Αντιμέτωποι με την κατάθλιψη

 

Μοναχή Ειρήνη

 

 

κατάθλιψη εναι μιά πάθηση, πού ταλαιπωρε πολλούς νθρώπους στήν ποχή μας. νθρώπους πού ετε πάσχουν ο διοι πό κατάθλιψη, ετε χουν νά ντιμετωπίσουν τήν κατάθλιψη κάποιου γαπημένου τους προσώπου, πού πίμονα ρνεται δυνατε νά κάνει κάτι, προκειμένου νά βοηθήσει τόν αυτό του.

λλοι ζητον τή βοήθεια κάποιου εδικο τς ψυχικς γείας, καί καταφεύγουν ετε σέ θεραπεία μέ ντικαταθλιπτικά φάρμακα, ετε σε ψυχοθεραπεία, ετε σέ συνδυασμό τν δύο.

θεραπεία μέ φάρμακα τίς πιο πολλές φορές βοηθάει στήν ντιμετώπιση τν συμπτωμάτων τς κατάθλιψης, τουλάχιστον προσωρινά, καί εδικά, ταν πρόκειται γιά σοβαρό καταθλιπτικό πεισόδιο, εναι συχνά παραίτητη προκειμένου να ποφύγει κανείς μοιραες ατοκαταστροφικές πράξεις.

 

πό τίς διάφορες πάρχουσες μορφές ψυχοθεραπείας ο σύγχρονες ρευνες δείχνουν τι γνωσιακή θεραπεία πιφέρει καλύτερα ποτελέσματα, καί σέ σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, γι’ ατό θά περιοριστ δ ν’ ναφερθ μόνο σ’ ατήν.

γνωσιακή θεραπεία βασίζεται στή θεωρία τι τό γχος μας κατάθλιψή μας φείλονται σέ λανθασμένες, ρνητικές ντιλήψεις σχετικά μέ τόν αυτό μας, τό περιβάλλον μας καί τό μέλλον μας, ο ποες πηρεάζουν καί τή συναισθηματική μας κατάσταση (Κλεφτάρας, 1998). ποιοδήποτε σημαντικό καί σήμαντο γεγονός, μπορε νά εναι φορμή γιά κάποιες «ατόματες σκέψεις», ο ποες νεργοποιον ατές τίς ρνητικές ντιλήψεις (Beck, 2004). Τέτοιες σκέψεις μπορε νά εναι π.χ. τι «κανείς δέν μ’ γαπάει» «ποτέ δέν καταφέρνω τίποτα». ταν δεχθε κανείς μιά τέτοιου εδους «ατόματη σκέψη», ρχίζει νά τον «παίρνει πό κάτω» καί νά τον φέρνει σέ κατάσταση πελπισίας καί κατάθλιψης.

γνωσιακή θεραπεία ποσκοπε στό νά βοηθήσει τό τομο σέ να πρτο πίπεδο νά μάθει νά ναγνωρίζει μεσα τίς «ατόματες σκέψεις» του καί νά μή τίς ποδέχεται σάν ληθινές, καί σέ να πιο προχωρημένο πίπεδο νά καταλάβει τι ο ντιλήψεις του ατές εναι σφαλμένες, τι δέν τόν ξυπηρετον, καί νά μπορέσει τσι νά τις λλάξει καί νά τίς ντικαταστήσει μέ λλες πιό «γιες», πού θά τον δηγήσουν σέ μεγαλύτερη ατοεκτίμηση καί ατοαποδοχή.

θεραπεία μέ ντικαταθλιπτικά χει να ποτέλεσμα παρόμοιο μέ τήν ψυχοθεραπεία, ν καί λιγότερο μόνιμο. Μάλιστα νευροεπιστημονικές ρευνες χουν δείξει τι θεραπεία μέ φάρμακα καί ψυχοθεραπεία πιφέρουν παρόμοιες λλαγές στήν γκεφαλική λειτουργία.

Μέ ατές μως τίς μεθόδους το τομο παραμένει τό πίκεντρο το κόσμου του. διαίτερα γνωσιακή θεραπεία «διδάσκει», θά λέγαμε, τό τομο πς νά καλλιεργήσει την νεξαρτησία του καί τήν ατονομία του, πς νά μή ξαρτται πό την ποδοχή καί τήν γάπη τν λλων, καί πς πίσης νά μή ξαρτ την ξία του πό τίς προσωπικές και παγγελματικές του πιτυχίες.

