Γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες: χρήσιμες, επιβλαβείς ή επικίνδυνες; (Εμμ. Παναγόπουλος, Αμ. Επ. Καθηγητής Χειρουργικής Διευθυντής Χειρουργός ΕΣΥ)

Από την εποχή που πρωτοξεκί­νησε το όργω­μα της γης και οι πρώτες καλλιέργειες, ξεκίνησε και η διαλογή, από τον άνθρωπο, των καλύτερων σπόρων και φυτών, φυτών με μεγαλύτερη απόδοση και φυτών με αντοχή στις διάφορες καιρικές και περιβαλλο­ντικές συνθήκες. Στη συνέχεια ο άνθρωπος προχώρησε σε συστημα­τικές προσπάθειες δημι­ουργίας ποικιλιών φυτών με χρήσιμα χαρακτηριστικά, χρησιμοποιώντας μεθόδους διασταύρωσης και υβριδισμού. Οι παρα­δοσιακές αυτές μέθοδοι ανάπτυξης νέων ποικι­λιών ήταν χρονοβόρες και χαρακτηρίζονταν από γενική αδυναμία διασταύρωσης φυτών που ανή­κουν σε διαφορετικά είδη. Η σύγχρονη Γενετι­κή Μηχανική, με τη δυνατότητά της να μετακινεί γενετικό υλικό από οποιονδήποτε οργανισμό σε οποιονδήποτε οργανισμό, άνοιξε νέους ορίζο­ντες και στον τομέα της Γεωργίας, ως μέθοδος πιο αποτελεσματική και με δυνατότητα υπέρβα­σης του φραγμού των ειδών.

Ενα γενετικά τροποποιημένο ή «μεταλλαγμέ­νο» φυτό, είναι ένα φυτό που στο γενετικό του υλικό υπάρχουν κομμάτια νέου DNA, που τοποθετήθηκαν σ’ αυτό με τη βοήθεια των μεθόδων της γενετικής μηχανικής. Το νέο DNA, που είναι ένα γονίδιο που κωδικο­ποιεί ένα χαρακτηριστικό ή λειτουργία, μπορεί να προέρ­χεται από άλλο φυτό, βακτηρίδιο, ζώο ή από τον άνθρωπο. Ο φραγμός του είδους για τη γενετική μηχα­νική δεν αποτελεί εμπόδιο. Το 1996 δημιουργήθηκε το πρώτο μεταλλαγμένο φυτό, μία τομάτα, που γρήγορα αποσύρθηκε λόγω μη σημα­ντικής εμπορικής επιτυχίας. Από τότε η παγκόσμια παραγωγή γενετικά τροπο­ποιημένων φυτών παρουσία­σε ανοδική πορεία και το 2005 υπολογίστηκε ότι οι μεταλλαγμένες καλλιέργειες κάλυπταν 90 εκατομμύρια εκτάρια παγκοσμίως, από τα οποία το 50% βρίσκονταν στις ΗΠΑ. Παρά την αυξανόμενη έκτα­ση των καλλιεργειών αυτών, οι ποικιλίες των εμπορεύσι­μων φυτών και οι γενετικές τροποποιήσεις τους είναι ακόμη περιορισμένες. Από τα εμπορεύσιμα είδη το 60% αφορά τη Σόγια, το 24% το Καλαμπόκι, το 9,8% το Βαμβά­κι, και το 5% την Ελαιοκράμβη. Οσον αφορά τις γενετικές τροποποιήσεις, αυτές αφορούν κυρίως ιδιότητες ανάπτυξης, όπως η ανοχή στα ζιζανιο­κτόνα και η αντίσταση στις κάμπιες και τα έντο­μα, ιδιότητες που επιτυγχάνονται με την εισαγω­γή καταλλήλων γονιδίων από βακτηρίδια. Οι ερευνητές της Αγροβιοτεχνολογίας ελπίζουν να αναπτύξουν, στο προσεχές μέλλον, ποικιλίες φυτών ανθεκτικών σε στρεσογόνες καταστάσεις, όπως η ξηρασία, το κρύο, η υψηλή συγκέντρωση αλάτων, ποικιλίες ανθεκτικές στην προσβολή από μύκητες, βακτηρίδια, ποικιλίες με ποιοτικά χαρα­κτηριστικά, όπως καλύτερη γεύση, υψηλότερη περιεκτικότητα σε βιταμίνες, υψηλότερη συγκέ­ντρωση συγκεκριμένων διατροφικών στοιχείων και άλλα. Μερικές από τις ποικιλίες αυτές δοκιμά­ζονται στο εργαστήριο και άλλες σε πειραματικές καλλιέργειες στο χωράφι. Οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες έχουν άμεσες και έμμεσες επιδράσεις στο περιβάλλον, στα ζώα και στην υγεία του ανθρώπου. Οι άμεσες επιδράσεις μπορεί να είναι σκόπιμες, και άρα επι­θυμητές, και μη σκόπιμες, με απρόβλεπτες συνέ­πειες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η εισαγω­γή ενός γονιδίου στο γενετικό κώδικα ενός οργανισμού μπορεί να έχει συνέπειες διαφορετι­κές από τις προσδοκώμενες και οπωσδήποτε μη προβλέψιμες και πιθανώς επιβλαβείς. Τελικά οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργει­ες και τα προϊόντα τους είναι χρήσιμες, επιβλα­βείς ή επικίνδυνες; Στο ερώτημα αυτό οριστική απάντηση δεν υπάρχει. Η αντιπαράθεση μεταξύ των υποστηρικτών και των επικριτών συνεχίζεται. Οι επικριτές των «μεταλλαγμένων» προβάλλουν τα ακόλουθα επιχειρήματα.

1. Οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες μπορεί να αποδειχθούν επιζήμιες, παρά την αξιο­λόγηση των κινδύνων τους, η οποία όμως γίνεται από τις ίδιες τις εταιρείες, που τις αναπτύσσουν, και όχι από ανεξάρτητους επιστήμονες. Υπάρχει αρκετή αβεβαιότητα σχετικά με τους ενδεχομέ­νους κινδύνους, που οφείλεται στην υπάρχουσα ακόμη σημαντική άγνοια, και τον ταχύ ρυθμό ανάπτυξης των καλλιεργειών αυτών. Μερικοί από τους κινδύνους είναι οι ακόλουθοι.

α. Η διασπορά των ενσωματωμένων στα «μεταλλαγμένα» φυτά γονιδίων σε παρακείμενες αντίστοιχες συμβατικές καλλιέργειες και σε άγρι­ους συγγενείς τους, με αποτέλεσμα να υπεραναπτυχθούν οι τελευταίες είτε ως ζιζάνια είτε σε βάρος άλλων ειδών, με αποτέλεσμα να θέσουν σε κίνδυνο την βιοποικιλότητα του συγκεκριμένου τόπου. β. Το προστιθέμενο γενετικό υλικό μπορεί να δράσει ως αλλεργιογόνο ή να κωδικοποιήσει επι­βλαβείς για τη διατροφή του ανθρώπου παράγο­ντες. γ. Τα γονίδια αντίστασης στα αντιβιοτικά, που χρησιμοποιούνται ως δείκτες, μπορεί να περάσουν σε μικροοργανισμούς, που στη συνέχεια μπορεί να προκαλέσουν ανθεκτικές στα αντιβιοτι­κά λοιμώξεις στον άνθρωπο.

2. Δεν έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι οι μεταλ­λαγμένες καλλιέργειες ωφελούν την κοινωνία αυξάνοντας το εισόδημα των αγροτών και μειώνο­ντας τη χρήση ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων.

3. Οι «μεταλλαγμένες» καλλιέργειες θα δημι­ουργήσουν δομικές αλλαγές στην αγροτική οικονομία. Οι αγρότες «των μεταλλαγμένων» δεσμεύονται να αγοράζουν κάθε χρόνο τους σπό­ρους από τις εταιρείες παραγωγής τους και να μη φυλάσσουν σπόρους από την προηγούμενη σοδειά τους. Εξάλλου έχουν δημιουργηθεί και άσπορες καλλιέργειες, που οδηγούν στο ίδιο απο­τέλεσμα. Ετσι η παγκόσμια αγροτική οικονομία θα περάσει σιγά-σιγά στον έλεγχο των πολυε­θνικών εταιρειών παράγωγης «μεταλλαγμένων» σπόρων, οι δέκα μεγαλύτερες των οποίων ελέγ­χουν σήμερα πλέον του 50% του παγκοσμίου εμπορίου σπόρων. Οι αποφάσεις, που στο παρελ­θόν ελαμβάνοντο από τους ίδιους τους αγρότες, στο μέλλον θα λαμβάνονται στα γραφεία των πολυεθνικών εταιρειών.

Στα επιχειρήματα των επικριτών απαντούν οι υπερασπιστές των «μεταλλαγμένων» με τα ακό­λουθα επιχειρήματα.

1.    Οι κίνδυνοι από τις «μεταλλαγμένες» καλ­λιέργειες δεν είναι και πολύ διαφορετικοί από αυτούς των συμβατικών καλλιεργειών, οι οποίες άλλωστε δεν υπόκεινται σε καμιά αξιολόγηση των κινδύνων τους.

