπᾶς τή ἀλήθεια τόν ἑαυτόν σου καί θέλεις σώσει αὐτόν, καθώς εἶπεν ὁ Κύριος “ὁ φιλῶν τήν ψυχήν αὐτοῦ, ἀπολέσει αὐτήν, καί ὁ μισῶν τήν ψυχήν αὐτοῦ ἐν τῷ κόσμῳ τούτω, εἰς ζωήν αἰώνιον φυλάξει αὐτήν”.

Διά τοῦτο ὅλοι οἱ θεῖοι Πατέρες συμφώνως λέγουσιν, ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ρίζα καί ἡ πηγή ὅλων ὁμοῦ τῶν κακιῶν καί τῶν παθῶν, καί χωρίς αὐτήν μόνος ὁ διάβολος δέν δύναται νά βλάψῃ τόν ἄνθρωπον οὐδέ τό παραμικρόν…». 

Ὅταν ὁ ἄνθρωπος κυριευθῆ ἀπό τήν φιλαυτίαν, χωρίζεται ἀπό τόν Θεό, καί τότε πολύ συχνά καταντᾶ «εἰς ἀπόγνωσιν καί τελείαν ἀπώλειαν καί ἔκπτωσιν ἀπό Θεοῦ καί ὁμοίωσιν τῶν δαιμόνων». Δηλαδή, μέ τήν φιλαυτία ὁ ἄνθρωπος ἀντί νά γίνῃ καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ, γίνεται καθ’ ὁμοίωσιν τῶν διαμόνων. Διότι αὐτή ἡ φιλαυτία ἦταν πού ἐγκρέμισε καί τούς ἀγγέλους καί τούς ἔκανε δαίμονες.

Ἡ ὑπέρβασις τῆς φιλαυτίας

Ἀπό ὅσα λοιπόν εἴπαμε εἶναι φανερό ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ἀρρώστια μας, ἀπό τήν ὁποία ἐάν δέν θεραπευθοῦμε, δέν μποροῦμε νά ὑγιάνουμε πνευματικά, οὔτε μποροῦμε νά ἑνωθοῦμε μέ τόν Θεό, οὔτε νά προχωρήσουμε στήν θέωσι, πού εἶναι ὁ σκοπός τῆς ζωῆς μας. Ἄρα λοιπόν, περιεχόμενο τοῦ ἀγῶνος τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ πρέπει νά εἶναι ἡ ὑπέρβασις τῆς φιλαυτίας, πῶς θά ἀγωνισθοῦμε κατά τῆς φιλαυτίας. 

Γι’ αὐτό ἄλλωστε ὑπάρχει ἡ εὐλογημένη ἄσκησις στήν Ἐκκλησία μας, γιά νά ἐλευθερωθοῦμε ἀπό αὐτή τήν ἀρρώστια, καί ἐλευθερούμενοι νά μπορέσουμε νά προσφερθοῦμε στόν Θεό καί νά παύσουμε νά εἴμαστε φίλαυτοι, νά γίνουμε φιλόθεοι καί φιλάδελφοι. Γι’ αὐτό ἡ Ἐκκλησία μας ἔχει καί αὐτές τίς περιόδους, ὅπως εἶναι τώρα ἡ περίοδος τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. 

Ὅλος ὁ ἀγώνας τῆς Σαρακοστῆς, μέ τήν νηστεία, μέ τίς μετάνοιες, μέ τίς μακρές προσευχές, μέ τίς ὀρθοστασίες, μέ τίς ἀγρυπνίες, ὅλα ἐκεῖ ἀποβλέπουν, πώς θά μπορέσουμε σιγά-σιγά νά ξεπεράσουμε τήν φιλαυτία καί νά φθάσουμε τήν φιλοθεΐα καί τήν φιλαδελφία. Ἡ Ἐκκλησία μας, ἐπειδή εἶναι στοργική μητέρα, μᾶς παιδαγωγεῖ.
Καί ἄν προσέξουμε τά γράμματα πού διαβάζουμε τώρα στήν Ἐκκλησία, ἀλλά καί ὅλη τήν ἀσκητική παράδοσι τῆς Ἐκκλησίας μας, κατά βάθος εἶναι μία ἀγωγή πού δίνει ἡ Ἐκκλησία στά παιδιά της, νά ξεπεράσουν τήν φιλαυτία. 

Καί αὐτό τό πνεῦμα τῆς ἀσκήσεως κατά τῆς φιλαυτίας εἶχε καί ἔχει ἐνστερνισθῆ ὁ Ὀρθόδοξος λαός μας. Τό βλέπουμε αὐτό μέσα ἀπό τίς παραδόσεις τοῦ λαοῦ μας, μέσα ἀπό τήν ἐκκλησιαστική ζωή του. 

Βέβαια σήμερα τά χάνουμε αὐτά σιγά-σιγά, γιατί ἐκκοσμικευόμεθα, ἀλλά ὅσο ὁ λαός μας ἦταν Ὀρθόδοξος τά κρατοῦσε. Δέν ξέρω, ἄν θυμᾶστε, στά γραπτά τοῦ Μακρυγιάννη ἀναφέρεται, πῶς τοῦ ἔμαθαν οἱ γονεῖς του «ἀπό ἑνοῦ χρονοῦ παιδί» νά κάνῃ μετάνοιες. Τοῦ ἔλεγαν: «Κάνε μετάνοιες νά πιάσῃς περδικόπουλα». 