φιλοσοφία πίσω πό τίς σύγχρονες ψυχοθεραπευτικές μεθόδους εναι τι ναί μέν δέν μπορε νά ποφύγει κανείς δυσάρεστα και θλιβερά γεγονότα στή ζωή του, μπορε μως νά μάθει νά στηρίζεται στόν αυτό του καί νά τά ντιμετωπίζει μέ ατοπεποίθηση, μέ ρεμία καί ασιοδοξία.

μως παρ’ λη τήν ασιόδοξη ποψη ψυχιάτρων καί ψυχοθεραπευτν τι κατάθλιψη εναι μια ρρώστια πού ντιμετωπίζεται ποτελεσματικά, πάρχει να μεγάλο ποσοστό καταθλιπτικν, πού ετε ρνονται νά περάσουν τό κατώφλι το γραφείου νός «εδικο», ετε τό χουν περάσει καί χουν φύγει πογοητευμένοι.

 

* * *

 

χοντας ατά τά προηγούμενα πόψη μου, σέ μιά συζήτηση σχετικά μέ τά ντικαταθλιπτικά κουσα μέ κπληξη μιά μοναχή νά λέει μεταξύ στείου καί σοβαρο : «ς πονε γιά μισή ρα τήν εχή, καί να δονε γιά πότε τούς περνάει κατάθλιψη». πρώτη μου σκέψη ταν τι μλλον δέν ξέρει τί λέει. Προφανς, σκέφτηκα, δέν χει βιώσει ποτέ κατάθλιψη, καί τς εχομαι ποτέ νά μή βιώσει, λλά εναι πολύ μφίβολο, ν να καταθλιπτικό τομο μπορε νά στιάσει γιά μισή ρα τό νο του στήν εχή. Μπορε νά παναλαμβάνει μηχανικά πί μισή ρα «Κύριε ησο Χριστέ, λέησόν με», λλά νος του θα εναι μλλον στήν κατάθλιψή του. σως νά σκέφτεται: «μλλον σέ μισή ρα δέν θά μο χει περάσει, φο τσι κι λλις, τίποτα δέν με βοηθάει μένα».

μως, καθώς εχα να ντονο νδιαφέρον νά δ ν καί πς καί με ποιές προϋποθέσεις ρθόδοξος χριστιανικός δρόμος μπορε νά λειτουργήσει ψυχοθεραπευτικά, δεν ξέχασα τήν κουβέντα κείνης τς μοναχς, λλά ξεκίνησα νά διερευν πς ρθόδοξη θεολογία ντιμετωπίζει τήν κατάθλιψη. ς πολύ ρχάρια στόν ρθόδοξο δρόμο, ζητ νά μέ συγχωρέσετε γιά το θράσος μου νά ναλάβω να τέτοιο γχείρημα. Γιά τή διερεύνησή μου ατή βασίστηκα σέ κάποια βιβλία πού τυχε νά «πέσουν στά χέρια μου», σ΄ να CD μέ μιά μιλία το γέροντος Πορφυρίου γιά τήν κατάθλιψη, καθώς καί σέ συνομιλίες με τόν πνευματικό μου.

Δέν ργησα νά καταλάβω τι διερωτώμενη, πς ρθοδοξία ντιμετωπίζει τήν κατάθλιψη, δεν θετα σωστά τό ρώτημα. ρθόδοξη θεολογία δέν ντιμετωπίζει κλινικά μιά ρισμένη νόσο. ντιλαμβάνεται τόν νθρωπο σάν μια νότητα σώματος, ψυχς καί πνεύματος. Γιά τήν ρθόδοξη θεολογία ζωή το νθρώπου χει να σαφές νόημα: νθρωπος εναι πλασμένος κατ’ εκόνα το Θεο καί στοχεύει στό καθ’μοίωσιν. πορεία το κπεσμένου νθρώπου πρός τό καθ’μοίωσιν το Θεο εναι μιά θεραπευτική διαδικασία. Πρόκειται γιά μιά πραγματικά λιστική θεραπεία, πού χει σαν πρτο στάδιο τήν κάθαρση τς ψυχς πό τά πάθη.

Μέ ατή τήν ννοια κατάθλιψη εναι να πάθος πό τό ποο ψυχή πρέπει νά παλλαγε. Ατό το πάθος ο νηπτικοί πατέρες τό νόμαζαν «κηδία». Κατά τόν Μητροπολίτη Ναυπάκτου καί γίου Βλασίου κ. ερόθεο, « κηδία, πού εναι νας μεγάλος δαίμων, παραλύει τόσο τό σμα σο καί την πνευματική ζωή» (σ. 187).

