Στάρετς Σέργιος: Οι κίνδυνοι της νοησιαρχίας (Jean Claude Larchet)

Όπως πολλοί Ρώσοι πνευματικοί, ο Γέροντας (Στάρετς Σέργιος) είναι ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στην υπερεκτίμηση των διανοητικών ικανοτήτων που συναντούμε στον δυτικό κό­σμο. Η δυτική Χριστιανοσύνη υπέφερε από αυτή την υπε­ρεκτίμηση κατά τον Μεσαίωνα, όπου η θεολογία, υπό την επήρεια του σχολαστικού ορθολογισμού, είχε καταλήξει να είναι μια αποκλειστικά εννοιολογική άσκηση, και η πίστη πολλών χριστιανών είχε περιοριστεί σε ιδέες περί Θεού. Ο Γέροντας συχνά αναφερόταν στο σύντομο διήγημα του Ντοστογιέφσκυ, Το Υπόγειο, όπου ο συγγραφέας ασκεί κρι­τική κατά του «Ευκλειδείου πνεύματος», δηλαδή κατά του ορθολογισμού και της δυτικής νοησιαρχίας. O Γέροντας στη διδασκαλία του πολλές φορές εκφρά­ζει την αντίθεσή του στο να βιώνουμε την πίστη με τρόπο διανοητικό και να μελετούμε τη Γραφή ή να «θεολογούμε» με τρόπο υπερβολικά εννοιολογικό. Μας βεβαιώνει ότι ο νους δεν αντιπροσωπεύει παρά το είκοσι πέντε τοις εκατό των λειτουργιών του ανθρώπου, κα­τά συνέπεια δεν θα πρέπει να κατέχει στην πνευματική ζωή μεγαλύτερο μερίδιο από όσο πραγματικά του αναλογεί. Υπογραμμίζει την ανάγκη ο νους, όχι μόνο στην προσευ­χή αλλά και σε όλες τις άλλες δραστηριότητες της πνευμα­τικής ζωής, να λειτουργεί ενωμένος με την καρδιά. O νους αποδεικνύεται περισσότερο διαυγής και λειτουρ­γεί ακόμη καλύτερα όταν δεν λειτουργεί αυτόνομα, αλλά είναι ενωμένος με την καρδιά την οποία και ακολουθεί. Η λογική να μην ασκείται αυτόνομα παρά μόνο για να αναμετρά τα όρια και τους κινδύνους της. Εδώ βρίσκου­με ξανά ένα θέμα του Pascal οικείο στους κύκλους των υπαρξιστών χριστιανών, όπου συνήθιζε να συχνάζει και ο Γέρο­ντας κατά τη νεότητά του. Η δράση του ορθολογισμού είναι δικαιολογημένη ως παι­δαγωγική εργασία για τους άλλους, αλλά όχι για εμάς τους ίδιους. Τα λογικά επιχειρήματα μπορούν ενδεχομένως να χρησιμοποιηθούν για να εκφράσουν και να κοινοποιήσουν τις αλήθειες της πίστεως, δεν είναι όμως ποτέ τα καλύτερα. Ο Γέροντας τονίζει ότι στην άλλη ζωή οι διανοητικές θεω­ρήσεις θα μας είναι εντελώς άχρηστες. Σημειώνει ότι οι απλοί άνθρωποι συχνά τα καταφέρνουν καλύτερα στην πνευματική ζωή απ’ ό,τι οι διανοούμενοι (άποψη που ενστερνιζόταν και ο φίλος του γέροντας Σω­φρόνιος). O Γέροντας επιμένει στο γεγονός ότι δεν οφείλουμε μό­νο να γνωρίσουμε ή να καταλάβουμε τον Θεό, αλλά να Τον αγαπήσουμε. Για τον πατέρα Σέργιο είναι πολύ σημαντι­κό να μην προσβάλουμε το μυστήριο του Θεού προσπαθώ­ντας να το αναλύσουμε διανοητικά. Δεν χρειάζεται να εξι­χνιάσουμε αυτό το μυστήριο (ακόμη και αν ήταν δυνατό να το κάνουμε), αλλά να το αποδεχθούμε, να το σεβαστούμε και να το λατρεύσουμε μετά φόβου και αγάπης. Ο Γέρο­ντας, όπως και ο ήρωας του Υπογείου του Ντοστογιέφσκυ, έλεγε συχνά γι’ αυτό το θέμα, με τρόπο που χωρίς αμφιβο­λία σοκάρει τη δυτική διανόηση: «Είμαι ευχαριστημένος όταν δεν γνωρίζω». Θεωρούσε ουσιαστικό να κρατήσει —ή να ξαναβρεί, αν την είχε χάσει-, την αίσθηση του μυστη­ρίου. Και θεωρούσε, κατά τρόπο παράδοξο, ότι όταν απο­δεχόμαστε την άγνοιά μας, τότε ανοίγεται μπροστά μας η πραγματική γνώση των πνευματικών αληθειών, και όταν αρνούμαστε να γνωρίσουμε τον Θεό, τότε τα μυστήριά Του μας αποκαλύπτονται. Ο Γέροντας εξέφραζε έτσι με τον πιο απλό και βιωματικό τρόπο την πεμπτουσία της αποφατικής παραδόσεως της Ορθόδοξης θεολογίας.

(Από το βιβλίο του Jean Claude Larchet «Στάρετς Σέργιος», μετάφραση Ευαγγελία Δ. Κισλά-Κοντογουλίδου, Εκδόσεις «ΑΚΡΙΤΑΣ»)

[Ψήφοι: 1 Βαθμολογία: 5]