Καί ἐκεῖνος ἔκανε μετάνοιες, γιά νά πιάσῃ τά περδικόπουλα. Τοῦ τά ἔφερναν οἱ γονεῖς του καί τοῦ ἔλεγαν: «Γιά, ἔκαμες μετάνοιες καί τἄπιασες». Καί ἔτσι σιγά-σιγά ἔμαθε νά κάνῃ μετάνοιες. Καί ἔφτασε νά λέῃ μετά, ὅτι ὑπῆρχε ἡμέρα πού ἔκανε καί τρεῖς χιλιάδες μετάνοιες. Ἐνῶ ἦταν πληγωμένος στό σῶμα του, μεγάλος πιά, ἔφθασε νά κάνῃ καί τρεῖς χιλιάδες μετάνοιες. Ἄλλοτε γιά νά εὐχαριστήσῃ τόν Θεό, ἄλλοτε νά τόν παρακαλέση γιά τό Γένος, πού περνοῦσε μεγάλες δυσκολίες. Φαίνεται στήν ζωή τοῦ Μακρυγιάννη αὐτό τό ἀσκητικό πνεῦμα πού τόν διέκρινε.

Τό ἴδιο καί ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Ἄν προσέξουμε, θά δοῦμε ὅτι τό κήρυγμά του εἶναι μία πρόσκλησι τῶν ἀνθρώπων νά ξεπεράσουν τήν φιλαυτία, νά ζήσουν τήν ἀσκητική ζωή τῆς Ἐκκλησίας, μέσα στήν ὁποία νικᾶται ἡ φιλαυτία.

Πρέπει βέβαια νά τονίσουμε, ὅτι ἡ φιλαυτία δέν εἶναι κάτι πού θά νικηθῆ ἀπό τήν μία ὥρα στήν ἄλλη. Εἶναι τόσο βαθειά ἡ ἀρρώστια αὐτή ριζωμένη μέσα μας, ὅπως ξέρουμε ὅλοι ἀπό τόν ἑαυτό μας, ὥστε πρέπει σέ ὅλη τήν ζωή μας νά ἀγωνιζόμαστε κατά τῆς φιλαυτίας. Δέν μπορεῖ νά πῆ κανείς ὅτι “τώρα ξεπέρασα τήν φιλαυτία καί εἶμαι φιλόθεος καί φιλάδελφος”. Οἱ ρίζες εἶναι πολλές μέσα μας. Σάν τήν λερναία ὕδρα εἶναι. Ἕνα κεφάλι κόβουμε, δέκα βγαίνουν.

Γι’ αὐτό λοιπόν θέλει συνεχῆ ἀγῶνα. Ἄλλωστε ὅλη ἡ ζωή μέσα στήν Ἐκκλησία δέν μᾶς βοηθάει στό θέμα αὐτό; Τά ἅγια Μυστήρια, οἱ προσευχές, οἱ Λειτουργίες, αὐτή ἡ προσευχή, τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ», πού λέμε στο Ἅγιον Ὄρος, καί θά λέτε ἀσφαλῶς καί ἐσεῖς ἐδῶ, δέν εἶναι ἕνας συνέχης ἀγώνας νά βγοῦμε ἀπό τό ἐγωκεντρικό καί φίλαυτο κλείσιμο στόν ἑαυτό μας καί νά ἀνοιχθοῦμε πρός τόν Θεό καί τούς ἀδελφούς μας;

Ὅσο πιό πολύ μειώνεται ἡ φιλαυτία μέσα του, τόσο πιό πολύ ἐλεύθερος αἰσθάνεται ὁ ἄνθρωπος καί ἑνώνεται μέ τόν Χριστό. Οἱ ἀγωνιζόμενοι Χριστιανοί ἔχουν τήν ἐμπειρία, ὅτι ὅσο περισσότερο ἀνοίγονται στόν Θεό, τόσο περισσότερο ὁ Θεός ἔρχεται μέσα τους. Καί αὐτό, γιατί ὁ Θεός σέβεται τήν ἐλευθερία μας. 

Ὅσο εἴμαστε γεμάτοι μέ τόν ἑαυτό μας καί μέ τήν φιλαυτία μας, πῶς θά μπῆ ὁ Θεός; Δέν ἔχει χῶρο νά μπῆ. Πρέπει νά ἀδειάσουμε, γιά νά μπεῖ ὁ Θεός. Καί μέ αὐτό τόν ἀγῶνα, νά ἀδειάσουμε ἀπό τά θελήματά μας καί ἀπό τά νοήματά μας, ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός, ἀπό τήν αὐταρέσκειά μας, ἀπό τήν αὐτάρκειά μας, ἀπό τήν αὐτοπεποίθησί μας, ἀπό τήν αὐτοεμπιστοσύνη μας, καί νά παραδοθοῦμε στόν Θεό, ἔρχεται ὁ Θεός μέσα μας. 

Μία μοναχή μοῦ ἐξομολογήθηκε, ὅτι κάποτε ἡ Γερόντισσά της, στήν ὁποία ἔκανε ὁλόθυμη καί ἀδιάκριτη ὑπακοή, τῆς εἶπε: “παιδί μου, μέ τήν ὑπακοή σου μέ ἀναπαύεις”. Καί, τήν στιγμή πού τῆς εἶπε αὐτό ἡ Γερόντισσα, αἰσθάνθηκε ὅτι ὅλος ὁ Θεός μπῆκε μέσα της. Αὐτό ἦταν ἐμπειρία. Βλέπετε; Εἶχε ἀδειάσει ὅλο τόν ἑαυτό της, ὅλο τό θέλημά της τό ἀτομικό καί ὅλος ὁ Θεός μπῆκε μέσα της.

Τό ἴδιο ἔγινε καί μέ ἕνα ἐργάτη χωρικό, ἀπό ἕνα χωρίο κοντά στό Ἅγιον Ὄρος, ὁ ὁποῖος ἐργαζόταν στό μοναστήρι μας ὡς ὑλοτόμος. Κάποτε λοιπόν, πού περνοῦσα ἀπό τό δάσος τῆς Μονῆς, μέ χαιρέτησε καί μοῦ εἶπε: «Κάτσε, Γέροντα, νά σοῦ πῶ ἕνα μεγάλο θαῦμα πού μοῦ ἔκαναν οἱ ἅγιοι Τεσσαράκοντα, νά δῆς πόσο θαυματουργοί εἶναι οἱ ἅγιοι Τεσσαράκοντα.