κάθαρση πό τά πάθη παιτε ναν πνευματικό γώνα για λλαγή το νο. Ατή εναι ξ λλου καί τυμολογική ννοια τς λέξης μετάνοια (μετα-νο = λλάζω νο). Δέν πρόκειται μως γιά ναν γώνα, πού κάνει κανείς μόνος του, στηριζόμενος στίς δικές του δυνάμεις. Ξεκινώντας κανείς ναν τέτοιο γώνα μόνος του, πέφτει ξανά καί ξανά στά δια λάθη, πως λέει πόστολος Παλος, « μισ, τοτο ποι»[1], καί συνειδητοποιε σιγά-σιγά τήν λήθεια τν λόγων το Χριστο: «χωρίς μο ο δύνασθε ποιεν οδέν» [2]. μετάνοια σημαίνει μιά συνολική λλαγή στάση ζως, πού συντελεται μέ τήν πενέργεια τς Χάρης το Θεο πάνω στόν νθρωπο.

Ποιά εναι ατή λλαγή στη στάση ζως; Εναι λλαγή πό τή ζωή το τόμου, το περιχαρακωμένου πίσω πό τά τείχη πού το περιβάλλουν πού ατό τό διο το τομο χει χτίσει γιά τόν αυτό του, πρός τή ζωή το προσώπου, πού βρίσκεται σέ μιά διαρκή σχέση, σέ μιά κοινωνία μέ τόν Χριστό καί μέ τόν πλησίον του πρός μια ζωή στραμμένη πρός τόν Χριστό, ναφερόμενη σ’ Ατόν. Μέ ατή τήν ννοια πάθος μαρτία εναι ,τι μς χωρίζει πό ατή τήν κοινωνία καί μς πομονώνει, κάθαρση μετάνοια εναι ,τι μς πανασυνδέει.

 

 

ταν προσπαθομε νά νέλθουμε βασιζόμενοι στίς δικές μας δυνάμεις, στόν γωϊσμό μας καί την κενοδοξία μας, τότε κινδυνεύουμε κάθε ποτυχία νά μς ρίξει σέ κατάθλιψη. ταν συνειδητοποιομε τή δική μας ναξιότητα μπροστά στή μεγαλωσύνη το Θεο καί, χωρίς νά παραιτούμαστε πό τό δικό μας γώνα, προσβλέπουμε μέ πίστη, δηλαδή μέ μπιστοσύνη, στο λεος καί στήν γάπη το Θεο, τότε δέν χάνουμε τήν λπίδα μας. Παραδόξως, σο ταπεινώνουμε τον αυτό μας, ποκτμε να βαθύτερο, γνήσιο ατοσεβασμό καί ατοεκτίμηση. Συνειδητοποιομε την πραγματική μας ξία ς εκόνες και ναοί το Θεο.

ν χει κανείς μιά τέτοια σωτερική στάση, τότε εχε δίκιο κείνη μοναχή: ρκε νά λέει τήν εχή για μισή ρα καί κατάθλιψη διαλύεται μέσα στά δάκρυα τς χαρμολύπης. Γιατί ο δαίμονες εναι νίσχυροι μπροστά σέ μιά γνήσια ταπείνωση.

Τότε τό πίκεντρο δέν εναι πιά αυτός, λλά Χριστός. Τό νδιαφέρον μετατίθεται πό τό γώ πρός τό σύ, πό τόν αυτό προς τόν λλο, πρός τόν Θεό καί προς τόν πλησίον. ντί νά μεριμν κανείς γιά τό πς θά κερδίσει το νδιαφέρον, τό σεβασμό, τήν κτίμηση καί τήν γάπη τν λλων, ρχίζει νά νδιαφέρεται διος για τούς λλους, νά τούς σέβεται, να τούς κτιμ καί νά τούς γαπ.

 

γέρων Πορφύριος δινε πολύ πλές καί συγκεκριμένες δηγίες γιά τήν ντιμετώπιση τς κατάθλιψης:

 

«Ο γιοί μας εχαν βρε τόν τρόπο νά μεταβάλλουν τήν κατάθλιψη σέ χαρά. Καί ατός τρόπος ταν τσι: ξέρανε πς νά δοθον στον Θεό: μέ τήν γάπη πρός τόν Θεό, μέ τήν προσευχή… γάπη προς τόν Θεό εναι τό μεγαλύτερο πργμα πού «αχμαλωτίζει» τήν ψυχή, διότι δέν εναι πλς μιά νέργεια τς ψυχς πρός τόν Θεό, λλά τό σημαντικό εναι τι εναι Χάρη το Θεο πού γεμίζει πειτα την ψυχή καί τήν κάνει «λλο»…. Λοιπόν, ατό εναι τό μυστικό. Πς θα μπορέσει κανείς νά γυρίσει, κε πού τόν χει καταλάβει κάτι κακό, νά σκεφτε κάτι λλο.»