2.    Οι «μεταλλαγμένες καλλιέργειες» έχουν βελ­τιώσει το εισόδημα των αγροτών και έχουν μειώ­σει την κατανάλωση ζιζανιοκτόνων και εντομο­κτόνων.

3.    Σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο υπάρχει η τάση συγχωνεύσεων και δημιουργίας μονοπω­λιακών κολοσσών και επομένως στερείται νοήματος η προσπάθεια καταπολέμησης των μονοπω­λίων, περιορίζοντας την ανάπτυξη και χρήση των γενετικά τροποποιημένων φυτών.

Η σχετική με τα «μεταλλαγμένα» αντιπαράθεση συνεχίζεται αμείωτη.

Υπάρχει αρκετή δυσκολία στην επίτευξη συμφωνίας για το είδος και τον τρόπο αξιολόγησης των «μεταλλαγμένων» φυτών και των προϊόντων τους, για τον τρόπο σήμανσής τους, και για το τι τελικά συνιστά χρήσιμες ή επι­βλαβείς συνέπειες από την υιοθέτησή τους. Οι ΗΠΑ και άλλες χώρες προσέφυγαν στον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου εναντίον της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, η οποία ανθίσταται στα «μεταλλαγμέ­να» και, παρά την άρση του moratorium, οι Ευρωπαίοι στέκονται σκεπτικοί και διστακτικοί στη χρήση των γενετικά τροποποιημένων τροφί­μων.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το κίνητρο των πολυεθνικών κολοσσών παραγωγής και εμπο­ρίας «μεταλλαγμένων» σπόρων και αγροχημικών είναι το κέρδος και ο πλήρης έλεγχος της παγκό­σμιας παραγωγής τροφίμων. Το πολυπροβαλλόμενο επιχείρημα ότι η υιοθέτηση και η επέκταση της καλλιέργειας των «μεταλλαγμένων» θα σώσει τον κόσμο από την πείνα δεν στοιχειοθετείται. Αλλωστε  σχετικά πρόσφατα ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας, δια του προέδρου του, δήλωσε ότι η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων είναι επαρκής για να θρέψει ολόκληρο τον πληθυσμό του πλανήτη. Το πρόβλημα είναι η άνιση κατανομή της τροφής, η χρησιμοποίησή της από τα δικτατορικά καθεστώτα του Τρίτου κόσμου ως μέσον πολιτικής πίεσης και η καταστροφή των υποδομών από τις πολλές εστίες πολέμου στον τρίτο  κόσμο. Εξάλλου το παντετάρισμα των παραγομένων σπόρων που θεωρούνται ιδιοκτησία των πολυεθνικών εταιρειών του χώρου, ο εξαναγκασμός των αγροτών να αγοράζουν σε υψηλές τιμές, κάθε χρόνο, τους προς σπορά σπόρους, η αγωγή σε δικαστήρια, με την κατηγορία της κλοπής, αγροτών που οι συμβατικές τους καλλιέργειες μολύνθηκαν από παρακείμενες «μεταλλαγμένες» και η απαίτηση κατάσχεσης της σοδειάς τους, δεν αφήνουν αμφιβολία ότι το κίνητρο είναι ο παγκόσμιος έλεγχος της γεωρ­γίας και της παραγόμενης τροφής. Πέρα από όλα τα ανωτέρω υπάρχει και ένα ηθικό-θεολογικό ζήτημα. Ο άνθρωπος με την επιστήμη του επιχειρεί να καταργήσει την υπό του Θεού δημιουργηθείσα φυσική τάξη στο φυτικό και ζωϊκό βασίλειο, καταργώντας τον φραγμό των ειδών με την ανάμειξη γονιδίων και δημιουργία νέων γενετικά ειδών. Μήπως επιχειρώ­ντας να ιδιοποιηθεί το ρόλο του Θεού-Δημιουργού περνά στην περιοχή της Υβρης, όπως την εννοούσαν οι προγονοί μας; Μήπως ο σύγχρονος άνθρωπος αγνοώντας την υπό του Θεού δοθείσα εντολή του «εργάζεσθαι και φυλάσσειν τον παράδεισον», δηλαδή τον πλανήτη γη, τον καταστρέφει και, ακόμη χειρότερο, επιχειρεί να τον αλλάξει ριζικά;

(Πηγή: «Η Δράσις μας», τ. 459, Μάιος 2008)
[Ψήφοι: 3 Βαθμολογία: 4.7]