Πονοῦσε τό πόδι μου χρόνια. Πήγαινα στούς γιατρούς, στά νοσοκομεῖα, ἀλλά τίποτα δέν μοῦ κάνανε. Καί ἐγώ, ἐπειδή ἀγαπῶ πολύ τους ἁγίους Τεσσαράκοντα, πῆγα στήν πανήγυρί τους, στήν Ἐκκλησία τοῦ χωριοῦ μου. Ἐκεῖ ἦταν πολύς κόσμος, γεμάτη ἡ Ἐκκλησία. Μόλις ἔφθασα στήν Ἐκκλησία, ἀρχίζει νά μοῦ πονᾶ πολύ τό πόδι. 

Τότε λοιπόν σκέφθηκα νά βγῶ ἔξω ἀπό τήν Ἐκκλησία νά ξεκουράσω τό πόδι μου. Ἀλλά μοῦ εἶπε ὁ λογισμός: “ Ὁ Ἰούδας ἄφησε τήν θεία Εὐχαριστία καί βγῆκε ἔξω. Ἰούδας θά γίνης καί ἐσύ;” “ Θά μείνῃς μέσα, κι ἄς πονᾶς”. Μετά ἀπό λίγο πονοῦσα πιό πολύ καί σκέφθηκα νά καθήσω σέ μία καρέκλα νά ξεκουράσω τό πόδι μου. 

Τότε ὅμως ἀντίκρυσα τήν εἰκόνα τῶν  ἁγίων Τεσσαράκοντα, τούς εἶδα νά παγώνουν μέσα στήν λίμνη καί εἶπα στόν ἑαυτό μου: “Αὐτοί ἔκαναν τόση ὑπομονή καί πάγωσαν γιά τόν Χριστό, καί ἐσύ δέν μπορεῖς νά σταθῆς ὄρθιος;” “Θά σταθῆς ὄρθιος κι ἄς πεθάνης”. 

Ἐκείνη τήν ὥρα πού εἶπα αὐτό, ἦρθε ἕνα ρεῦμα, μέ περιέλουσε ἀπό τό κεφάλι καί πέρασε σ’ὅλο τό σῶμα μου μέχρι τό πονεμένο πόδι μου. Ἀπό τότε ἔγινα καλά καί δέν ξαναπόνεσα. Βλέπετε, Γέροντα, πόσο θαυματουργοί εἶναι οἱ ἅγιοι Τεσσαράκοντα;» Αὐτός δέν εἶχε καμμία αἴσθησι ὅτι ἔκανε κάτι ἀξιόμισθο. Πίστευε ὅτι ἦταν θαῦμα τῶν ἁγίων Τεσσαράκοντα.

Ὅμως βλέπουμε, πότε ἔγινε τό θαῦμα καί πότε ἦρθε ὁ Θεός μέσα του;  Ὅταν ὁ ἴδιος ἄδειασε τελείως ἀπό τόν ἑαυτό του καί ἀπό τήν φιλαυτία του καί ἀποφάσισε νά πεθάνῃ χάριν τῆς ἀγάπης πρός τόν Θεό.    

 Ἡ ἐν Χριστῷ ἐλευθερία

Ἔτσι λοιπόν ὁ ἄνθρωπος φθάνει αὐτήν τήν ἐλευθερία καί ἑνώνεται μέ τόν Χριστό. Ἑνωμένος μέ τόν Χριστό συμμετέχει στήν ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ. Δέν εἶναι ἁπλῶς ἐλεύθερος, ἀλλά εἶναι μέτοχος τῆς ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ. Διότι, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ζητᾶ τήν ἐλευθερία στόν ἑαυτό του καί ὄχι στόν Θεό –πού αὐτό κατά βάθος δέν εἶναι ἐλευθερία, εἶναι φιλαυτία-, δέν ὁδηγεῖται τελικά σ΄αὐτό πού λαχταρᾶ διά τῆς ἐλευθερίας, ἀλλά στόν θάνατο τῆς ἐλευθερίας του. Ἐνῶ νομίζει ὅτι εἶναι ἐλεύθερος, τελικά ὑποδουλώνεται στόν ἑαυτό του, σέ μία δυναστεία τοῦ ἑαυτοῦ του ἄνευ προηγουμένου.

Γιά μᾶς λοιπόν τούς Χριστιανούς ἡ ἐλευθερία μας ποτέ δέν μπορεῖ νά περιοριστῆ στό κτιστό, γιατί τό κτιστό εἶναι φθαρτό, εἶναι θνητό καί μία ἐλευθερία πού εἶναι φθαρτή καί θνητή δέν εἶναι ἀληθινή ἐλευθερία. Πηγή τῆς ἐλευθερίας μας εἶναι ἡ ἄκτιστη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ. Καί ὅταν ἡ δική μας κτιστή ἐλευθερία συναντᾶ καί ἑνώνεται μέ τήν ἄκτιστη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ καί μετέχει στήν ἄκτιστη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ, τότε πραγματικά ἐξασφαλίζεται καί δικαιώνεται. Ἄλλωστε τό εἶπε ὁ Κύριος: «Γνώσεσθε τήν ἀλήθειαν, καί ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς» καί «Ἐγώ εἰμι ἡ ἀλήθεια».

Ἄρα λοιπόν ὅταν γνωρίσουμε τήν ἀλήθεια, τόν Χριστό, τότε γνωρίζουμε καί τήν ἀληθινή ἐλευθερία. Ἡ ἕνωσίς μας πάλι μέ τόν Χριστό, ὁ ὁποῖος εἶναι καί ἡ ἀληθινή ἐλευθερία, γίνεται μέσα στήν Ἐκκλησία. Γι’αὐτό καί ἡ Ἐκκλησία εἶναι χῶρος ἐλευθερίας.