 

Σέ νθρώπους πού ζητοσαν τις συμβουλές του, γιά νά παλλαγον πό τήν κατάθλιψη, τούς συνιστοσε νά σχοληθον μέ κάτι νδιαφέρον καί δημιουργικό:

 

« ργασία, τό νδιαφέρον για τή ζωή. τέχνη, κπος, τά λουλούδια… πολύ σπουδαα πράγματα. μελέτη τς γίας Γραφς, το νδιαφέρον πρός τή θρησκεία, πρός τήν γάπη το Θεο».

 

Πολλούς αἰῶνες πρίν ο γνωσιακοί θεραπευτές κάνουν λόγο για ρνητικές «ατόματες σκέψεις» καί ντίστοιχα συναισθήματα, ο πατέρες τς κκλησίας μας εχαν μελετήσει ατά τά φαινόμενα, τά ποα νόμαζαν «λογισμούς». πως γιά τή σύγχρονη γνωσιακή θεραπεία εναι σημαντικό σαν πρτο στάδιο νά ναγνωρίζει κανείς τίς ατόματες σκέψεις καί να μή τίς ποδέχεται σάν ληθινές, ο νηπτικοί πατέρες μιλοσαν γιά παγρύπνηση, στε μόλις ρχεται στο νο νας κακός λογισμός νά μη «συγκατατεθομε» πρός ατόν, να μή ποκύψουμε σ’ ατόν μέ τό θέλημά μας, γιατί στή συνέχεια μς κάνει ,τι θέλει, χωρίς μες νά μπορομε νά λέγξουμε τήν κατάσταση. Τότε καταλαμβανόμαστε πό τό ντίστοιχο «πάθος».

 

γέρων Πορφύριος τό κφράζει ατό μέ πολύ πλά λόγια:

 

«Τό μυστικό εναι νά τό προλαβαίνεις. μα τό φήσεις καί σέ πιάσει, πάει, σ’ πιασε».

 

Σάν καλός νατόμος τς ψυχς, ναγνωρίζει τά δευτερογεν φέλη πό τήν κατάθλιψη, πού μπαίνουν μπόδιο στή θεραπεία καί δημιουργον ντιδραστικότητα (ντίσταση στή θεραπεία θα λεγε κάποιος ψυχοθεραπευτής).

 

«Ο νθρωποι πού χουν ατά τά ντιδραστικά, τούς νθρώπους πού γνωρίζουν ννοον νά τούς παιδεύουν μέ διάφορα καμώματα».

 

Μέ ατά τά «διάφορα καμώματα» πετυχαίνουν νά λκύουν την προσοχή καί τό νδιαφέρον τν γύρω τους. Καί τίς περισσότερες φορές τό κάνουν ατό συνείδητα.

 

«Γίνεται χωρίς νά τό καταλαβαίνουν», λέει γέρων Πορφύριος « διάβολος τό νεργε…δηλαδή ατά γίνονται μ΄ ναν τρόπο μυστηριώδη».

 

Γιά νά παραιτηθε κάποιος πό τά δευτερογεν φέλη τς κατάθλιψης, χρειάζεται νά φήσει κατά μέρος τόν γωϊσμό του καί νά ταπεινωθε, στε νά πάψει νά παιδεύει τούς γύρω του μέ διάφορα καμώματα. γέρων Πορφύριος τόνιζε ξανά καί ξανά τή σημασία τς ταπείνωσης.

 

«Τό μεγάλο μυστικό εναι ταπείνωση», λεγε.

 

Τό τομο, πού λειτουργε γωϊστικά, μμένει πεισματικά νά χρησιμοποιε τήν κατάθλιψή του, με τήν ννοια τς κλινικς νόσου, ς πρόσχημα, γιά νά μή κάνει τίποτα. «ταν το πες κάτι, γιά νά κόψει τό θέλημά του, ντιδρ… “Δεν μπορ, τό λέει πιστήμη”». Σέ ατό γέρων Πορφύριος παντ: «Πές: “ς τό λέει πιστήμη, γώ θά κάνω πακοή στό γέροντα”».