Θυμᾶμαι ἕνα γεροντάκι, μοναχό τῆς Μονῆς μας, τόν π. Αὐξέντιο, ὁ ὁποῖος ἐκοιμήθη πρό ἐτῶν, καί ὁ ὁποῖος ἦταν πολύ ἐνάρετος. Ὅσοι ἀξιωθήκαμε νά τόν γνωρίσουμε, μποροῦμε νά διαβεβαιώσουμε ὅτι ἐξεπλήρωσε ὅλες τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Δέν θυμόμαστε νά παρέβη κάποια ἐντολή τοῦ Θεοῦ, οὔτε καί καμμία ὑποχρέωσι τοῦ μοναχικοῦ σχήματος. Λοιπόν, ὅταν γέρασε πολύ καί δέν μποροῦσε νά στηριχθῆ στά πόδια του, τοῦ ἔλεγαν οἱ ἀδελφοί: “Πάτερ Αὐξέντιε, μή πηγαίνης στήν Ἐκκλησία. Τώρα πιά εἶσαι γεροντάκι, κουράζεσαι”. Καί ἀπαντοῦσε ὁ π. Αὐξέντιος: “Δέν εἶναι κατά Θεόν. Στήν Ἐκκλησία αἰσθάνομαι ἐλευθερία”.

Εἶχε μία ὑπαρξιακή ἐμπειρία ὁ π.Αὐξέντιος, ὅπως καί σέ πολλά ἄλλα πράγματα, ἀλλά καί σ΄αὐτό πού λέμε ἐδῶ, τοῦ μυστηρίου τῆς ἐλευθερίας. Ὅτι ἡ ἐλευθερία δέν εἶναι ἔξω ἀπό τήν Ἐκκλησία, εἶναι μέσα στήν Ἐκκλησία, «ὅπου τό Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ και ἡ ἐλευθερία». Ὁ Θεός χαρίζει τήν ἐλευθερία Του ὡς δῶρο. Στήν Ἐκκλησία του καινοποιεῖ τά πάντα. Μέσα στην Ἐκκλησία ἔχει νικηθῆ ἡ φθορά, ἡ ἁμαρτία, ὁ θάνατος. Βασιλεύει ὁ Χριστός, καί ἄρα μόνο μέσα στήν Ἐκκλησία ὑπάρχει ἡ καινή ζωή τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι καί ἡ ἀληθινή ἐλευθερία. Καί αὐτό τό ζοῦσε ὁ π. Αὐξέντιος. 

Ἡ ἐν Χριστῷ ἐλευθερία δέν εἶναι ἀτομική ἀνεξαρτησία, ἀλλά ἀγάπη καί κοινωνία προσώπων. Εἶναι λάθος νά ταυτίζουμε τήν ἐν Χριστῷ ἐλευθερία μέ τά ἀτομικά δικαιώματα ἤ τήν ἀτομική ἀνεξαρτησία. Ἡ ἀτομική ἀνεξαρτησία, πού ἀποκόπτει τόν ἕνα ἀπό τόν ἄλλο, εἶναι ὁ θάνατος τῆς ἐλευθερίας. Ἡ ἐλευθερία μας πάντοτε εἶναι σέ συνάρτησι μέ τόν Τριαδικό Θεό, μέ τά πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος, καί τά πρόσωπα τῶν ἀδελφῶν μας. Στήν κοινωνία τῆς ἀγάπης. Γι’αὐτό καί μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἐλευθερία καί ἀγάπη εἶναι συνώνυμα. Τήν ὥρα πού ἀγαπᾶς εἶσαι ἐλεύθερος. Περιεχόμενο τῆς ἐλευθερίας εἶναι ἡ ἀγάπη. Εἶμαι ἐλεύθερος, ὅταν ἀγαπῶ, ὄχι ὅταν ἱκανοποιῶ τόν ἐγωϊσμό μου. Καί αὐτό νομίζω ὅτι εἶναι τό λάθος πού γίνεται σήμερα: ὅτι ἡ ἐλευθερία περιορίζεται, δέν τοποθετεῖται στήν ἀγάπη.

Ἔτσι ἐνεργοῦν ὅσοι προσπαθοῦν νά δικαιώσουν π.χ. τίς ἀμβλώσεις. Δέν ξέρω, ἄν ἀκούσατε αὐτό πού ἀπαιτοῦν οἱ φεμινίστριες: “τό σῶμα μας μᾶς ἀνήκει”. Δηλαδή ἐλευθερία εἶναι ἡ ἐγωϊστική μου ἱκανοποίησις. Δέν εἶναι ἡ ἀγάπη, δέν εἶναι ἡ προσφορά, δέν εἶναι ἡ θυσία. Εἶμαι ἐλεύθερος, ὅταν κάνω αὐτό πού ἱκανοποιεῖ τόν ἐγωϊσμό μου. Καί ὄχι εἶμαι ἐλεύθερος, ὅταν κάνω αὐτό πού ἀπαιτεῖ ἡ ἀγάπη καί θέλει ὁ Θεός. Διότι ὁ Θεός θέλει αὐτό πού θέλει ἡ ἀγάπη. Καί τελικά βλέπομε ὅτι, ἐνῶ τόσος λόγος γίνεται γιά ἀτομικά δικαιώματα καί γιά ἐλευθερία, ὅσο πᾶμε ὑποδουλωνόμαστε περισσότερο, καί στά πάθη μας καί γενικά σέ δομές ζωῆς, οἱ ὁποῖες κάθε ἄλλο παρά ἐλευθερώνουν τόν ἄνθρωπο.

Θά ἀναφέρωμε κάποια γνωρίσματα τῆς ἐν Χριστῷ ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου.

α) Ἐλευθερία ἀπό τό σαρκικό φρόνημα.

Ὁ ἄνθρωπος μέσα στήν Ἐκκλησία μέ τήν Χάρι τοῦ Θεοῦ καί τόν ἀγῶνα του ἐλευθερώνεται ἀπό τό σαρκικό του φρόνημα. Ἀγωνίζεται νά μή τόν κυριεύῃ τό σαρκικό του φρόνημα. Καί ἐκεῖ ἀποβλέπει ἡ ἐγκράτεια τῶν Χριστιανῶν, ἡ συζυγική πίστις τῶν ἐγγάμων καί ἡ παρθενία τῶν μοναχῶν. Νά ἐλευθερωθοῦν ἀκόμη καί ἀπό αὐτή τήν ἀναγκαιότητα, πού ἐπιβάλλει τό γενετήσιο ἔνστικτο. Εἶναι χάρις τοῦ Θεοῦ αὐτό. Εἶναι ὅμως καί ἐλευθερία γιά τόν ἄνθρωπο. Ἐνῶ, βλέπετε, σήμερα στήν ἐποχή μας, πόσο τό ἔνστικτο αὐτό ἔχει θεοποιηθῆ ἀπό τούς ἀνθρώπους καί πόσο ὑποδουλωμένοι εἶναι οἱ ἄνθρωποι σ΄αὐτό, χωρίς νά μποροῦν τελικά καί νά τό χαροῦν, διότι τό ζοῦν μέσα στόν ἐγωϊσμό, καί φυσικά μέσα στόν ἐγωϊσμό ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά χαρῆ τίποτε. Ἐνῶ ἡ Ἐκκλησία ἔχει τό μυστήριο τοῦ Γάμου –καί εἴδατε τί ὡραῖες εὐχές ἔχει ἡ ἀκολουθία τοῦ Γάμου-, ὅπου ἡ ἀγάπη καί ἡ προσφορά τοῦ ἑνός ἀνθρώπου στόν ἄλλο, καταξιώνει καί ἀναπαύει τούς συζύγους.

β) Ἐλευθερία ἀπό τήν φυσική ἀναγκαιότητα.

Οἱ ἐν Χριστῷ ἐλεύθεροι ἄνθρωποι δέν πιέζονται ἀπό τήν φυσική ἀναγκαιότητα.

Αὐτό τό πρόσεξα ἐφέτος ἰδιαίτερα στό Τριήμερο. Στό  Ἅγιον Ὅρος, ὅπως ξέρετε, οἱ Πατέρες, ὅσοι βέβαια ἔχουν εὐλογία –διότι ὅσοι ἔχουν σοβαρά προβλήματα ὑγείας δέν ἔχουν εὐλογία- κρατᾶνε τίς τρεῖς πρῶτες ἡμέρες τῆς Σαρακοστῆς, Καθαρά Δευτέρα, Καθαρά Τρίτη καί Καθαρά Τετάρτη, τελεία ἀσιτία, οὔτε νερό. Εἶναι βέβαια ἕνα ἀγώνισμα. Καί ἀγώνισμα γιά ἀνθρώπους πού δέν εἶναι καί καλοταϊσμένοι ἀπό τίς προηγούμενες ἡμέρες, ἀλλά ἔχουν περάσει ἀσκητική ζωή, κάνουν καί μετάνοιες καί ἔχουν καί ὅλο τόν ὑπόλοιπο ἀγώνα. Λοιπόν πρόσεξα μέ τί ἐλευθερία οἱ μοναχοί κρατοῦσαν τό Τριήμερο καί πῶς ὑπερέβαιναν τήν ἀνάγκη τοῦ σώματος, νά φάῃ, νά πιῆ λίγο νερό. Καί αὐτό δέν τό ἔκαναν μέ μία διάθεση γιόγκα, ἀλλά τό ἔκαναν μέ μία διάθεσι ἀγάπης πρός τόν Θεό.

Ἔχουμε ἕνα γεροντάκι στό μοναστήρι μας, τόν π. Ἡσύχιο. Εἶναι 95 ἐτῶν. Ἄν δῆτε τά πόδια του, εἶναι μαρτυρικά. Ἀπό τά χρόνια, ἀπό τήν ἄσκησι, τήν ὀρθοστασία, τά πόδια του εἶναι σάν νά τά ἔχης χτυπήσει μέ μπαλτάδες, τρέχουν κιόλας. Ἄν δέν τά δέσουμε, δέν μπορεῖ νά σταθῆ. 

Ὁ π. Ἠσύχιος παρ’ ὅλα αὐτά στέκεται ὄρθιος στήν Ἐκκλησία καί δέν ἀφήνει τόν ἀγῶνα. Λοιπόν τοῦ λέω, τήν παραμονή τοῦ Τριημέρου: “Πάτερ Ἡσύχιε, θά κρατήσης;”. “Σάν δύσκολα τά βλέπω τά πράγματα”, ἀπαντᾶ, γιατί ἔχει ἐξασθενήσει πολύ, “θά δοῦμε, ἔχει ὁ Θεός”. Καί ἀρχίζει καί τό κρατάει - τό ἔχει κρατήσει ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς του βέβαια - . 

Λοιπόν κατά τήν Δευτέρα τό βραδύ, τόν ρωτῶ: “Πάτερ Ἡσύχιε, πῶς πᾶς;”. “ Ἐ! Μέχρι τώρα καλά. Θά δοῦμε αὔριο, ἄν ὁ ἅγιος Νικόλαος βοηθήση”. Τήν Τρίτη: “Πάτερ Ἡσύχιε, πῶς πᾶς;”. “ Ἐ! Μέχρι τώρα καλά. Θά δοῦμε – δέν ἐμπιστευόταν στόν ἑαυτό του - , ἄν ὁ ἅγιος Νικόλαος βοηθήση”. Καί κράτησε. Καί κοινώνησε μετά. Μετά πού τελείωσε τό Τριήμερο καί βγαίναμε ἀπό τήν Ἐκκλησία, ἀφοῦ εἴχαμε κοινωνήσει, τοῦ λέω: “Πάτερ Ἡσύχιε, δόξα τῷ Θεῶ, κράτησες”. Ἦταν κι ἄλλοι Πατέρες ἐκεῖ. Ἀπάντα: “Ἐ! Ἄς μή μιλᾶμε γι’ αὐτά τά θέματα”. Σάν νά μή εἶχε κάνει τίποτα.