Μιά τέτοια στάση θά δήλωνε μιά μεταβολή πό τό τομο στό πρόσωπο, γιατί πακοή προϋποθέτει μια προσωπική σχέση μέ τό γέροντα. «Δέν εναι εκολο πργμα: πρέπει νά χεις καί τή δύναμη, νά ποσπάσεις καί τή χάρη τοΘεο.…Τό πιό μεγάλο εναι νά δοθες στήν γάπη το Θεο, στή λατρεία το Θεο, στήν προσευχή, λλά ,τι κι ν κάνεις, ν δέν κατορθώσεις νά ποκτήσεις ταπείνωση, τίποτα δέν κάνεις».

Τό νά σχοληθε κανείς ετε μέ κάτι εχάριστο καί δημιουργικό, ετε μέ τήν προσευχή, πειτα πό συμβουλή το γέροντα, εναι κάτι πολύ περισσότερο πό μιά πλή τεχνική το τύπου «νά τό ρίξει κανείς ξω» νά «σκέφτεται θετικά».

Εναι κάτι, πού προϋποθέτει μια σχέση μπιστοσύνης πρός τόν γέροντα, καί κατ΄πέκταση μιά σχέση πίστης καί γάπης πρός τόν Θεό. Συνδέεται στενά μέ τήν ταπείνωση, τήν κκοπή το δίου θελήματος και τήν πακοή στό γέροντα, μέ τά ερά μυστήρια τς ξομολόγησης καί τς θείας μετάληψης, καί γενικώτερα μέ τήν νεργό συμμετοχή στή ζωή τς κκλησίας, δηλαδή μέ τήν νεργό συμμετοχή στό σμα το Χριστο, πού δίνει να νέο νόημα στή ζωή το νθρώπου.

συμμετοχή στό κκλησιαστικό σμα καί στά μυστήρια τς κκλησίας, μοιβαία συγχώρεση και κατανόηση, εναι ,τι γκρεμίζει τά τείχη, πού μς περιχαρακώνουν καί κτίζει γέφυρες πικοινωνίας μεταξύ μας. τσι πόνος μας γίνεται πιό λαφρύς καί χαρά μας μεγαλύτερη, γιατί τά μοιραζόμαστε μεταξύ μας.

Ατά συνοψίζονται στίς δύο κύριες ντολές, πού μς δίνει Χριστός: γάπη πρός τόν Θεό, και γάπη πρός τόν πλησίον [3]. Ατή γάπη πρός τόν Θεό καί πρός τον πλησίον, εναι ατό πού κάνει την καρδιά νά μαλακώνει καί διαλύει το σήκωτο βάρος τς κατάθλιψης.

 

Παραπομπές:

1) Ρωμ. (7,15)

2) ωαν. (15,5)

3) Ματθ. (22, 37-39)

 

Βιβλιογραφία:

 

Beck, Judith: Εσαγωγή στη Γνωστική Θεραπεία. θήνα, Πατάκης, 2004.

Βιγγοπούλου Μυρσίνης: Από τήν Εγώπολη στήν Εσύπολη. θήνα, κρίτας, Στ΄ κδοση, 2007.

Γέροντος Πορφυρίου, ερομονάχου: Συνομιλία γιά τήν κατάθλιψη. κδόσεις « Μεταμόρφωσις το Σωτρος», Μήλεσι.

Κλεφτάρα .: κατάθλιψη σήμερα. θήνα, λληνικά Γράμματα,

1998.

Μητροπολίτου Ναυπάκτου και γίου Βλασίου εροθέου: “Θεραπευτική γωγή. Προεκτάσεις στην «ρθόδοξη Ψυχοθεραπεία»”. Λειβαδιά, ερά Μονή Γενεθλίου τς Θεοτόκου (Πελαγίας) Ε κδοση, 2003.

Μητροπολίτου Περγάμου ωάννου: νθρωπολογίας Σιτομέτριον. πιμέλεια λης καί κδόσεως ρχιμ. Χρυσόστομος, Καθηγούμενος . Μονς γ. Παρασκευς Μαζίου Μεγάρων. Μέγαρα, Εεργέτις (πό κδοση).

Μπλούμφιλντ, Χάρολντ Χ. καί Μάκ Γουίλλιαμς, Πτερ: Θεραπεύοντας τήν κατάθλιψη. πιμέλεια: Νέστορος ωάννη. θήνα, Θυμάρι, 2003.

π. ωάννη Ρωμανίδη: Πατερική Θεολογία, Θεσσαλονίκη, Παρακαταθήκη, 2004.