Εὐχαρίστησα τόν Θεό, γιατί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί τό ξεπέρασμα τῆς φιλαυτίας κάνει τόν ἄνθρωπο ἐλεύθερο ἀκόμη καί ἀπό τίς στοιχειώδεις βιολογικές του ἀνάγκες, ὅπως εἶναι ἡ πείνα καί ἡ δίψα.

γ) Ἐλευθερία ἀπό τόν θάνατο

Ἡ ἐν Χριστῶ ἐλευθερία, ἀφοῦ εἶναι συμμετοχή στήν ζωή τοῦ ἀναστάντος Χριστοῦ, ἐλευθερώνει καί ἀπό τόν φυσικό φόβο τοῦ θανάτου. Νομίζω ὅτι εἶναι καλό νά μή μιλᾶμε μέ ἰδέες, νά μιλᾶμε παρουσιάζοντας πρόσωπα, ἀνθρώπους πού ἔχουν ἀγωνισθῆ καί ἔχουν βιώσει, ἔχουν ξεπεράσει τήν φιλαυτία καί ἔχουν φτάσει τήν ἀληθινή ἐλευθερία. Ἄλλωστε καί ἐγώ ὡς Ἁγιορείτης, τί νά σᾶς πῶ; Πιστεύω ὅτι τέτοια περιμένετε νά ἀκούσετε ἀπό μενα.

Ὁ π. Ἀρσένιος εἶναι ἕνας χαριτωμένος μοναχός, ὁ ὁποῖος ἔχει προχωρήσει πολύ στήν πνευματική ζωή καί ἔχει πολύ ἀγάπη πρός τόν Θεό καί τούς ἀνθρώπους. Ἔχει τέλεια εἰρήνη στήν ψυχή του, ἡ ὁποία ἀκτινοβολεῖ. Δέν εἶναι πολύ μεγάλος, εἶναι κάπου 73 ἐτῶν. Ἐπειδή πάσχει ἡ καρδιά του, περιμένει τόν θάνατο. Τό ξέρει ὅτι μπορεῖ νά πεθάνῃ ἀπό στιγμή σέ στιγμή, ἀλλά εἶναι πασίχαρος. Πῆγα νά τόν δῶ πρίν φύγω. Ἐξομολογήθηκε καί μοῦ λέει “Γέροντα, ἡ ψυχή ἔχει μία χαρά τώρα πού θά φύγη!” Σάν νά ἐπρόκειτο νά τοῦ συμβῆ τό μεγαλύτερο καλό. Καί αὐτό ἦταν ὅτι θά φύγη. Ναί. Ἐλευθερία ἀπό τόν θάνατο. Ἐδόξασα τόν Θεό. Βέβαια εἶναι καί ἄλλοι. Ἀλλά τό ἔζησα αὐτό μέ τόν π.Ἀρσενιο πρόσφατα.

Σᾶς τό λέω, νά δῆτε, πῶς μέ τήν Χάρι τοῦ Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος μέσα στήν Ἐκκλησία προχωρεῖ σέ μία τέτοια ἐλευθερία, πού εἶναι ἐλευθερία ἀκόμη καί ἀπό τόν ἴδιο τόν θάνατο.

δ) Ἐλευθερία ἀπό τήν κοσμικότητα

Μέσα στήν Ἐκκλησία ἐπιτυγχάνεται ἡ ἀπελευθέρωσις τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν χλιδή, τήν ματαιότητα, τήν ματαιοδοξία, τήν κοινωνική προβολή καί ὅλα τά παρεμφερῆ, πού συνιστοῦν τό κοσμικό φρόνημα.

Εἶναι γνωστό πῶς ἡ μόδα ὑποδουλώνει τούς ἀνθρώπους, ἄνδρες καί γυναῖκες, ὥστε πολλοί νά μή τολμοῦν νά τήν παραβοῦν, ἔστω καί ἄν ἀντίκειται στίς ἀρχές τους.

Μορφές φιλαυτίας

Θά ἤθελα νά σᾶς ἀναφέρω κάποιες σκέψεις μου γιά τούς διαφόρους τρόπους, μέ τούς ὁποίους ἐκδηλώνεται ἡ φιλαυτία μας στήν καθημερινή ζωή.

Προηγουμένως ὅμως πρέπει νά προσθέσω καί τοῦτο, ὅτι ἡ φιλαυτία δέν εἶναι μόνον ἡ ἀρρώστια ἡ δίκη μας ἡ προσωπική, ἀλλά εἶναι καί ἡ αρρώστια τοῦ πολιτισμοῦ μας. Νομίζω, ὅτι ἕνας λόγος πού ὁ πολιτισμός μας τελικά ὁδηγεῖται στό ἀδιέξοδο εἶναι ὅτι εἶναι ἕνας πολιτισμός πού βασίζεται στήν φιλαυτία καί ὄχι στήν ἀγάπη. Καί φυσικά ἕνας πολιτισμός πού βασίζεται στήν φιλαυτία, μπορεῖ ποτέ νά ἐλευθερώσῃ τούς ἀνθρώπους καί νά τούς δώσῃ τήν χαρά νά ζήσουν μία ἀληθινή ζωή;

Ἡ οἰκογένεια γιατί ἀποτυγχάνει σήμερα; Διότι ξεκινοῦν οἱ ἄνθρωποι χωρίς ταπείνωσι καί ἀγάπη. Καί πῶς εἶναι δυνατόν νά μή ὁδηγηθῆ στό ἀδιέξοδο μία οἰκογένεια ποῦ ξεκινᾶ μέ τήν φιλαυτία;

α) Μορφές φιλαυτίας στούς ἐν τῷ κοσμῶ Χριστιανούς

Ἀναφέρω ἐδῶ μερικές ὄψεις τῆς φιλαυτίας.

Ὁ φίλαυτος εἶναι αὐτάρκης. Δέν πιστεύει στόν Θεό καί δέν ἀναφέρεται σ’ Αὐτόν, διότι πιστεύει στόν ἑαυτό του, δέν τοῦ χρειάζεται ὁ Θεός.

Ὁ φίλαυτος εἶναι ὀκνηρός καί ἀπρόθυμος στόν πνευματικό ἀγῶνα.

Χρησιμοποιεῖ τόν ἄλλο ἄνθρωπο ὡς ἀντικείμενο, βλέποντάς τον σαρκικά.

Ἀδικεῖ τούς συνανθρώπους του, λόγῳ φιλαργυρίας καί ἀπληστίας. Αἰσχροκερδεῖ εἰς βάρος των,εἴτε ἐργαζόμενος πλημμελῶς, γιά ἐργασία γιά τήν ὁποία ἀμείβεται, εἴτε ἐκμεταλλευόμενος τούς ἐργαζομένους, ἄν εἶναι ἐργοδότης.

Ὁ φίλαυτος συμπεριφέρεται ἐγωϊστικά στήν οἰκογένειά του. Σκέπτεται τί θά πάρῃ καί ὄχι τί θά δώσῃ. Δέν ὑπομένει τίς ἀδυναμίες τοῦ συντρόφου τῆς ζωῆς του ἤ τῶν συγγενῶν του. Ἐγκαταλείπει τόν σύντροφο τῆς ζωῆς του, καί τά παιδιά του ἀκόμη, χάριν μιᾶς ἄλλης ἐρωτικῆς σχέσεως.

Τά διαζύγια, ἡ ὀλιγοτεκνία, ἡ ἐγκατάλειψις τῶν παιδιῶν ἀπό τούς γονεῖς, ἡ ἐγκατάλειψις τῶν γονέων ἀπό τά παιδιά, ἡ ἔλλειψις σεβασμοῦ σέ γέροντες, ἀναπήρους καί ἐγκύους, τί ἄλλο εἶναι παρά ἐκφράσεις φιλαυτίας;

Ὁ φίλαυτος ἀδιαφορεῖ γιά τήν ἡσυχία καί ἀσφάλεια τῶν συνανθρώπων του. Ἀνοίγει τήν τηλεόρασι ἤ τό ραδιόφωνο καί δέν τόν ἐνδιαφέρει ἄν ὁ διπλανός του ὑποφέρῃ ἀπό τόν θόρυβο. Αὐτό πού τόν ἐνδιαφέρει εἶναι ἡ ἐγωϊστική ἱκανοποίησίς του. Ἄλλος παίρνει τό αὐτοκίνητό του καί τρέχει μέ ἰλιγγιώδη ταχύτητα καί δέν τόν ἐνδιαφέρει πόσους θά σκοτώσῃ στόν δρόμο.

Προσφορά ἀνηθίκων καί ἐγκληματικῶν θεαμάτων, προβάλλουν τέτοια ἔργα γιά νά κερδίσουν, ἀδιαφορώντας γιά τό τί καταστροφή κάνουν στόν κόσμο καί στήν νεολαία. Ἡ διάδοσις τῶν ναρκωτικῶν. Ἡ ἀνοικοδόμησις ἀπανθρώπων πόλεων χάριν κέρδους, οἱ πόλεις πού φτιάχνουμε εἶναι καταστρεπτικές γιά τήν ὑγεία, ἰδίως τῶν παιδιῶν μας. Οἱ διαφημίσεις, προσπαθοῦν μέ ψυχοτεχνικούς τρόπους νά ὑποβάλλουν τούς ἀνθρώπους, νά τούς ἀναγκάσουν νά πάρουν τά προϊόντα πού θέλουν, μία ἀσέβεια πρός τόν ἄνθρωπο, φιλαυτία καί αὐτή. Ἡ ἐπιβολή στόν λαό τοῦ ἀθεϊσμοῦ, ὅταν ἔρχωνται οἱ ἡγέτες τοῦ λαοῦ πού προσπαθοῦν νά ἐπιβάλουν τήν ἀθεΐα, ἐπειδή ἔχουν μία ἀθεϊστική ἰδεολογία, καί νά βάλουν τόν λαό στά μέτρα τους, φιλαυτία, ἔλλειψις σεβασμοῦ στόν ἄνθρωπο, θέλουν νά ὁδηγήσουν τό λαό ἐκεῖ πού αὐτοί θέλουν καί ὄχι ἐκεῖ πού εἶναι προορισμένος νά ὁδηγηθῆ ἀπό τόν Θεό.

Αὐτά εἶναι μερικά ἀπό τά στοιχεῖα τῆς φιλαυτίας, πού βλέπουμε στήν καθημερινή μας ζωή.

β) Μορφές φιλαυτίας στούς μοναχούς

Ἀλλά καί σέ μᾶς τούς μοναχούς ἐμφανίζεται ἡ φιλαυτία μέ πολλές μορφές. Γι’ αὐτό καί μέσα στόν μοναχικό ἀγῶνα τῆς καθάρσεώς μας ἀπό τά πάθη πρέπει νά εἶναι ἀδιάκοπη ἡ προσπάθεια γιά τήν ἀπαλλαγή μας ἀπό τήν μητέρα τῶν παθῶν, τήν φιλαυτία. Παραθέτω κάποιες μορφές φιλαυτίας, πού ἐμφανίζονται κυρίως μεταξύ τῶν μοναχῶν.

Τό ἴδιον θέλημα, ἀνυπακοή στόν Γέροντα καί στούς ὑπευθύνους τῶν διακονημάτων, π.χ. τόν Τυπικάρη. Ἀπόκριψις λογισμῶν ἀπό τόν Γέροντα. Αὐτοδιοίκησις, ἀκόμη καί στά πνευματικά. Ἐλλιπής ἐπιτέλεσις τοῦ διακονήματος (φυγοπονία) καί ἀποφύγη συμμετοχῆς στίς παγκοινίες. Ἐνασχόλησις μέ ἀσχολίες τῆς ἴδιας μας ἀρεσκείας. Ἀποφύγη προσευχῆς καί ἀσκητικῶν κοπῶν ( πρωϊνό ξύπνημα καί κανών ). Ἀναζήτησις σαρκικῶν ἀπολαύσεων καί ἀναπαύσεων, ὅπως φιλοκοσμία, γαστριμαργία, πολυκτημοσύνη, ἰδιορρυθμία στά φαγητά. Μερική φιλία. Κενοδοξία, ματαοδοξία. Ψαλτομανία. Ἀργολογία, πολυλογία. Φιλαργυρία. Κατάκρισις. Πλάνη. Ὀλιγοπιστία. Μεμψιμοιρία. Ψιθυρισμοί. Παράπονα, ὅτι ὅλοι μοῦ πταίουν. Ζήλεια, φθόνος. Φιλοδοξία, φιλαρχία.

Ἐπίλογος

Ὁ μακαριστός καί ἅγιος Γέροντας π. Εὐσέβιος Βίττης ἐπισημαίνει σέ ὁμιλία του τόν κίνδυνο νά νομίζουμε ὅτι ἐμφορούμεθα ἀπό φιλοθεΐα καί φιλαδελφία, στήν πραγματικότητα ὅμως νά ὑποκρύπτεται μέσα μας ἰδιοτέλεια καί ἐγωϊσμός. 

Γράφει ὁ π. Εὐσέβιος: «Μπορεῖ νά ἀναζητοῦμε τή δική μας συναισθηματική εὐφορία καί μία συγκινησιακή ἔκσταση, μία εὐχαρίστηση προσωπική μόνο μέσῳ τῆς ἀγάπης, πράγμα, πού ἄλλοι θά ἐπεδίωκαν μέ ἀλλά μέσα. 

Καί τό ἐρώτημα εἶναι, κάνουμε τά ἔργα τῆς ἀγάπης καί γενικά ἀγαποῦμε, γιά νά ἱκανοποιοῦμε τόν ἑαυτό μας μέ τό εὐάρεστο συναίσθημα, πού αὐτή δημιουργεῖ, καί αὐτό θέλουμε μόνο καί ὄχι τή χαρά καί τήν εὐτυχία τοῦ ἀλλοῦ; Καί μπορεῖ ἔτσι νά κάνουμε τό ἔργο τῆς ἀγάπης π.χ. μόνο γιά νά ἀκοῦμε εὐχαριστίες, γιά νά μᾶς ἀναγνωρίζουν ὡς εὐεργέτες, γιά νά κάνουν λόγο γιά μᾶς, καί νά ἀποφεύγουμε δύσκολες περιπτώσεις ἀγάπης καί κόπους καί θυσίες, πού δέν πρόκειται νά ἀναγνωρισθοῦν. 

Γι’ αὐτό πρέπει νά μάθουμε καί νά κάνουμε φρόνημά μας, πώς τό κύριο χαρακτηριστικό τῆς ἀγάπης εἶναι ἡ αὐτολησμοσύνη καί τό “μή ζητεῖν τά ἑαυτῆς”. Γι’ αὐτό ἄλλωστε συνιστᾶ ὁ Κύριος τό “μή γνώτω ἡ ἀριστερά (μας) τί ποιεῖ ἡ δεξιά” μας καί τήν ὅσο γίνεται μέ περισσότερη ἐπιμέλεια “ἐν τῷ κρυπτῶ” διενέργειά της».

Παράδειγμα τελείας καί ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης μᾶς ἔδωσε ὁ Κύριος, ὁ ὁποῖος «οὐχ ἑαυτῶ ἤρεσεν, ἀλλά καθώς γέγραπται, οἱ ὀνειδισμοί τῶν ὀνειδιζόντων σε ἐπέπεσον ἐπ’ἐμέ». Γι’αὐτό καί «ὀφείλομεν…ἡμεῖς οἱ δυνατοί τά ἀσθενήματα τῶν ἀδυνάτων βαστάζειν, καί μή ἑαυτοῖς ἀρέσκειν» καί «ἕκαστος ἡμῶν τῷ πλησίον ἀρεσκέτω εἰς τό ἀγαθόν πρός οἰκοδομήν». Μᾶς παραγγέλει δηλαδή ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ, μιμούμενοι τόν Σωτῆρα μας, νά μή κάνουμε αὐτό πού ἀρέσει σέ μᾶς ἀλλά ὅ,τι ἀρέσει καί οἰκοδομεῖ τόν ἀδελφό μας.

Τό ἴδιο πνεῦμα ἀπηχεῖ καί ὁ λόγος τοῦ Ἀποστόλου πρός Κορινθίους: «μηδείς τό ἑαυτοῦ ζητείτω, ἀλλά τό τοῦ ἑτέρου ἕκαστος».

Τήν διδασκαλία αὐτή τῆς Καινῆς Διαθήκης συνοψίζει τό Πατερικό λόγιο: «Ἀνέπαυσες τόν ἀδελφόν σου, ἀνέπαυσες Κύριον τόν Θεόν σου». Κάθε φορά πού προσπαθοῦμε νά μή ἀναπαύωμε τόν ἑαυτό μας, ὅταν τό ἀπαιτῆ ἡ ἀνάπαυσις τοῦ ἀδελφοῦ μας, ὑπερβαίνουμε τήν φιλαυτία μας καί βιώνουμε τήν φιλαδελφία. Αὐτό ἔκαναν κατά μίμησιν τοῦ Κύριου ὅλοι οἱ Ἅγιοι τῆς πίστεώς μας. Κάθε φορά πού καί ἐμεῖς θά ἐφαρμόζουμε τό πατερικό αὐτό λόγιο, θά ἐλευθερωνόμαστε ἀπό τήν φιλαυτία μας καί, ἀναπαύοντες τούς ἀδελφούς μας, θά ἀναπαύουμε τόν Θεόν.

(Ἀπόσπασμα ἀπό τήν Ἐτήσια Ἔκδοση της Ι. Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου Ἁγίου Ὅρους, Περίοδος Β΄, Ἔτος 2010, Ἀριθμός 35, σελίδες 85 -119)

(Πηγή ηλ. κειμένου: anavaseis.blogspot.com)